Συνέντευξη με το Γρηγόρη Βασδέκη.

Γράφει η Κατερίνα Σχισμένου.

Ένα νέο σας βιβλίο κυκλοφόρησε πριν λίγο που αφορά την πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού από τα βάθη της Παλαιολιθικής εποχής έως πιό κοντά σε μας. Πώς προσεγγίζετε αυτή την πορεία;

Είναι αλήθεια ότι η Αρχαιολογία ( Προϊστορική ) λίγα μπορεί να πει για τις περιόδους αυτές. Από την άλλη πλευρά συνηθίσαμε σε διάφορα στερεότυπα, όπως ότι ο άνθρωπος προχώρησε στον πολιτισμό λόγω της ευφυίας του ή ότι η μυθολογία είναι παραμύθια. Είναι ίσως ώρα να αναστοχαστούμε πάνω σε όλα αυτά και να επανατοποθετηθούμε. Υπάρχει λοιπόν αυτός ο τεράστιος θησαυρός της λαϊκής μας παράδοσης. Για τα παραμύθια π.χ., που καθόλου δεν προορίζονταν για παιδιά, ο Vladimir Propp ( σπουδαίος Ρώσος θεωρητικός των παραμυθιών ) έλεγε ότι ένα μαγικό παραμύθι μπορεί να μας πάει πιο πίσω στην προϊστορία από ό,τι ένας αρχαιοελληνικός ή αιγυπτιακός μύθος. Από την άλλη τι νόημα είχε να βάζουν στους αρχαίους ναούς τέτοια προϊστορικά θέματα, όπως η Τιτανομαχία, η Γιγαντομαχία και η Κενταυρομαχία; Κάτι προφανώς ήθελαν να δείξουν και να πουν.

Έτσι, τα εργαλεία αυτά ( μύθοι, παραμύθια, παραδόσεις, δημοτικά τραγούδια κ.ά. ) μας δίνουν σήμερα τη δυνατότητα να προσεγγίσουμε την προϊστορία και να δούμε την ιστορία της. Ταυτόχρονα φωτίζεται, κατ’ αυτόν τον τρόπο, και το τι είμαστε σήμερα.

Τι έχετε να μας τονίσετε  για την «Νεολιθική επανάσταση», πόσο σημαντική ήταν για την ανθρώπινη ιστορία όσο μακρινό και αν μας φαίνεται και ξεχασμένο;

Η « Νεολιθική επανάσταση » είναι αναμφίβολα η μεγαλύτερη επανάσταση που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα και ούτε θα υπάρξει ποτέ μεγαλύτερη. Ο άνθρωπος στην κυριολεξία μεταλλάχθηκε. Από ένα είδος ζώου (ανθρωποφαγικό ) έγινε κάποιο άλλο ( μη ανθρωποφαγικό ). Τούτο αντανακλάται και στον υβριδισμό των μυθολογικών μορφών ( Κένταυροι, Σφίγγες, Μινώταυρος, Σειρήνες κλπ. ), όπου ο άνθρωπος μεταλλάσσεται και ταυτόχρονα υιοθετεί ικανότητες διαφόρων ζώων για να τα καταφέρει με τον πολιτισμό. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη μάχη και νίκη της ανθρωπότητας, που αποτυπώνεται σε μύθους, όπως η Τιτανομαχία και η Γιγαντομαχία, που όπως είπαμε, με τη σειρά τους κόσμησαν τους αρχαίους ναούς. Ήταν η νίκη ακριβώς πάνω στην ανθρωποφαγία. Ένας μύθος είναι πολύ χαρακτηριστικός: Ο Δίας καταπίνει τη μητέρα της Αθηνάς Μήτιδα. Ο Ήφαιστος ανοίγει με τσεκούρι το κεφάλι του (=ανθρωποφαγία ) και από μέσα βγαίνει πάνοπλη η Αθηνά, μια γυναίκα – θεά του πολέμου και του πολιτισμού.

