Τρίτη και τυχερή; Το τελευταίο σχέδιο διάσωσης της Ελλάδας.

Μετά τις κυριακάτικες γερμανικές εκλογές, ο πολιτικός τσακωμός στην Ευρώπη αναμένεται να επικεντρωθεί στο επόμενο πακέτο διάσωσης της Αθήνας.  

Μετά από μια σειρά αποστασιών λόγω του τρόπου που διαχειρίστηκε τους υπεράριθμους στο δημόσιο, στο πλαίσιο του οποίου τον Ιούνιο έκλεισε τους κρατικούς ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς, η ελληνική κυβέρνηση συνεργασίας υπό τον κεντροδεξιό πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά κρατιέται με νύχια και με δόντια στην εξασθενημένη της πλειοψηφία.

Αλλά η συζήτηση για την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας, πυροδότησε απροσδόκητες εντάσεις και εκτός ελληνικών συνόρων. Πριν ένα μήνα αναστάτωσε το προεκλογικό τοπίο της Γερμανίας, που συνεισφέρει το 27% των πακέτων διάσωσης της ευρωζώνης. Ο υπουργός οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε (Wolfgang Schäuble) παραδέχτηκε δημοσίως αυτό που έλεγε μόνο ιδιωτικά: η Ελλάδα θα χρειαστεί και τρίτο πακέτο διάσωσης.

Το πρώτο πακέτο προς την Ελλάδα από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και το «διεθνές νομισματικό ταμείο» (ΔΝΤ) ανερχόταν σε 73 δις ευρώ, ενώ το δεύτερο ανήρθε σε 173 δις. Το μέγεθος και ο στόχος ενός τρίτου πακέτου θα μπορούσε να χρειαστεί ένα χρόνο πριν αποσαφηνιστεί. Αυτό σημαίνει πως οι πολιτικές αντιπαραθέσεις που χαρακτήριζαν τα πακέτα διάσωσης της Ελλάδα από την έναρξή τους, το Μάιο του 2010, θα μπορούσαν να ξαναρχίσουν αφού έκλεισαν οι κάλπες στη Γερμανία.

Οι επιθεωρητές της λεγόμενης τρόικα, των διεθνών δανειστών -του ΔΝΤ, της «ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας» (ΕΚΤ) και της «ευρωπαϊκής επιτροπής» (Κομισιόν)- επιστρέφουν στην Αθήνα για αυτό που αναμένεται πως θα είναι μια μακρά σειρά ταραχωδών αξιολογήσεων των ελληνικών επιδόσεων, που θα προετοιμάσει το έδαφος για την τελική συμφωνία, κάποια στιγμή του χρόνου.

Ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος της ΕΕ καταφεύγει σε ευφημισμούς για να περιγράψει τον Γολγοθά που την περιμένει: «για μια σειρά από λόγους, είναι πολύ πανό η τελευταία επιθεώρηση να ήταν λιγάκι πιο βαρετή από την επόμενη,».

Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου στη Γερμανία, τόσο οι κυβερνώντες χριστιανοδημοκράτες της CDU όσο και οι αντιπολιτευόμενοι σοσιαλδημοκράτες του SPD μίλησαν ανοικτά για το ενδεχόμενο ενός τρίτου προγράμματος. Ο κ. Σόιμπλε δήλωσε πως η εκτίμηση του ΔΝΤ για ένα νέο πρόγραμμα ύψους 11 δις ως το 2016 «φαίνεται λογική», ενώ ο Κάρστεν Σνάιντερ (Carsten Schneider), ο σοσιαλδημοκράτης εκπρόσωπος τύπου για την οικονομία, προέλεγε πως στην πραγματικότητα το ύψος του ποσού θα φτάσει μάλλον κοντύτερα στα 77 δις ευρώ ως το 2020.

