Οι πρόγονοι των Χρυσαυγιτών στα χρόνια του μεσοπολέμου. ''Τριεψιλίτες'' ή ''χαλυβδόκρανοι''.

Στο Μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, μεγάλοι και παιδιά ποζάρουν με τα λάβαρα της ΕΕΕ

Πριν από 80 χρόνια, στις 26 Ιουνίου 1933, μία δολοφονία αφυπνίζει τα αντιφασιστικά αντανακλαστικά στη χώρα μας. Ο λιμενεργάτης Π. Θωμόπουλος, που είχε πέσει χτυπημένος από σφαίρα την προηγούμενη μέρα στην οδό Αθηνάς, άφηνε την τελευταία πνοή στο Πολιτικό Νοσοκομείο. «Ενα τεράστιο κύμα αγανάκτησης ξεσηκώθηκε»σύμφωνα με εφημερίδες της εποχής.

Δεν ήταν η μοναδική δολοφονία την περίοδο εκείνη, ούτε κάποιο μεμονωμένο φαινόμενο, με δράστες μέλη οργανωμένων φασιστικών συμμοριών. Ειδικά της Εθνικής Ενώσεως Ελλάδος, που είχε πίσω της έναν μακρύ κατάλογο εγκληματικών ενεργειών: από τον εμπρησμό της εβραϊκής συνοικίας Κάμπελ στη Θεσσαλονίκη (1931) έως την αιματηρή πορεία μουσουλινικού τύπου των «Τριεψιλιτών» από την πρωτεύουσα της Μακεδονίας στην Αθήνα, που σφραγίστηκε με τη δολοφονία του Πειραιώτη εργάτη.

Είναι η εποχή που στην Ιταλία έχει εδραιωθεί ο φασισμός του Μουσολίνι, ο Χίτλερ βρίσκεται στην καγκελαρία της Γερμανίας και μόλις έχει αυτοκαταργηθεί το Ράιχσταγκ, αφού έχει προηγηθεί ο εμπρησμός του.

Οι Τριεψιλίτες (από τα αρχικά της οργάνωσης) ή «χαλυβδόκρανοι» (από τα κράνη που φορούσαν) είναι οι κατ εξοχήν πρόγονοι των σημερινών χρυσαυγιτών. Τηρουμένων των αναλογιών, παρά τις ριζικές και μη συγκρινόμενες συνθήκες της Ελλάδας του Μεσοπολέμου με το σήμερα, οι ομοιότητες είναι εντυπωσιακές και ανατριχιαστικές.

Παρέλαση Τριεψιλιτών με τα λάβαρα και τις σημαίες τους

Η δράση της Χρυσής Αυγής, σε συνολικό και ατομικό επίπεδο, παραπέμπει κατευθείαν στην πρώτη μαζική ελληνική φασιστική οργάνωση, όπου συγκαταλέγεται από τους σύγχρονους ιστορικούς η ΕΕΕ. Τόσο ως προς την οργάνωση «στρατιωτικού τύπου» όσο και ως προς την «ιδεολογία» και την πρακτική.

Η φασιστική οργάνωση ΕΕΕ, που διακήρυσσε ότι επιδίωκε;  να ξεβρωμίσει τον τόπο από τους σάπιους πολιτικούς και τον κοινοβουλευτισμό, από τους Εβραίους και τους κομμουνιστές, από τους εσωτερικούς εχθρούς και τους ύποπτους για εθνοπροδοσία, είχε εμφανιστεί από το 1927 στη Θεσσαλονίκη.

Κατάθεση στεφανιών από τους Τριεψιλίτες στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη το 1933. Παρόντες ήταν αρκετοί υπουργοί

Την πρώτη περίοδο της δράσης της, ως δήθεν πατριωτικό σωματείο, είχε λίγες εκατοντάδες μέλη (γίνεται λόγος για 200), που κινούνταν στο περιθώριο της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Στο ενεργητικό της είχε μια σειρά από τραμπουκισμούς, με αντισημιτικούς κυρίως στόχους, στοχευμένες επιθέσεις εναντίον συνδικάτων, συλλόγων κ.λπ. Οι πράξεις βίας προς το παρόν έφταναν έως τους τραυματισμούς και την κατατρομοκράτηση των «εχθρών».