Αυτό, λοιπόν, είναι η « Νεολιθική επανάσταση », μια νίκη του ανθρώπου επί της ανθρωποφαγίας. Όμως αυτό δεν έγινε σε μια μέρα. Αν υποθέσουμε ότι η « Νεολοθική επανάσταση» ξεκίνησε γύρω στο 8.000 π.Χ. στο εύφορο τόξο της Μέσης Ανατολής και γύρω στο 6.000 π.Χ. στην Ελλάδα, αντιλαμβανόμαστε ότι θα χρειάστηκαν χιλιάδες χρόνια μέχρι να ολοκληρωθεί και συνεκδοχικά ότι ο άνθρωπος έζησε πιο πολλές χιλιετίες ως ανθρωποφάγος παρά ως πολιτισμένος. ΄Ετσι και σήμερα λέμε: τον ξεμυάλισε, του πήρε τα μυαλά, πήρε κεφάλι, πήρε πόδι, ζήτησε το χέρι της και πολλά παρόμοια. Η γλώσσα μας είναι κυριολεκτικά γεμάτη από ανθρωποφαγικά στοιχεία. Και στο Κοινοβούλιο κάθε τόσο κάποιος κατηγορεί τους αντιπάλους του για κανιβαλισμό.

Σε αυτή τη γοητευτική ιστορική πορεία θα θέλατε ν΄αναφερθείτε σε κάτι που σας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση και το καταγράφετε πιο έντονα;

Κάτι που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση είναι η γλαφυρή και συγκλονιστική, θα έλεγα, γλώσσα των μύθων και των παραμυθιών. Αξίζει να σκεφτούμε πόση αλήθεια κρύβουν, η οποία συνήθως μας διαφεύγει. Ο Κάδμος π.χ. σκοτώνει τον δράκοντα ( = ανθρωποφαγία, πβ. Άγιος Γεώργιος ) και σπέρνει τα δόντια του ( = γεωργία, « Νεολιθική επανάσταση»). Από αυτά φυτρώνουν οι σπαρτοί (=άνθρωποι της γεωργίας ), οι οποίοι το πρώτο που κάνουν είναι να συγκρουστούν μεταξύ τους. Εδώ βλέπουμε χαρακτηριστικά το πώς τα ένστικτα της ανθρωποφαγίας μετατρέπονται σε ένστικτα πολέμου. Επομένως, να η απαρχή και η εξήγηση όλων των πολέμων, εμφυλίων και μη. Μπορούμε μάλιστα να ισχυριστούμε ότι η ιστορία είναι ιστορία πολέμων με διαλείμματα ειρήνης παρά το αντίθετο.

Άλλο συνταρακτικό στοιχείο είναι το πώς οι γυναίκες οδηγούν τον άνθρωπο στη γεωργία και τον πολιτισμό. Όλες αυτές οι Εύες, οι Δήμητρες, οι Μήδειες, οι Αριάδνες κλπ. είναι στο πλευρό του ήρωα και τον οδηγούν. Είναι όμως ακόμα ένας κόσμος ανάμεικτος με ανθρωποφαγία, όπως δείχνουν και υποδηλώνουν ο Μινώταυρος, ο Άψυρτος, το βράσιμο του Πελία κλπ. Η περιπέτεια του ανθρώπου είναι γεμάτη από συνταρακτικά στοιχεία, τα οποία προβάλλουν σε όλη τους τη μεγαλοπρέπεια, αν διαβάσουμε σωστά τους μύθους και τα παραμύθια. Σκεφτείτε μόνο τα τρόφιμα που οδηγούν τον Κοντορεβιθούλη από το δράκο στους γονείς του μαζί με το νήμα που οδηγεί το Θησέα έξω από τον Λαβύρινθο. Ή τη σχέση της Χιονάτης και των νάνων με την Αφροδίτη και τον Ήφαιστο ( και επομένως με την εποχή των μετάλλων ). Επίσης τα παραμύθια είναι γεμάτα από ανθρωποφαγία και αρκεί να θυμηθούμε μόνο την Κοκκινοσκουφίτσα ή το Λύκο και τα Εφτά Κατσικάκια.