Η αλήθεια τελικά πιθανότατα να είναι κάπου στη μέση. Οι ιθύνοντες του ΔΝΤ παρατηρούν πως ως συνήθως, η Ελλάδα θα αποτύχει στο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεών της. Αυτό αρκεί για να επιβαρύνει τις τρέχουσες εκτιμήσεις για την υστέρηση του ελληνικού προγράμματος κατά άλλα 5 δις ευρώ τουλάχιστο.

Από την άλλη, οι εκτιμήσεις του κ. Σνάιντερ, που στηρίζονται στα χρέη που θα κληθεί να πληρώσει η Ελλάδα ως το τέλος της δεκαετίας, δε λαμβάνουν υπόψη πως η Αθήνα πιθανότατα να κατορθώσει σύντομα να ξεπληρώνει κάποια από τα χρέη της χωρίς βοήθεια.

Απαντώντας στην αργή εξέλιξη των ιδιωτικοποιήσεων, πριν μερικές εβδομάδες η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε πως το πρώτο εξάμηνο πέτυχε πρωτογενές πλεόνασμα (που σημαίνει πως εισέπραξε περισσότερα από όσα δαπάνησε, εφόσον δε ληφθεί υπόψη η εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους της). Αυτή η επιπλέον ρευστότητα σημαίνει πως η Ελλάδα μπορεί, για πρώτη φορά μετά το ξέσπασμα της κρίσης, να ξεπληρώσει χρέη από το δικό της προϋπολογισμό.

Μολοταύτα, η επερχόμενη διαμάχη για το τρίτο ελληνικό πρόγραμμα θα είναι περίπλοκη, καθώς το πρόβλημα δεν είναι μόνο να βρεθούν κι άλλα δανεικά για την Αθήνα. Το ΔΝΤ έχει καταστήσει σαφές πως το όποιο νέο πρόγραμμα δεν μπορεί παρά να κληθεί να αντιμετωπίσει τον πελώριο όγκο του σωρευμένου χρέους της Ελλάδας, το μεγαλύτερο δημόσιο χρέος στην ιστορία της που δεν παύει να αυξάνει, αλλά και την πρωτοφανή λιτότητα.

Ορισμένοι αξιωματούχοι επισημαίνουν πως όλα αυτά τα ζητήματα -οι καθυστερήσεις του 2014, τα νέα ποσά που θα απαιτηθούν το 2015 και η από μακρού υπεσχημένη ελάφρυνση του χρέους- θα πρέπει να διευθετηθούν διαμιάς. Αντ' αυτού, πολλοί από τους πρωταγωνιστές του ελληνικού σίριαλ λένε πως το πιθανότερο είναι να επιλεγεί η διαχείρισή τους κομμάτι-κομμάτι, επεκτείνοντας την δύσκολη περίοδο, αλλά -όπως ελπίζουν- μειώνοντας τις πολιτικές δυσκολίες και τις κοινωνικές επιπτώσεις.

«Ο χωρισμός του λογαριασμού κάνει μεν τους αριθμούς πιο διαχειρίσιμους, αλλά δυσκολεύει την πολιτική τους έγκριση από τα κοινοβούλια»,  αντιλέγει ο Μουτζάμπα Ραχμάν (Mujtaba Rahman), επικεφαλής ευρωπαϊκών θεμάτων στον οίκο διαχείρισης κινδύνων «ευρασιατικός όμιλος», τονίζοντας πως στην περίπτωση της «τμηματικής» προσέγγισης τα κοινοβούλια θα καλούνται να εγκρίνουν κάθε βήμα του προγράμματος, σε πολλά κράτη-μέλη της ευρωζώνης. «Αλλά η διαχείριση του ελληνικού ζητήματος διαμιάς φοβίζει τη Γερμανία. Φοβούνται πως σε μια τέτοια περίπτωση θα υποχρεωθούν να χρεωθούν το "κούρεμα" του ελληνικού χρέους».

Λοιπόν, πώς θα εξελιχθεί το νέο πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδας τους επόμενους μήνες; Ιδού το πιθανότερο σενάριο.

Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2012: η επιστροφή της τρόικα

Μόλις επιστρέψουν οι επιθεωρητές της τρόικα στην Αθήνα, οι πολιτικοί αναμένεται να αρχίσουν να αντιπαρατίθενται για το πιο άμεσο πρόβλημα του τρέχοντος προγράμματος: την υστέρησή του κατά 11 δις ευρώ, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ.

Μόνο το 2014, η Αθήνα θα χρειαστεί άλλα 4.4 δις ευρώ επιπλέον των 173 δις του προγράμματος, και μερικοί αξιωματούχοι της τρόικα ανεβάζουν το ποσό αυτό στα 6 δις. Αυτό το ποσό θα πρέπει να έχει καλυφθεί ως το τέλος του έτους, αλλιώς το ΔΝΤ θα αποχωρήσει από το πρόγραμμα. Σύμφωνα με τον κανονισμό λειτουργίας του ΔΝΤ, πριν χορηγήσει κάποιο δάνειο θα πρέπει να έχει εξασφαλίσει την αποπληρωμή του τους επόμενους 12 μήνες. Έτσι όμως που έχει η κατάσταση, η Ελλάδα δεν μπορεί να εξασφαλίσει την αποπληρωμή του πέραν των μέσων του 2014. Αν και οι αξιωματούχοι του ΔΝΤ πιέζουν να καλυφθεί αμέσως ολόκληρο το ποσό των 11 δις ευρώ, το πιθανότερο είναι οι υπουργοί οικονομικών της ευρωζώνης θα προκρίνουν φέτος μόνο τη διαχείριση της υστέρησης του 2013.

Εφόσον οι υπουργοί οικονομικών της ευρωζώνης δεν ασχοληθούν φέτος με την υστέρηση του 2015, θα κληθούν να το κάνουν στις αρχές του 2014. Αυτό είναι που πιθανότατα θα οδηγήσει στο τρίτο πακέτο διάσωσης, από τη στιγμή που η ΕΕ -σε αντίθεση με το ΔΝΤ- την τελευταία διετία δεν έχει παράσχει καθόλου χρήματα στο πρόγραμμα της Ελλάδας, που έχει συμφωνηθεί να παραταθεί ως το 2016. Ορισμένοι αξιωματούχοι επισημαίνουν πως πέραν των 6.5 δις ευρώ που θα απαιτηθούν το 2015, θα χρειαστούν άλλα 5 δις το 2016. Τούτου λεχθέντος, η συνολική νέα βοήθεια που θα απαιτηθεί θα κυμανθεί γύρω στα 15 δις ευρώ.

Τέλος του 2013: η Αθήνα ισοσκελίζει τον προϋπολογισμό της.

Αν και ελάχιστοι το έχουν παρατηρήσει πέραν της Αθήνας και των Βρυξελλών, η Ελλάδα φαίνεται πως περνάει έναν από τους σημαντικότερους κάβους στο πρόγραμμα διάσωσής της. Ως το τέλος του 2013, η Αθήνα κατά πάσα πιθανότητα θα έχει ισοσκελίσει το πρωτογενές της έλλειμμα, ίσως μάλιστα να εμφανίσει κάποιο μικρό πρωτογενές πλεόνασμα, που σημαίνει πως τα έσοδά της θα υπερβούν τις δαπάνες της αν εξαιρεθούν οι τόκοι που καταβάλλει για την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους της. Πριν λίγο καιρό, ο Έλληνας υπουργός οικονομικών δήλωσε πως το πρώτο μισό του έτους, το πρωτογενές πλεόνασμα έφτασε σχεδόν τα 3 δις ευρώ, ξεπερνώντας με άνεση τις προβλέψεις της για πλεόνασμα 2.5 δις ευρώ. Αν και αυτά είναι καλά νέα για την Ελλάδα και εφόσον επιβεβαιωθούν, θα θέσουν την ευρωζώνη σε μια παράδοξη κατάσταση: οι υπουργοί οικονομικών της ευρωζώνης έχουν συμφωνήσει με το ΔΝΤ πως εφόσον οι Έλληνες έχουν πρωτογενές πλεόνασμα, θα μπορούν να εξετάσουν την παροχή πρόσθετης βοήθειας προς την Αθήνα, που όμως από την άλλη εξακολουθεί να έχει δημόσιο χρέος που δεν θεωρείται βιώσιμο.