Στήριξη από τις αρχές ασφαλείας

Είχε την ανοχή και συχνά τη στήριξη των αρχών ασφαλείας, ενώ ενισχυόταν οικονομικά από οικονομικούς παράγοντες και επίσημους ή ημιεπίσημους φορείς. Δεν έλειπαν και οι πολιτικοί αξιωματούχοι από τους ενισχυτές ή συμπαθούντες.

Δύο νεκροί από πυροβόλα όπλα και δεκάδες τραυματίες ήταν ο απολογισμός από τον εμπρησμό της εβραϊκής συνοικίας Κάμπελ (στη φωτογραφία, κάτοικοι της συνοικίας μετά τον εμπρησμό)

Ορισμένοι πολιτικοί, μάλιστα, τόσο του αντιβενιζελικού - βασιλικού κόσμου όσο και των Φιλελευθέρων, τουλάχιστον στα πρώτα στάδια, είχαν σχέσεις μαζί τους. Υπολογίζοντας να χειραγωγήσουν ή να χρησιμοποιήσουν την ΕΕΕ.

Δύο χρόνια μετά την ίδρυσή της η εθνικιστική - φασιστική οργάνωση ανασυγκροτείται και περνά σε νέα φάση.

Εμπνέεται από ευρωπαϊκές φασιστικές ομάδες, που ήδη ασκούν κυβερνητική εξουσία. Με συνθήματα του τύπου «Ελλάς ξύπνα» και «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια», με σύμβολα όπως ο δικέφαλος αετός, για να παραπέμπει σε βυζαντινά μεγαλεία, οργανώνει παραστρατιωτικά τα μέλη της.

Αποτρόπαιο έγκλημα στη Θεσσαλονίκη του 1931. Ο εμπρησμός της εβραϊκής συνοικίας Κάμπελ.

Οι πρόδρομοι των χρυσαυγιτών φορούσαν κίτρινα/χακί πουκάμισα με περιβραχιόνιο της οργάνωσης, μαύρες μπότες, χαλύβδινα κράνη. Εμφανίζονταν συχνά δημοσίως οπλισμένοι με κλομπ. Εννοείται πως δεν έλειπαν άλλα δολοφονικά σύνεργα εν κρυπτώ, όπως μαχαίρια και κάθε είδους όπλα. Ηταν οργανωμένοι στρατιωτικά σε τμήματα και τομείς. Η μίμηση των γερμανικών ταγμάτων εφόδου αλά ελληνικά ήταν κάτι παραπάνω από εμφανής στην πρακτική και τη ρητορική.

Στις συνθήκες της οικονομικής και πολιτικής κρίσης της εποχής με μαζικές δυναμικές εμφανίσεις, εθνικόφρονες παρελάσεις και εξορμήσεις, κατάφεραν να βρουν κάποια απήχηση και να βγουν σιγά σιγά από το περιθώριο. Μέχρι το 1931 η βία θα έχει ενταχθεί στο καθημερινό ρεπερτόριο των Τριεψιλιτών και ασκούνταν εναντίον Εβραίων, κομμουνιστών και συνδικάτων.

Η μεγάλη καμπή στη δράση της ΕΕΕ ήταν το 1931. Η βία εντάσσεται πια στο καθημερινό ρεπερτόριο και γίνεται μέσο για την ανάπτυξή της.

Αποκορύφωμα, μετά μια σειρά δολοφονικές επιθέσεις, ήταν ο εμπρησμός της εβραϊκής συνοικίας Κάμπελ στη Θεσσαλονίκη.

Στις 29 Ιουλίου εκείνης της χρονιάς, ομάδα μελών της ΕΕΕ έβαλαν φωτιά προκαλώντας την ολοσχερή καταστροφή δεκάδων παραπηγμάτων, που υπήρχαν εκεί (είχαν «ανεγερθεί» μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1917). Σε αυτά ζούσαν τότε περίπου 200 οικογένειες φτωχών βιοπαλαιστών Εβραίων. Ο απολογισμός, εκτός από τις υλικές ζημιές, ήταν δύο νεκροί από πυροβόλα όπλα (ο ένας ήταν χριστιανός φούρναρης) και δεκάδες τραυματίες.

