Η μνήμη και οι ρωγμές της....

Γράφει η Κατερίνα Σχισμένου.

Μια ανθρώπινη ιστορία που ξεκίνησε πριν από το 1943 όταν φεύγει από την Άρτα η Ματίνα Μιωνή 8 ετών κοριτσάκι  για να ξαναβρεθεί το 2017 αποτελούν τη ρωγμή της μνήμης της ....Ψήγματα σκληρών ενθυμήσεων από το θάνατο του πατέρα της το 1942 . Μια αδερφή η  Ρεβέκκα Μιωνή που υιοθετείται από το ζεύγος Ζακίνου και  Ευτυχίας Ιερεμία  στο Κομμένο για να βρεί κι αυτή τραγικό θάνατο από τη βία των Γερμανών αντί μιας καλύτερης τύχης που ήλπιζε η οικογένειά της. Ένα όνομα στο μνημείο του κέντρου του χωριού του Κομμένου, ένα στεφάνι κάθε φορά μια σκληρή ιστορία που έχει όμως κι έναν επιζώντα που θέλει πίσω αυτή την σκληρή πατρίδα, την αδερφή της, την οικογένεια...

Ακόμα και το ιδίωμά της είναι αρτινό, μνήμες που κάπως μεταναστεύουν και ριζώνουν μέσα μας ασυνείδητα, συνήθεις ή εικόνες που περνάνε σαν όνειρο αλλά να που είναι η πραγματικότητα, μια ή περισσότερες πτυχές που αναδύονται και πρέπει- έχουμε χρέος- να βρουν τους αποδέκτες τους, τους πρόγονούς μας .Η προσωπική ιστορία που αποδεικνύεται τελικά πως είναι κοινή. Γιατί η ιστορία δεν έχει στεγανά και προτιμήσεις, δεν έχει μόνο τους ζωντανούς της αλλά ακόμη περισσότερο και τους νεκρούς της. Και συχνά οφείλουμε να γυρνάμε και το κεφάλι μας και λίγο προς τα πίσω απλά για ν΄ακούσουμε ή να δούμε όταν ειδικά είμαστε σαστισμένοι ή μπερδεμένοι.

Ζωές που κάθε μια θα γινόταν κι ένα βιβλίο, μια απίστευτη τραγική ιστορία που δεν ξέρεις πόσο δάκρυ να χύσεις, πόσο να κουνήσεις το κεφάλι σου, πόσο να σφίξεις τα χείλη σου, και πόσο ν΄αναρωτηθείς για τη δύναμη του ανθρώπου να μπορεί και  βρίσκει τη δύναμη κάθε φορά να συνεχίζει..Από πού; Ακόμη και από το σκοτάδι, από του πουθενά, από το θάνατο ακόμη προς τη ζωή.

Πόσα έχει να μας φανερώσει ακόμη η ιστορία της πόλης μου; Πόσα ακόμη να κρύβει και πού; Και γιατί ακόμη δεν τα βρήκαμε; Μήπως δεν τα αναζητήσαμε επαρκώς; Μήπως κάποια μας ενοχλούν ή δε μας βολεύουν; Μήπως...μήπως...μήπως...