Έτσι, η υλοποίηση αυτής της υπόσχεσης παραμένει αμφίβολη. Εξάλλου, ένα μεγάλο κομμάτι από την απροσδόκητη εκτίναξη στα έσοδα του ελληνικού κράτους της τάξης του 1.5 δις ευρώ οφείλεται στα κέρδη που αποκόμισε η ΕΚΤ από τα ελληνικά ομόλογα, που τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης συμφώνησαν να αποδοθούν στην Αθήνα.

Οι τελευταίες εκτιμήσεις του ΔΝΤ είναι πως ο πρωτογενής προϋπολογισμός της Ελλάδας είναι απλά απολύτως ισοσκελισμένος, πράγμα που σημαίνει πως κανείς δεν ξέρει ακόμα αν στο τέλος του χρόνου θα είναι ελαφρώς πλεονασματικός ή ελαφρώς ελλειμματικός. Αλλά τους τελευταίους μήνες η διαδοχή σχετικά καλών ειδήσεων για την ελληνική οικονομία, συμπεριλαμβανομένης της αποκάλυψης αυτού του μήνα πως τελικά η ύφεση της ελληνικής οικονομίας το δεύτερο τρίμηνο του 2013 ήταν «μόνο» 3.8% -η χαμηλότερη από τότε που άρχισε η κρίση και πολύ καλύτερη επίδοση σε σχέση με τις αρχικές εκτιμήσεις-σημαίνουν πως το πρωτογενές πλεόνασμα είναι εφικτό.

Απρίλιος 2014: μια δύσκολη πορεία.

Αν και η Ελλάδα μπορεί να πετύχει ως το τέλος του 2013 πρωτογενές πλεόνασμα, ο επικεφαλής της «ευρωομάδας» των υπουργών οικονομικών της ευρωζώνης Γερούν Ντάισελμπλουμ (Jeroen Dijsselbloem) δήλωσε πως κάθε συζήτηση για ελάφρυνση του ελληνικού χρέους, θα πρέπει να περιμένει ως τον επόμενο Απρίλιο, όταν η «γιούροστατ», η στατιστική υπηρεσία της ΕΕ, κληθεί να επιβεβαιώσει τα στοιχεία της ελληνικής κυβέρνησης. Αλλά η δυσχερέστερη και πιο ευαίσθητη πολιτικά αντιπαράθεση θα ξεκινήσει εφόσον αποδειχθεί πως η Αθήνα λέει την αλήθεια.

Τον περασμένο Νοέμβριο η «ευρωομάδα» υποσχέθηκε να συμβάλλει ώστε το χρέος της Ελλάδας ως το 2020 να μην ξεπερνά το 120% του ΑΕΠ και να είναι «ουσιαστικά μικρότερο» από το 110% του ΑΕΠ ως το 2022. Αλλά αυτή η υπόσχεση μοιάζει δύσκολο να τηρηθεί. Το ελληνικό δημόσιο χρέος φθάνει σήμερα στο 175% του ΑΕΠ, που το μεγαλύτερο μέρος του κατέχουν το ΔΝΤ, η ΕΚΤ και τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης. Για να φθάσει άρα στα υπεσχημένα επίπεδα, αυτοί οι «επίσημοι δανειστές» θα χρειαστεί να πληρώσουν, και να συμφωνηθεί η ελάφρυνση μέρους του ελληνικού χρέους που είναι γνωστή με τον ευφημισμό «ανάμειξη του επισήμου τομέα» (OSI).