Ορισμένοι από τους υπευθύνους (ανάμεσά τους ο πρόεδρος και ο γραμματέας της ΕΕΕ Γ. Κοσμίδης και Δ. Χαριτόπουλος, ο «θεωρητικός» δημοσιογράφος της εφημερίδας «Μακεδονία» Ν. Φαρδής) παραπέμφθηκαν σε δίκη τον επόμενο χρόνο. Ολοι αθωώθηκαν, ενώ στο μεταξύ η ΕΕΕ έδρεπε τους καρπούς από την υιοθέτηση της φασιστικής βίας. 

Από 3.000 μέλη και μία δεκάδα παραρτήματα, πριν από τον εμπρησμό, έφτασε να έχει σχεδόν τριπλάσιο αριθμό μελών και παραρτημάτων. Οχι μόνο στη Θεσσαλονίκη, αλλά και σε άλλες μεγάλες και μικρότερες πόλεις (Πάτρα, Πειραιάς, Βέροια, Καβάλα, Βόλος κ.α.). Παραδόξως, στην Αθήνα είχε τη μικρότερη απήχηση για πολλούς λόγους. Ανάμεσά τους και η συγκρότηση ενός άτυπου αντιφασιστικού μετώπου, όπου πρωταγωνιστούσε το ΚΚΕ.

Ιούνιος 1933: Η μεγάλη κάθοδος από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα. Από το απόγειο της εγκληματικής δράσης στο περιθώριο της ιστορίας.

Μετά τον εμπρησμό στον εβραϊκό συνοικισμό και την απήχηση που είχε σε ορισμένα στρώματα και ομάδες, η ηγεσία της ΕΕΕ αναπτύσσει την πετυχημένη «συνταγή της βίας και της τρομοκρατίας». Το πρότυπο είναι οι ναζιστικές συμμορίες και ο φιλικός Τύπος σημειώνει με δόση θαυμασμού: «Οι εδώ εθνικισταί μιμούνται την δράσιν των φασιστικών εκτελεστικών ομάδων της Ευρώπης». Τα Τρία Εψιλον της οργάνωσης μεταφράστηκαν εύστοχα από αντιφασίστες σε «Ελληνες Εξοντώστε Εβραίους». Οπου Εβραίος ίσον και αριστερός - κομμουνιστής και εσωτερικός εχθρός.

Μία από τις πολλές «μιμήσεις» ήταν οι ένοπλες επιδρομές σε εργατικά σωματεία. Με προτίμηση τους καπνεργάτες και τους οικοδόμους της Θεσσαλονίκης. Σε μία από αυτές, στις 17 Αυγούστου 1932, τραυμάτισαν συνδικαλιστές και σκότωσαν με πυροβόλο όπλο τον οικοδόμο Χ. Σταμπουλίδη.

Εναν χρόνο μετά δυσδιάκριτο είναι αν συμμετείχε και πώς στη δολοφονία οκτώ εργατών στο Ενωτικό Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης (Φεβρουάριος 1933).

Η μεγαλύτερη, όμως, άμεση πρόκληση της ΕΕΕ κατά την ευρύτερη περίοδο ήταν η κάθοδος των Τριεψιλιτών από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα στις 24-26 Ιουνίου 1933. Επιχείρησαν πορεία κατά τα πρότυπα των Ιταλών φασιστών του Μουσολίνι προς τη Ρώμη (Οκτώβριος 1922).

Κήρυξαν πανστρατιά και συγκέντρωσαν 1.000-1.500 άτομα (3.000 σύμφωνα με την οργάνωση και τον φιλικό Τύπο) και με δύο αμαξοστοιχίες ξεκίνησαν από τη Θεσσαλονίκη για την πρωτεύουσα.

Στη μεγάλη πορεία -καρικατούρα της ιταλικής όπως αποδείχτηκε- χαιρετούσαν απ' όπου περνούσαν φασιστικά. Είναι φανερό τι μπορεί να φαντασιώνονταν οι επίδοξοι χιτλερίσκοι, αλλά η διαδρομή κάθε άλλο παρά θριαμβευτική ήταν. Στη Λάρισα μάλιστα η υποδοχή έγινε με λιθοβολισμούς των βαγονιλών, προαναγγέλλοντας το αντιφασιστικό κλίμα που θα έβρισκαν στην Αθήνα.