Από την άλλη μεγάλο ενδιαφέρον προκάλεσε και  προκαλεί κάθε εκδήλωση που αφορά την εβραϊκή κοινότητα της Άρτας. Έτσι και φέτος είχε μεγάλη απήχηση. Η πρώτη εκδήλωση μνήμης στις 24.3.2017 στην Άρτα και η άλλη στις 30.10.2017 στην Αθήνα. Και η απήχηση δεν αφορά μόνο τις παρουσιάσεις, τις ομιλίες, τα βιβλία που έχουν γραφεί γι΄αυτό το ιστορικά ευαίσθητο θέμα της πόλης μας. Ενδιαφέρον -και θεωρώ πως ακριβώς εκεί βρίσκεται  η ουσία – είναι η ανάδυση της μνήμης κάποιων ανθρώπων που οι οικογένειές τους ζούσαν ειρηνικά στην πόλη μας και με τα μαύρα σύννεφα του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου αναγκάστηκαν να εκτοπιστούν να εκδιωχθούν. Άλλοι χάθηκαν στα κρεματόρια της βαρβαρότητας και του παραλόγου, άλλοι βρέθηκαν σε διάφορα σημεία του ορίζοντα και ακριβώς αυτές οι εκδηλώσεις στην πόλη μας, έχουν αυτό τον σκοπό και το δρόμο. Να τους δείξουν ένα μακρινό παρελθόν που κάποτε εγγράφηκε ως προσωπική πατρίδα και γενέθλιος χώρος, σαν γειτονιά, σαν πλησίον, σαν συμπολίτης σαν πρώτη γειτονιά, πρώτο βήμα, πρώτη κραυγή....

Το θεωρώ τουλάχιστον συγκινητικό σε μια τέτοια συζήτηση που είχαμε με τον δικηγόρο γραφολόγο Θεοχάρη Βαδιβούλη που με ιδιαίτερη θέρμη περιέγραψε και περιγράφει  στιγμές  «ταυτοποίησης» αυτών των ανθρώπων. Όσο θυμούνται, όσο τους βοηθούμε να θυμηθούν, μια χαμένη πατρίδα ουσιαστικά, τόσο μεγαλύτερη είναι η συγκίνηση αλλά και η τραγικότητα. Έρχονται από το Ισραήλ, Αμερική, Ιταλία  από κάθε πιθανό και απίθανο σημείο με ομφάλιο λώρο μια απλή εκδήλωση και βρίσκουν μια ζωή.

Τη ζωή των γονιών, των παππούδων, των θείων τους, τη δική τους πρώτη ζωή που έχουν θάψει στρώματα σκόνης και καταιγίδας, εγκλήματος, απώλειας οικείων προσώπων- μετά από 75 χρόνια μια περίπτωση -μια ρωγμή της μνήμης που χωρά μέσα της μια ολόκληρη ζωή. Μνήμες που βρίσκονται μισογκρεμισμένες και σιγά –σιγά ξαναχτίζονται όσο τις βοηθάμε να αναστηλωθούν και να υπάρξουν μιας και κάθε ιστορική στιγμή έχει το δικαίωμά της στο φώς και την αλήθεια. Κάθε μαρτυρία αποτελεί για μας τους ίδιους κέρδος να κατανοήσουμε, να ενδοσκοπήσουμε, να σκεφτούμε. Συχνά είναι μικρές και αδύναμες οι λέξεις να περιγράψουν τη φωνή και τη ζωή, το έγκλημα και τη δύναμη του ανθρώπου που συνεχίζει μετά από ένα ολοκαύτωμα, από ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, από ένα πόλεμο κι ένα ταξίδι χωρίς γυρισμό.....

Όσο μεγαλύτερος ο ιστορικός ορίζοντας τόσο μεγαλύτερο το κέρδος και η γνώση η αυτογνωσία. Η ιστορία δεν είναι μόνο η απλή καταγραφή αφού προηγηθεί η ανάσυρση και παρουσίαση. Χρέος μας είναι να διδαχτούμε από τις στάχτες, από τις ιστορικές ρωγμές και τριγμούς που πολλές φορές ακόμη και έως σήμερα είναι ζωντανοί αυτοί οι θόρυβοι. Καλό θα ήταν να ξέρουμε να τους διαχειριστούμε και να τους αφομοιώσουμε ως τοπική ιστορία και μνήμη. Δεν καίγονται μόνο οι δάφνες αλλά ξέρουμε πως καίγονται πολιτείες, συνειδήσεις και ακόμη χειρότερα άνθρωποι και γένη, έθνη, φυλές, εμείς οι ίδιοι αν επαναλάβουμε με την αδιαφορία μας και παραβλέψουμε το ζητούμενο που δεν είναι άλλο από την πανανθρώπινη ιστορία.

