(Είναι μήνυμα αντίστασης και αγώνα, ενότητας και πάλης των λαϊκών δυνάμεων)
Γράφει ο Χρίστος Α. Τούμπουρος
Στις 27 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί «μπήκαν» στην Αθήνα. Όρκισαν κυβέρνηση «κουίσλιγκς» με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Τσολάκογλου και μέχρι τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου μοίρασαν τις διοικητικές και στρατιωτικές ζώνες ευθύνης τους στη «νικημένη» χώρα επιβάλλοντας την τριπλή Κατοχή. Ο ίδιος ο Τσολάκογλου δήλωσε ανερυθρίαστα: «Υποσχόμεθα εις την Εξοχότητά του τον Φύρερ να εκτελέσωμεν τας υπ’ αυτού δοθησομένας οδηγίας». Και άρχισε το μοίρασμα ή άλλως πως πλιατσικολόγημα. Η Ιταλία κατέλαβε τα Επτάνησα, στη Βουλγαρία παραχωρήθηκε αρχικά η ζώνη ανάμεσα στο Στρυμόνα και στο Νέστο και τα νησιά Θάσος και Σαμοθράκη. Αργότερα το τμήμα αυτό επεκτάθηκε ως την Αλεξανδρούπολη. Η υπόλοιπη χώρα διαιρέθηκε σε δυο ζώνες κατοχής. Μια Γερμανική και μία Ιταλική. Να σημειώσουμε ακόμη πως οι δυνάμεις κατοχής ανέρχονταν σε 100-120000, άνδρες και οι Ιταλικές σε 140.000. Οι Βούλγαροι στρατιώτες ήταν περίπου 40.000.
Από τις τελευταίες, λοιπόν, ημέρες του Απριλίου 1941 άρχισε στην Ελλάδα η ταραγμένη-οδυνηρή περίοδος, που ονομάστηκε Κατοχή.
Μετά την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα ένα τμήμα της άρχουσας τάξης που είχε οικονομικοπολιτικές σχέσεις με τους Αγγλογάλλους φρόντισε να φύγει από την Ελλάδα για τη Μέση Ανατολή, το δε τμήμα της που είχε ανάλογες σχέσεις με τους Γερμανούς έμεινε στην Ελλάδα και εγκαθίδρυσε το κατοχικό καθεστώς.Το τμήμα που επέλεξε το δρόμο της ανοιχτής συνεργασίας με τους κατακτητές ήταν οι γνωστοί «κουίσλινγκ», που σχημάτισαν τις κατοχικές κυβερνήσεις υπό τους Τσολάκογλου, Λογοθετόπουλο και Ι. Ράλλη. Με την ενίσχυση αυτών των κυβερνήσεων και των Γερμανών σχηματίστηκαν τα φασιστικά κόμματα «Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας», «Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωσις» (ΕΣΠΟ), η «Οργάνωσις Εθνικών Δυνάμεων Ελλάδος» (ΟΕΔΕ) κ.ά.
Ένα μικρό τμήμα της άρχουσας τάξης έμεινε στην αδράνεια, ενώ μεμονωμένα πολιτικά πρόσωπα έδρασαν στην απελευθερωτική πάλη. Είναι ακόμη γνωστό πως το μεγαλύτερο τμήμα του πολιτικού κόσμου της εποχής ανήκει στους «απόντες» του αγώνα.
Οι Γερμανοί δέσμευσαν όλα τα αγαθά, το φυσικό πλούτο και την παραγωγή. Προϊόντα στέλνονταν ακόμη και στη Γερμανία, ενώ παράλληλα τα εισοδήματα των Ελλήνων, οι μισθοί και τα ημερομίσθια εκμηδενίστηκαν εξαιτίας του καλπάζοντος πληθωρισμού. Τα τρόφιμα εξαφανίστηκαν και εμφανίστηκε η μαύρη αγορά. Η όλη κατάσταση είχε ως αποτέλεσμα τον υποσιτισμό του λαού.
Ένας λογοτέχνης περιγράφει την τραγικότητα της πείνας
…Χειμώνας του 41 με 42. Τώρα πεινώ και φοβάμαι. Η Αθήνα ρημάζει μέρα με τη μέρα. Οι δρόμοι είναι γεμάτοι σκουπίδια. Οι άνθρωποι ζαρώνουν και τρέχουν να ζεσταθούν. Πολλοί φορούν τις ρόμπες τους για πανωφόρια. Κάποιοι είναι τυλιγμένοι τσουβάλια και εφημερίδες. Κόπηκε και το ηλεκτρικό ρεύμα κατόπιν από το ψωμί.
Ασημάκης Πανσέληνος, Τότε που ζούσαμε.
O αποκλεισμός της χώρας από το θαλάσσιο εμπόριο αλλά και η καταστροφή των χερσαίων συγκοινωνιών προκάλεσαν από τους πρώτους μήνες της κατοχής ουσιαστικά προβλήματα εφοδιασμού. Το χειμώνα όμως οι όποιες ελλείψεις μετατράπηκαν σε επισιτιστικό πρόβλημα , που πήρε τη μορφή τραγωδίας. Αυτές ακριβώς οι δυσκολίες συνέβαλαν στη δημιουργία των προϋποθέσεων για την αντίσταση.
