Η παράδοση, ο μύθος, το ρεπορτάζ στήνουν γεφύρια. H ομιλία του δημοσιογράφου Χρήστου Μέγα στην παρουσίαση του βιβλίου του Μάνθου Σκαργιώτη

Στο έβδομο του -αν δεν κάνω λάθος- βιβλίο ο συγγραφέας αποφάσισε να δρασκελίσει το Αιγαίο. Να ταξιδέψει μέχρι τη Μεσοποταμία και τον Δούναβη προκείμενου να αναμετρηθεί με άλλους αρχαίους πολιτισμούς. Ξεκινά με τον Νεκρό αδελφό και το Γεφύρι της Άρτας, τα παιδικά-πατρογονικά ακούσματα για να αναζητήσει τις αρχέγονες πηγές, όχι των ποταμιών αλλά, του δικού του -σχεδόν αποκλειστικά προφορικού και μπολιασμένου- ηθικού, πολιτισμικού, κοινωνικού, μαθησιακού φορτίου.

Δεν μας λέει ο συγγραφέας πώς γύρισε ο Κώτσιο Ντούλας από την Αραπιά (Μην σας ξεγελάει το Κωσταντίνος: Είναι σκόπιμα βυζαντινίζον , όπως η γλώσσα μεσαιωνική, τα τραγούδια και οι διαδρομές στα χρόνια του Διγενή. Παραπέμπει σε μια μεγαλοπρέπεια εν μέσω δεισιδαιμονίας). Δεν μας λέει λοιπόν ο συγγραφέας πώς γύρισε από τα ξένα; Τι τον βρήκε, τι κακά συναπαντήματα είχε και άργησε ώστε να φτάσει χειμώνα στην Άρτα; Τι έφερε από το μακρινό ταξίδι; Ποιους έπρεπε να ξεχρεώσει αφού είχε τρεις αδερφάδες να παντρέψει και η προίκα ήταν  ευθύνη περισσότερου του παιδιού-αγοριού παρά της οικογένειας. Πόσο μάλιστα όταν είχαν «ακουστεί» οι κοπέλες. Είχαν χαλαστεί. 

 Δεν καταπιάνεται με αυτά ο συγγραφέας. Βιάζεται για το τάμα ο πρωταγωνιστής και δεν προφταίνει, καλά-καλά, να γευτεί το φιλί της νιότης (του αρραβώνα).

Τώρα τον βάζει να παίρνει το άλογο, τον Κούδα και βαδίζει Ανατολικά. Σε μια αντίστροφη πορεία του Οδυσσέα. Στον προσανατολισμό του ιερατείου (από τους πρώτους αιώνες της προηγούμενης χιλιετίας) οι οποίοι προτιμούσαν το φακιόλιον (της περίλαμπρης Ανατολής ) παρά την τιάρα του Πάπα (τον Δυτικό Μεσαίωνα) {«Κρειττότερον βασιλεύσαι εν μέση Πόλει φακιόλιον Τούρκων παρά καλύπτρα λατινικήν»!}

Τον στέλνει στον δρόμο των Αργοναυτών,  των Αχαιών, του Μεγαλέξανδρου, του Κίμωνα στη Σαλαμίνα, των μισθοφόρων του Ξενοφώντα, της Μικρασιατικής εκστρατείας .

 Και γιατί Κούδας το άλογο; Και το επαναφέρει. Ονοματίζει και το δεύτερο άλογο Κούδα: Γιατί μέσα τους, εκτός από το τραγούδι  του γιοφυριού της Άρτας και του Νεκρού αδελφού αντηχεί το τραγούδι του Διγενή. Γι'αυτό και σύμμικτοι οι λαοί που συναντάει, σύμμικτη θαρρείς όλη η Βαλκανική με μεικτή γλώσσα και κυρίαρχο τον ελληνικό πολιτισμό του Αρχεπελάγους. Γι' αυτό και το Κούδας. Από το λαϊκό: «Πότε Κούδας πότε Βούδας -πότε Ιησούς και Ιούδας». Αμφίθυμος και  δίβουλος. Αναποφάσιστος και εκκρεμής. Μετεωρίζεται μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Μεταξύ ιεραρχικού Μεσαίωνα και υπερβατικής Ανατολής. Μεταξύ Ιεράς Εξέτασης και του πολυπολιτισμικού χωνευτηριού της Αυτοκρατορίας. Αν και με βασανιστήρια, διωγμούς, ασήκωτη φορολογία, πόνο και δυστυχία. Εξάλλου και στα δύο σημεία του ορίζοντα απαιτούνταν υπακοή στον άρχοντα. Στην Δύση όμως σε έσφαζαν, από πάνω, και οι παπάδες.