Περιγράφετε μια θεωρία της ανθρώπινης εξέλιξης. Τι σας έκανε να την προσεγγίσετε έτσι;

Το ενδιαφέρον εδώ και το κρίσιμο ερώτημα είναι το γιατί ο άνθρωπος διαφοροποιήθηκε από τα άλλα ζώα και δημιούργησε τον πολιτισμό. Θα πρέπει να υπήρξε κάποιος ουσιαστικός λόγος και κάποια αδήριτη ανάγκη. Οι στερεοτυπικές και εν πολλοίς αφελείς απόψεις περί ευφυίας ( και μόνο ) δεν είναι ασφαλώς, κατά τη γνώμη μου, επαρκείς. Έπρεπε να βρει κανείς ποια ανάγκη έσπρωξε τον άνθρωπο στον πολιτισμό. Δεν είναι και απλό πράγμα ο πολιτισμός. Φανταστείτε να πει κανείς σε ένα πρόβατο π,χ, να σταματήσει να περιφέρεται και να αρχίσει να εργάζεται για τα άλλα πρόβατα. Αυτό είναι συγκλονιστικό και κοσμοϊστορικό. Μας δίνει να καταλάβουμε τη δυναμική του πολιτισμού. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ένας ολόκληρος θεός, ο Χριστός, όπως παλιότερα ο Απόλλωνας και ο Ποσειδώνας, κατέβηκε να εργαστεί για χάρη του ανθρώπου.

Τι έσπρωξε, λοιπόν, τον άνθρωπο στην κατεύθυνση του να δημιουργήσει, υπό την καθοδήγηση πάντα των γυναικών, τον πολιτισμό; Υπήρξε κάποιο πολύ σοβαρό πρόβημα; Νομίζω ότι ναι και ότι αυτό ήταν η εξαιρετικά διαδεδομένη ανθρωποφαγία. Μια ανθρωποφαγία που πήγαζε από την ανάγκη ενός αδύναμου ζώου, όπως δείχνει χαρακτηριστικά ο μύθος που διηγείται ο Πρωταγόρας στον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνα. Οι γυναίκες, λοιπόν, έσπρωξαν κυριολεκτικά και μεταφορικά τον άνθρωπο στη « Νεολιθική επανάσταση » και τον πολιτισμό, ακριβώς για να γλιτώσει το ανθρώπινο είδος από την ανθρωποφαγία. Και δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι εδώ μιλάμε για πλήρως μητριαρχικές κοινωνίες.

O Γρηγόρης Βασδέκης γεννήθηκε στην Καβάλα το 1955. Αποφοίτησε από το Κολλέγιο Αθηνών το 1974. Διετέλεσε αρχισυντάκτης του "Αθηναίου" και πρόεδρος της "Μαθητικής Κοινότητας". Πήρε το πτυχίο του (ΒΑ) από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Τμήμα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης (1979). Συμμετείχε στις ανασκαφές του Δίου και της Βεργίνας (καθηγητές Δ. Παντερμαλής και Μ. Ανδρόνικος). Από το 1981 μέχρι το 2013 ήταν καθηγητής φιλολογίας στο Κολλέγιο Αθηνών, όπου διετέλεσε και Γυμνασιάρχης (2008-2012). Συνέχισε τις σπουδές του στην Κλασική Φιλολογία (ΜΑ), στο Department of Classics, University of Cincinnati (1984-1986). Απέκτησε το διδακτορικό του δίπλωμα (PhD) από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (1994). Τίτλος της διατριβής του: "Η Δοκιμασία για Γάμο στον Αρχαιοελληνικό Μύθο και στο Νεοελληνικό Παραμύθι". Έχει διδάξει στη Μετεκπαίδευση Νηπιαγωγών και Δασκάλων.
Έχει δημοσιεύσει πλήθος άρθρων και μεταφράσεων. Έχει συμμετάσχει ως ομιλητής σε διάφορα συνέδρια, σεμινάρια και επιστημονικές ημερίδες.

(2019)	Κατακλυσμός, ανθρωποφαγία, γεωργία (πολιτισμός), Γαβριηλίδης
(2017)	Γιλγαμές, Όμηρος, Βίβλος και Διγενής Ακρίτης: Ένα συγκριτικό ταξίδι, Γαβριηλίδης
(2011)	Θείο δράμα και μητριαρχία στην "Οδύσσεια", Γαβριηλίδης

    

 Κατερίνα Σχισμένου.