Πόσο δύσκολο είναι να διαχειριστούμε καμιά φορά την μνήμη μας  και σε προσωπικό αλλά και σε δημόσιο επίπεδο; Πόσο μάλιστα όταν αυτή η μνήμη καίει ακόμη τ΄ακροδάχτυλά μας και δεν ξέρουμε...δεν γνωρίζουμε πώς να προχωρήσουμε...αγνοούμε ακόμη πολλά. Υπάρχουν όμως οι άνθρωποι, ο ανθρώπινος παράγοντας, η ανθρώπινη συνθήκη που πολλές φορές έχει και μια απάντηση. Και μια απάντηση δεν ξέρω πια αν την περιμένουν οι επιζώντες. Σίγουρα περιμένουν μια αγκαλιά, αυτή που στερήθηκαν περιπλανώμενοι στους ανέμους του πολέμου και του διωγμού τόσα χρόνια. Κάτι περιμένουν κι από μας, από αυτή την πόλη που τους έδωσε ένα όνομα, μια στέγη, μια οικογένεια μια καταγωγή. Για όποιον δεν τα έχασε και δεν τα στερήθηκε ποτέ του δεν μπορεί να καταλάβει πως  δεν είναι αυτονόητα να τα κουβαλάς στο τσεπάκι σου, στην καρδιά και το νού σου. Πόσο σημαντικό είναι ο άνθρωπος να έχει ρίζες...πουλί γεννιέται μα δέντρο με ρίζες θέλει να πεθάνει... θα πει ο ποιητής.

Ξέρουμε να διαχειριζόμαστε άραγε τέτοιες πτυχές ή βρισκόμαστε κάθε φορά όλο και πιο απροετοίμαστοι και αμήχανοι μπροστά σε αυτούς τους ανθρώπους που επιθυμούν να επαναπατριστούν έστω και συμβολικά, έστω και πνευματικά έστω και τουριστικά ακόμη. Τι τους προσφέρουμε; Πώς τους υποδεχόμαστε και αλήθεια, τι τους δείχνουμε, από αυτά που διατηρήσαμε ή κάπως μόνα τους διατηρήθηκαν; Έχουμε κάτι, μπορούμε; Έχουμε χρέος.

Το χρέος δεν είναι μόνο οι φιέστες, τα τσίπουρα, οι καφέδες και  οι συζητήσεις, είναι κάτι πιο πνευματικό και ουσιώδες, είναι η αναζήτηση, η κάθε αναζήτηση. Γιατί όσο ψάχνεις βρίσκεις και όσο βρίσκεις καμία φορά απορείς, άλλες δακρύζεις κ άλλες κλαις, αφού  αναλογιστείς- Τι; Τον ματωμένο τούτο τόπο που δεν έχει μόνο χαμόγελα αλλά και πολλά βάσανα και πίκρες που εύκολα προσπερνάμε και σβήνουμε σε όμορφες βιτρίνες. Η ιστορία όμως πολλές φορές είναι αμείλικτη και δίκαιη....Κι όσο και να ξεχνάμε κάπως ο Καιρός μας θυμίζει, μας επαναφέρει....

Στις 24 Μαρτίου θα γίνει η επόμενη εκδήλωση μνήμης για όσους χάθηκαν αλλά θα έρθουν κι όσοι βρέθηκαν και μακάρι να βρεθούν κι άλλοι με ρίζες της πόλης , του χώρου, της ψυχής... Κι α σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές είναι γιατί τ' ακούς γλυκότερα, κι η φρίκη δεν κουβεντιάζεται γιατί είναι ζωντανή γιατί είναι αμίλητη και προχωράει στάζει τη μέρα, στάζει στον ύπνο μνησιπήμων πόνος.... Γ. Σεφέρης..

Κατερίνα Σχισμένου