Ορισμένοι στο ΔΝΤ εκτιμούν πως το ελληνικό χρέος δεν μπορεί να μειωθεί στο 110% του ΑΕΠ παρά μόνο αν στο πλαίσιο του OSI οι δανειστές της Ελλάδας στην ευρωζώνη αποδεχθούν να υποστούν βαριές απώλειες, κάτι που πολιτικά μπορεί να αποδειχθεί εμπρηστικό. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου στη Γερμανία, ο Σόιμπλε απέκλεισε πολλές φορές κάθε πιθανότητα για τέτοιο «κούρεμα». Αντ' αυτού, οι ιθύνοντες της ΕΕ προετοιμάζουν την περαιτέρω μείωση των επιτοκίων που καταβάλλει η Ελλάδα και την επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής των χρεών της, ελπίζοντας πως αυτά θα αποδειχθούν επαρκή. Ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος της ΕΕ σημείωσε πως η Βρετανία αποπλήρωσε τα χρέη της του Β' παγκοσμίου πολέμου το 2006, επισημαίνοντας επίσης πως αν και η επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής δεν μειώνει τα οφειλόμενα ποσά, καθιστά πολύ πιο ανώδυνη των αποπληρωμή τους.

Μέσα 2014: τα λεφτά των τραπεζών.

Οι ιθύνοντες της ΕΕ επισημαίνουν επίσης πως υπάρχει και μια ακόμα διαθέσιμη πηγή χρηματοδότησης της Ελλάδας, που παραμένει αναξιοποίητη: πρόκειται για τα ποσά που έχουν δεσμευτεί για την κεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών. Ως σήμερα, το ταμείο διάσωσης των ελληνικών τραπεζών, γνωστό υπό τον επίσημο τίτλο του «ελληνικό ταμείο χρηματοπιστωτικής σταθερότητας» (HFSF), έχει λάβει 49.7 δις ευρώ από την ευρωζώνη, αλλά έχει δαπανήσει μόνο 41 δις για να δυναμώσει τις τέσσερις «συστημικές» τράπεζες της χώρας και να διασώσει τις υπόλοιπες.

Τα υπόλοιπα λεφτά δεν χρειάστηκαν διότι μερικές τράπεζες κατόρθωσαν να βρουν ιδιωτικά κεφάλαια, κάτι που πολλοί ειδήμονες θεωρούσαν σχεδόν ακατόρθωτο. Ορισμένοι παράγοντες της ευρωζώνης, συμπεριλαμβανομένου του Έλληνα υπουργού οικονομικών θεωρούν πως αν αυτά τα «περισσευούμενα» 8-9 δις ευρώ αξιοποιηθούν για το πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδας, το τρίτο πακέτο στήριξης θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύ μικρότερο του αναμενομένου.

Αλλά ορισμένοι παράγοντες της τρόικα αντιλέγουν πως τελικά οι ελληνικές τράπεζες θα χρειαστούν αυτή τη βοήθεια. Η εκτίμηση πως θα χρειάζονταν 50 δις ευρώ είχε γίνει εδώ και δύο χρόνια, πριν η ελληνική οικονομία συρρικνωθεί τόσο πολύ περισσότερο του αναμενομένου και πριν το σχέδιο διάσωσης της Κύπρου, λόγω της χαοτικής κατάστασης του χρηματοπιστωτικού συστήματος της περιοχής.

Στα μέσα της επόμενης χρονιάς αναμένεται να γίνουν νέα «τεστ αντοχής» των ελληνικών τραπεζών και να αξιολογηθούν τα ενεργητικά τους, στο πλαίσιο της προσπάθειας της ευρωζώνης να δημιουργήσει μια «τραπεζική ένωση» αφού αξιολογήσει τις ανάγκες όλων των μειζόνων χρηματοπιστωτικών οργανισμών της περιοχής. Και είναι αλήθεια πως μετά από αυτές τις αξιολογήσεις, αυτά τα αδιάθετα 8-9 δις να αποδειχθεί πως θα πρέπει να καταλήξουν στις τράπεζες.

Tου Πέτερ Σπίγκελ

Ο Peter Spiegel είναι δημοσιογράφος

www.ppol.com