Το αποτέλεσμα, πάντως, ήταν ότι η κυβέρνηση Τσαλδάρη κατά κάποιον τρόπο πέτυχε να «καπελώσει» την πορεία. Υποδέχτηκε τον παραστρατιωτικό συρφετό με ανοιχτές αγκάλες. Περίσσευσαν τα επαινετικά σχόλια στην παρέλαση, που πραγματαποίησαν συντεταγμένοι οι Τριεψελίτες στο κέντρο της Αθήνας. Στην κατάθεση στεφανιών στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, παρόντες ήταν αρκετοί υπουργοί. Ακόμη και ο φρούραρχος Αθηνών ήταν εκεί. Με τη στήριξη, άλλωστε, των Αρχών έγινε δυνατή η ίδια η παρέλαση και η κατάθεση των στεφανιών, όπου διμοιρία ευζώνων απέδιδε επισήμως τιμές.

Στον Πειραιά οι Αλκιμοι (νεολαία της ΕΕΕ, που αργότερα θα αποτελέσει πρότυπο για την ίδρυση της ΕΟΝ του Μεταξά και θα νεκραναστήσει η δικτατορία του 1967) επιχείρησαν να οργανώσουν και λαμπαδηφορία. Αντίστοιχη με τις ναζιστικές στο Βερολίνο. Η φιέστα, όμως, εξελίχτηκε περίπου σε φάρσα, καθώς 100 περίπου «χαλυβδόκρανοι» αποδοκιμάστηκαν με λόγια και πράξεις.

Η έλευση και η παραμονή τους στην Αθήνα σημαδεύτηκαν από συμπλοκές, καθώς οι οργανώσεις του ΚΚΕ αποφάσισαν να «υποδεχτούν» δυναμικά τους Τριεψιλίτες. Τα επεισόδια άρχισαν πριν ακόμη αποβιβαστούν στον Σταθμό Λαρίσης. Συνεχίστηκαν στο κέντρο της πόλης κατά την παρέλαση, αλλά κι αργότερα μέχρι την αποχώρηση των «χαλυβδόκρανων». Οι τελευταίοι, έχοντας την κάλυψη της Αστυνομίας, πρόλαβαν να σκοτώσουν το βράδυ της 25ης Ιουνίου τον Π. Θωμόπουλο κοντά στη Βαρβάκειο Αγορά και να τραυματίσουν άλλους σε άλλα σημεία. Σύμφωνα με τις κρατικές πηγές, «αρκετοί κομμουνιστές ενεδρεύοντες επυροβόλησαν κατά των Αλκίμων ανεπιτυχώς. Οι εθνικισταί και οι αστυνομικοί ηναγκάσθησαν να πυροβολήσουν τραυματίσαντες σοβαρώς τον Π. Θωμόπουλον, φυματικόν...».

Η πορεία στην Αθήνα έδωσε «φτερά» στην ΕΕΕ. Οι ηγέτες της «μεθυσμένοι» από την επιτυχία και τα επαινετικά σχόλια μερίδας του Τύπου («κύμα εθνικής λεβεντιάς», «αι Αθήναι αποθέωσαν τους Αλκίμους» κ.τ.λ.) θεώρησαν ότι τώρα μπορούσαν να αυτονομηθούν.

Μετασχηματίστηκαν λίγο αργότερα σε κόμμα (Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Εθνική Ενωσις Ελλάδος). Διεκδίκησαν τη δημαρχία της Θεσσαλονίκης, αλλά καταποντίστηκαν (συγκέντρωσαν μόλις το 2-3% των ψηφοφόρων). Παρά την παρουσία τους σε κατοπινές «εθνικές παρελάσεις» και την πρόκληση κάποιων επεισοδίων, όταν η αστυνομική ανοχή - στήριξη αποσύρθηκε και η χρηματοδότησή της διακόπηκε περιέπεσε στην αφάνεια. Στις εκλογές του 1936 συγκέντρωσε πανελλαδικά λιγότερες από 600 ψήφους! Βασικό λάθος τους ήταν η εγκατάλειψη της στοχευμένης βίας με τυμπανοκρουσίες και η αποδοχή του κοινοβουλευτισμού, όπως σημειώνουν μεταγενέστεροι ακροδεξιοί «θεωρητικοί».

Οι ηγέτες και τα στελέχη της ενσωματώθηκαν στους δικτατορικούς μηχανισμούς του Μεταξά. Αργότερα ορισμένα διέπρεψαν ως δωσίλογοι και συνεργάτες των ναζί κατακτητών.

ΤΑΚΗΣ ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ

www.ethnos.gr