Ο σώζων εαυτόν σωθήτω...

Μόνο μια ευνοϊκή οικονομική συγκυρία μπορεί να συμβάλει σε αυτό που η ελληνική κυβέρνηση θα θεωρούσε επιτυχία. Δυστυχώς, όμως η ΕΕ βρίσκεται και αυτή σε στασιμότητα και μάλιστα διαρκείας, ενώ το μέλλον της είναι δυσοίωνο καθώς υφίσταται σφοδρό ανταγωνισμό, τόσο από την Κίνα όσο και από άλλες ανερχόμενες οικονομίες. Υπό αυτές τις συνθήκες ισχύει και για χώρες: «ο σώζων εαυτόν σωθήτω».

Η χρεοκοπία ήταν μια αξιοπρεπής επιλογή που η κυβέρνηση έπρεπε να είχε θεωρήσει σοβαρά ήδη από το 2010. Η χρεοκοπία είναι μέσα στη λογική του καπιταλισμού και με δεδομένο ότι τα ομόλογα τότε υπάγονταν στο ελληνικό δίκαιο, η Ελλάδα σε μια σχεδιασμένη πτώχευση μπορούσε να ελαχιστοποιήσει τις δικές της απώλειες (π.χ. εξαιρώντας τις εγχώριες τράπεζες και τα ασφαλιστικά ταμεία) σε βάρος των διεθνών δανειστών της. Η ελληνική κυβέρνηση, όμως, θεώρησε ότι η λύση θα έπρεπε να βρεθεί  εντός των θεσμών της ΕΕ και οτιδήποτε άλλο θα έθετε σε κίνδυνο το ευρώ και την ΕΖ γενικότερα. Και προκειμένου να μη διασαλευθεί η ενότητα της ΕΖ, η ελληνική κυβέρνηση δέχτηκε μία συμφωνία (μνημόνιο) που γρήγορα φάνηκε ότι δεν μπορούσε να τηρήσει.

Η παραμονή της Ελλάδας στην ΕΖ στηρίχτηκε κυρίως σε πολιτικά και όχι σε οικονομικά κριτήρια. Δεν είναι αλήθεια ότι αν έφευγε η Ελλάδα από την ΕΖ δεν θα είχε ευρύτερες συνέπειες. Η Ιταλία και η Ισπανία, δύο μεγάλες οικονομίες, οι οποίες «στενάζουν» υπό το ευρώ, ευχαρίστως θα επέστρεφαν στα δικά τους νομίσματα. Ένα προηγούμενο (ιδίως αν ήταν θετικό) αποχώρησης από το ευρώ θα βοηθούσε πολύ σε μια τέτοια απόφαση.

Χρεοκοπία εντός του ευρώ μού είναι αδιανόητη. Χρεοκοπία και υιοθέτηση εγχώριου νομίσματος, αφενός μεν είναι εφικτή, αφετέρου μπορεί να έχει θεαματικές θετικές επιπτώσεις, όπως, τουλάχιστον, δείχνουν εμπειρικές μελέτες, αλλά και η ιστορία προηγούμενων πτωχεύσεων της Ελλάδας, όπως π.χ. του 1932. Σε κάθε περίπτωση οφείλω να δηλώσω ότι η αναδιάρθρωση της παραγωγικής δομής της χώρας είναι προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ προκειμένου να υπάρξει οικονομική ανάπτυξη. Στην αναδιάρθρωση αυτή απαιτείται, μεταξύ πολλών άλλων, η λειτουργία ενός λιτού και αποτελεσματικού κράτους, που θα φροντίζει για τη δίκαιη κατανομή των βαρών (φορολογία μεγάλου πλούτου) και, ταυτόχρονα, θα προωθεί μία κάθετη βιομηχανική (με την ευρεία χρήση της έννοιας) πολιτική. Σε καμιά περίπτωση η αλλαγή νομίσματος από μόνη της, δηλαδή χωρίς αλλαγές προς το παραγωγικότερο, δεν βελτιώνει την οικονομία, αντίθετα μάλιστα μπορεί να την χειροτερεύσει, δικαιώνοντας έτσι τους υποστηρικτές της παραμονής της χώρας στην ΕΖ.

Δεν μπορούμε να πούμε κάτι πολύ συγκεκριμένο πριν τις γερμανικές εκλογές και τα αποτελέσματά τους. Το βέβαιο είναι ότι το 2013 δεν θα ανακάμψει η ελληνική οικονομία και δεν προβλέπεται ότι αυτό θα αλλάξει σημαντικά τον επόμενο χρόνο. Οι προβλέψεις για τη Γερμανική οικονομία και την ΕΖ γενικότερα είναι πολύ συντηρητικές, δηλαδή χαμηλοί ρυθμοί μεγέθυνσης και αύξηση της ανεργίας. Υπό αυτές τις συνθήκες δεν αναμένεται να αλλάξει κάτι θεαματικά προς το καλύτερο στις χώρες της ΕΖ, πράγμα που σημαίνει ότι τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας θα χειροτερεύσουν καθώς το όποιο πλεόνασμα (όχι κατ' ανάγκη δημοσιονομικό) θυσιάζεται για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και την αποπληρωμή του χρέους.