 Και τώρα, στρέφεται στην πολύπλοκη Ανατολή. Στρέφεσαι στη Δύση πιάνεις την τσέπη σου. Και το συγχωροχάρτι κοστίζει. Γυρνάς στην Ανατολή για να στραφείς μέσα του. .

 Βιαστικά φεύγει αλλά, ο Κωνσταντίνος απολαμβάνει το ταξίδι. Πίνει, γλεντάει, το παίζει γυναικοκατακτητής, είναι μοιχός, καίει καρδιές αλλά, δεν ξαστοχάι τον στόχο τους. Φτάνει μέχρι και να αναθεματίσει τον πατέρα τους και  την κατάρα  που έδωσε και τον δέσμευσε ηθικά να περάσει τα πάνδεινα. (Όπως κατάρα της μάνας χαρακτήρισε, ο όχι ιδιαίτερα εκπαιδευμένος μαθησιακά, αδελφός μου, το ποίημα του Καβάφη «να εύχεσαι να είναι μακρύς ο δρόμος για την Ιθάκη). Αλλά, ο στόχος στόχος, θα φέρει πίσω τα θυμητάρια. Όμως το ταξίδι είναι και εσωτερική αναζήτηση, χαρά και γνώση. Και αυτό ο Έλληνας δεν το παραγνωρίζει.

 Επιλέγει Ανατολικά, το δρόμο της γνώσης, του πλούτου, της τρυφηλότητας, της ιατρικής αφού έβαζε φραξόφλουδα σαν αντιβιοτικό στα νερό που έπιναν οι κότες (έφθασε κοντά στην αρχαία πόλη της Μεσοποταμίας την MED, απ΄όπου και το Medical)

Αναμφίβολα το ανά χείρας βιβλίο αποτελεί μυθοπλασία αλλά, έχει τόσο εδραία ιστορική βάση, καταπιάνεται με τέτοια πιστότητα με τους μεσαιωνικούς (ακόμη στην Ανατολή) χρόνους που αποτελεί φυσική μυθοπλασία και όχι πλασματική. Είναι δηλαδή ένα ρεπορτάζ εκείνης της εποχής. Που πιάνει τον βαλκανικό μίτο και τυλίγει όλη την περιοχή. Ακόμη και το ημερολόγιο, που εφευρίσκει ο συγγραφέας προκειμένου να περισώσει την ηπειρώτικη-μεσαιωνική ντοπιολαλιά, σε ρεπορτάζ παραπέμπει.

 Έχουμε ενιαίο διοικητικό  χώρο, γλώσσα εσπεράντο και, κυρίως, τα δυο τραγούδια είναι βαλκανικά (ή μήπως είναι παγκόσμια μεσαιωνικά, δηλαδή: προτρέπουν την θυσία, την ταπείνωση για την ανάσταση, εισηγούνται τον χαλασμό κάποιων για να επιβιώσουν όσοι μείνουν πίσω;)

 Παράλληλα αποτελεί αποθησαύριση γνώσεων γύρω από την μεσαιωνική και αρχαιοελληνική (Ξενοφών κ.α) Γεωγραφία, την Ναυσιπλοΐα, την Γλωσσολογία, την Ιστορία, την Ιατρική όπως προείπαμε..