Επομένως δεν μένει κάτι για σημαντικές επενδύσεις, ούτε στον ιδιωτικό, αλλά ούτε και στον δημόσιο τομέα. Οι ξένες επενδύσεις στο μεταξύ δεν έρχονται στο βαθμό που αναμένονταν και ταυτόχρονα δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα της ανεργίας. Η ανεργία μπορεί να μειωθεί αισθητά μόνο με την ανάπτυξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι αυτές που ουσιαστικά δημιουργούν θέσεις απασχόλησης. Η χώρα θα πρέπει να επαναπροσδιορίσει τη θέση της στην ΕΕ, σε καμιά περίπτωση δεν λέω ότι το μέλλον της χώρας είναι εκτός ΕΕ, απλά η ΕΖ δεν ταιριάζει στην ελληνική οικονομία στην παρούσα φάση και υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο.

Ναι η χρεοκοπία μπορεί να φέρει χάος στην ελληνική οικονομία και μπορεί να μην  περιοριστεί εκεί. Σε ένα διεθνές περιβάλλον στασιμότητας το ελληνικό πρόβλημα θα ξεπεράσει τα εθνικά του όρια. Επομένως, το χάος ενδέχεται να διαδοθεί με απρόβλεπτες συνέπειες ακόμη και για την τύχη του ευρώ.

Όσοι στο παρελθόν είχαν υποστηρίξει την έξοδο από την ΕΖ εκλήφθησαν ως περίπου περιθωριακοί και ως εκ τούτου οι απόψεις τους έτυχαν της μικρότερης δυνατής προβολής. Η επίσημη άποψη, που ήταν και εξακολουθεί να είναι η πλέον προβεβλημένη, εξίσωνε την έξοδο από την ΕΖ και το ευρώ ως μια περίπου καταστροφική επιλογή. Η επίσημη άποψη ισχυριζόταν ακόμη ότι τυχόν έξοδος από την ΕΖ θα οδηγούσε σε τεράστια αύξηση της ανεργίας, τη διεθνή απομόνωση της χώρας, τις ελλείψεις βασικών ειδών, την γενίκευση της φτώχειας και ανέχειας.

Σήμερα, διαπιστώνουμε ότι όλες αυτές τις δυσάρεστες συνέπειες τις υφιστάμεθα ως χώρα και μάλιστα σε κλίμακα που κανείς από τους υποστηρικτές της παραμονής μας στην ΕΖ δεν προέβλεπε. Θα ανέμενε κάποιος ένα συγνώμη, τουλάχιστον, από τους αρχιτέκτονες αυτής της πολιτικής για τις άστοχες «προβλέψεις» τους περί επικείμενης επιστροφής στις αγορές ήδη από τα τέλη του 2010 ή τις αρχές του 2011 και της οικονομικής ανάπτυξης, και αντί για επιστροφή στις αγορές βιώνουμε δεύτερο μνημόνιο και αντί ανάπτυξης τη μεγαλύτερη ανεργία στην ιστορία μας. Συνεπώς, πόσο χειρότερα θα μπορούσαμε να είμαστε;

Διπλό νόμισμα δεν μπορεί να υπάρξει επί μακρόν, όσες φορές επιχειρήθηκε δεν είχε διάρκεια. Ισχύει ο περίφημος νόμος Gresham: «το κακό χρήμα εκτοπίζει από την κυκλοφορία το καλό». Επομένως, αν έχουμε δύο νομίσματα π.χ. αδύναμη  δραχμή και ισχυρό ευρώ, τότε η δραχμή είναι αυτή που θα κυκλοφορεί και το ευρώ αυτό που θα αποταμιεύεται (αποθησαυρίζεται). Συνεπώς, η ύπαρξη δύο νομισμάτων είναι δυνατή, αλλά μόνο σε ένα μεταβατικό στάδιο. Το εγχώριο νόμισμα μπορεί να έχει θεαματικές θετικές επιπτώσεις εφόσον συνοδεύεται και με αλλαγές στη δομή της οικονομίας επί το παραγωγικότερο.

Του Λευτέρη Τσουλφίδη, καθηγητή Οικονομικών του ΠΑΜΑΚ

www.tvxs.gr