 Οι τόποι, τα πρόσωπα, οι συνήθειες, η ατμόσφαιρα μοιάζουν πραγματικά. Σχεδόν βιωμένα. Όπως οι ληστές των Ορέων που κατέβηκαν στον κάμπο και σήκωσαν τη  σοδειά. Αυτό ήταν το 1611 ή ακόμη-ακόμη το 1940; Αλλά, καθώς ο μύθος είναι κοινός, χιλιοειπωμένες και επαναλαμβανόμενος, όλα μοιάζουν να έχουν συμβεί. Τα φτιαχτά και τα επινοημένα. Όλα είναι  Βαλκανικά(;) της Ανατολικής Μεσογείου(;), της καθ ημάς Ανατολής(;). Κοινό βίωμα στο παλίμψηστο της περιοχής. Απλά, από το αθροιστικό «α» και τους πλόες,  ο συγγραφέας τα δένει όλα αυτά  συναρπαστικά.

 Όλα στο μυθιστόρημα  Σκαργιώτη βρίσκονται σε κίνηση. Ο Κωνσταντίνος ταξιδεύει, το μέσο είναι η θάλασσα, όλοι οι κάτοικοι της Αυτοκρατορίας βρίσκονται εν κινήσει: Στρατός, αγωγιάτες, φοροεισπράκτορες, νομάδες,  Βλάχοι  -ασπροπροβαταδες και μαυροπροβαταδες-,  γύφτοι, σιδηρουργοί,  καμηλιέρηδες, τσαρλατάνοι, χαρτορίχτρες. Ακόμη και θεατρικά μπουλούκια ανακάλυψε ο άτιμος-Δεν μπορούσε την Αυλίδα να την αφήσει χωρίς Ευρυπίδη. Εξάλλου ο Κωνσταντίνος είχε τρεις Ιφιγένειας στο σπίτι του να κλάψει.

 Ακόμη και το κελάρυσμα του νερού στο ποτάμι, ωσάν να κάθεται κανείς στην Χωραφιά (τον συνοικισμό του Μάνθου στο Μονολίθι) και να ακούει τον Άραχθο να ρέει. Το χωριό του πρωταγωνιστή λέγεται Περβανά κάτι σαν τα Διαβατά των σημερινών προσφύγων αφού περβατούσαν, περνούσαν (από το βαίνω, περνώ).

 Μέσα σε αυτή την πολύβουη Αυτοκρατορία κυριαρχεί η βία, ο πόνος, η αδικία και οι δεισιδαιμονίες. Όλοι εργάζονται για τον επιούσιο, το διδάσκουν καλά όλα τα θρησκευτικά δόγματα. Και μόνο η Υψηλή Πύλη εισπράττει.  Το μέσον είναι πάντα η βία. Απλά στη Δύση δια της βίας ξεκινούσε από τι αποικίες η πρωταρχική συσσώρευση του κατοπινού καπιταλισμού.

Αλλά, διάχυτος είναι ο φόβος και των έξω. Λες και δεν πέρασαν αιώνες, λες και δεν άλλαξε η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και έγινε Υψηλή Πύλη, ο φόβος της Δύσης και οι Σταυροφόροι είναι παντού. Η Δύση που στοχεύει στα μπαχαρικά και το εμπόριο από την Ασία.  «Η Ευρώπη, Πολ, ζαλίζει με τα καράβια της τα πελαγα των Οθωμανών» (σελ. 81) Και αργότερα τα ζάλιζε για τα πετρέλαια και τώρα για τις σφαίρες επιρροής στην Μέση Ανατολή.

 Η Ανατολή παρέμεινε για τους Έλληνες το επίδικο. Ο προσανατολισμός του λαού. Η Ανατολή είναι (τότε) πιο πλούσια (τώρα λαφυραγωγείται), πολύπλοκη, απρόβλεπτη. Δείτε πόσο χρόνο έκανε ο Κωνσταντίνος στην Ανατολή και πόσο στον Δούναβη, της ορθολογικής-ρασιοναλιστικής (έστω και βαλκανικής)  Ευρώπης.  Στην Ανατολή στρέφονται και οι Δυτικοί, οι Σταυροφόροι, οι στρατιώτες στην Καλλίπολη, ο Λόρενς στην Αραβία για τα πετρέλαια και τον υλικό πλουτισμό. Και το ένοιωθαν αυτό οι Ανατολίτες και έκλειναν σαν στρείδι σε κάθε καινοτομία. Η Υψηλή Πύλη δέχθηκε χιλιάδες εβραίους πρόσφυγες από την Ισπανία αλλά δεν επέτρεψε ποτέ την τυπογραφία. Ενώ ο ανεκδιήγητος Αβδουλ Χαμίτ ο δεύτερος απαγόρευσε και την γραφή της χημικής ένωσης του νερού. Σου λέει είναι συνωμοτικό .Εσήμαινε για τον άρχοντα ότι υπέκρυπτε το σύνθημα ότι: Ο (H)amit ο δεύτερος (2) είναι μηδέν(0).

 Αλλά, ήταν τάμα για τα θυμητάρια ή ήταν η κατάρα του Ηπειρώτη να περιδιαβαίνει τον κόσμο και να κυλάει πέτρες το ανήφορο όπως έλεγε η γιαγιά μου ζωντανεύοντας τον μύθο του Σισύφου;

Πολλά συνηγορούν σε αυτή την προσέγγιση:

- Πάει να φέρει πίσω ασβέστη θυμητάρι από το γεφύρι του Ευφράτη. Όπως, εξάλλου, έκαναν οι μάστορες και χτιστάδες. Πήγαιναν με το σφυρί, το Νήμα της Στάθμης και το αλφάδι και γύριζαν με την σκόνη του ασβέστη.

- Το τρικ με το ημερολόγια για την απαθανάτιση της ηπειρώτικης ντοπιολαλιάς..

-Οι ανάκατες οι κατάρες με τις ευχές.

-Ο κόπος του ταξιδιού με τον φόβο των ληστών. Η περιπέτεια με την γνώση.

-Ο ηπειρώτης, ο Δωριεύ,ς ο Έλληνας που έφερε την γλώσσα και τον πολιτισμό του στην Ανατολή με τον Μεγαλέξανδρο;

 Και ταυτόχρονα ο Σκαργιώτης είναι και τραγικά επίκαιρος. Έστω και εάν καταφεύγει σε ηθικολογίες:

 - «Αγέρας και θηλυκό δεν κλειδώνουν»

-«Η κλεψιά από το αυγό αρχίζει κι η πουτανιά από ένα φιλία» σε.216

 Και τα αποφθέγματα της κρίσης:

-Αχ εσείς οι Έλληνες! Ή τρέχετε για να φτάσετε τους άλλους ή καρτερείτε για να σας φτάσουν οι άλλοι η σελ. 297

 Και το όνομα της Αερινής, που σώθηκε από δεισιδαιμονίες και από της Ανατολής τα αρπαχτικά μοιάζει με την Ελλάδα. Αέρας το όνομα αέρας η παραγωγική βάση, ανύπαρκτες οι υποδομές. Αλλά και πάλι τώρα μετεωριζόμαστε: (ΣΕΛ.472.........

 Το βιβλίο του Σκαργιώτη έχει δύο βάθρα: Το τραγούδι του νεκρού αδελφού και το Γιοφύρι της Άρτας. Και επάνω σμίλεψε ο συγγραφέας μια πολυεπίπεδη πλοκή, με  αυστηρή τήρηση του χρονολογίου αλλά, και υπέρβαση στα μέσα. Και έπλεξε το μύθο του ανήσυχου Έλληνα που απ' τις βουνοκορφές αγναντεύει τη θάλασσα. Που έχει λίγες ρίζες στα φτενά χωράφια του και τις παίρνει μαζί του.....

 Με τον Σκαργιώτη μας ενώνει το Μονολίθι, η κοινή θέα όταν πρωτοαντικρίσαμε τον ήλιο και τα κοινά ακούσματα στην παιδική ηλικία, η συγγένεια αλλά, και ο μεγάλος θεμελιωτής της Ελληνικής λαογράφος Γεώργιος Μέγας

 Η παράδοση συνεχίζεται. Οι τρεις χρόνοι: το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον είναι εδώ, σε ένα τόμο.

 «Άμα είναι πατημένη η πατρίδα σου έχεις αυτιά όχι γλώσσα». Σελ . 298. Και γραφίδα  Μάνθο.

 Σου εύχομαι Καλοτάξιδο  και σε άλλα με υγεία.

    Χ.Μ.