Άνδρες, γυναίκες και παιδιά στέκονταν πολλές ώρες στην ουρά μπροστά στα αρτοποιεία, για να πάρουν, εάν υπήρχαν, 30 δράμια φριχτό ψωμί που θα ήταν γι’ αυτούς η μοναδική τροφή για μια, δυο, τρεις ή και τέσσερις μέρες. Στους δρόμους και στους σταθμούς, γυναίκες, γέροι και παιδιά, ζητούσαν με σβησμένη φωνή ένα κομμάτι ψωμί.(Απόσπασμα από την έκθεση του αντιπροσώπου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού Μπρύνελ.)
Η ελληνική βασιλική κυβέρνηση του Καϊρου ήταν εντελώς αποκομμένη από την ελληνική πραγματικότητα. Οι έλληνες άρχισαν να αναζητούν τρόπους αντίστασης στον κατακτητή. Η πρώτη αντιστασιακή πράξη ήταν τα λαϊκά συσσίτια. Ουσιαστική αντιστασιακή πράξη έγινε τη νύχτα της 30ης Μαΐου 1941, όταν δυο νέοι φοιτητές ο Μανόλης Γλέζος και ο Αποστόλης (Λάκης) Σάντας σκαρφάλωσαν στον ιερό βράχο της Ακρόπολης και κατέβασαν τη χιτλερική σημαία.
Στις 11 Σεπτεμβρίου 1941 αναγγέλθηκε η ίδρυση του «Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου» (Ε.Δ.Ε.Σ.). Ο Νικόλαος Πλαστήρας είχε την πολιτική ηγεσία, ενώ στρατιωτικός αρχηγός ήταν ο στρατηγός Ναπολέων Ζέρβας. Αργότερα ιδρύθηκε η «Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση» (Ε.Κ.Κ.Α.) Αρχηγοί ήταν ο συνταγματάρχης Ευριπίδης Μπακιρτζής, ο συνταγματάρχης Δημήτρης Ψαρρός. Πολιτικός εκφραστής ήταν ο Γεώργιος Καρτάλης. Στις 28 Σεπτεμβρίου 1941 ιδρύθηκε το «Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο» (Ε.Α.Μ.). Την ιδρυτική πράξη υπέγραψαν οι Λευτέρης Αποστόλου (Κ.Κ.Ε.), Χρήστος Χωμενίδης (Σ.Κ.Ε.), Ηλίας Τσιριμώκος (Ε.Λ.Δ.) και Απόστολος Βογιατζής (Α.Κ.Ε.). Το Ε.Α.Μ. αναδείχτηκε σε πρώτη μαζική οργάνωση.
Το Φεβρουάριο του 1942 η κεντρική επιτροπή του Ε.Α.Μ. ίδρυσε τα τον Ε.Λ.Α.Σ. (Εθνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός). Επικεφαλής ορίστηκε ο Θανάσης Κλάρας, που έλαβε το ψευδώνυμο Άρης Βελουχιώτης. Στις 28 Ιουλίου 1942 ο στρατηγός Ναπολέων Ζέρβας ανήγγειλε την ίδρυση των «Εθνικών Ομάδων Ελλήνων Ανταρτών (Ε.Ο.Ε.Α. ) ως ένοπλο τμήμα του Ε.Δ.Ε.Σ.
Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου
Τον Σεπτέμβριο του 1942 αγγλικό κλιμάκιο με αρχηγό τον συνταγματάρχη Μάγερς αποβιβάζεται κρυφά στην Ελλάδα, έρχεται σε επαφή με διάφορες ανταρτικές ομάδες και κατορθώνει να συντονίσει τις ενέργειές τους. Αποτέλεσμα του συντονισμού ήταν η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου.
Τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου του 1942 εκατόν είκοσι αντάρτες του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη, εξήντα πέντε αντάρτες του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον Ναπολέοντα Ζέρβα και δώδεκα Άγγλοι σαμποτέρ, με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Εντι Μάγιερς και υπαρχηγό τον ταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ ανατίναξαν τη γέφυρα του Γοργοπόταμου.
Το σχέδιο ανατίναξης ήταν των Εγγλέζων. Το είχε επεξεργαστεί ο Ε. Μάγιερς, που ήταν ειδικός σ' αυτού του είδους τα σαμποτάζ. Το σχέδιο όμως της επίθεσης για την κατάληψη της γέφυρας -έτσι ώστε να είναι δυνατή η υπονόμευση και ανατίναξή της- συζητήθηκε ανάμεσα στον Άρη, τον Ζέρβα και τους Βρετανούς και στην τελική του μορφή διατυπώθηκε από τον αρχηγό του ΕΛΑΣ με τη «Διαταγή Επιχείρησης», που ο ίδιος υπαγόρευσε στον Κωστούλα Αγραφιώτη (Κώστα Καβρέτζο) λίγες ώρες πριν εκδηλωθεί η επιχείρηση.
Στη διαταγή αυτή -όπως διασώθηκε από μαρτυρίες αγωνιστών- προβλέπονταν τα εξής:
Το νότιο βάθρο της γέφυρας με φρουρά 80 Ιταλών και πλήρη οχύρωση αναλάμβανε να καταλάβει τμήμα 60 ανταρτών του ΕΛΑΣ με αρχηγό τον Κωστούλα.
Το βόρειο βάθρο της γέφυρας, που φυλασσόταν από 30 Ιταλούς και είχε εγκατεστημένα δύο δίκαννα αντιαεροπορικά ικανά να χρησιμοποιηθούν και κατά επιγείων στόχων, αναλάμβανε τμήμα 20 ανταρτών του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τους ανθυπολοχαγούς Παπαχρήστου και Πετροπουλάκη.
Η υπονόμευση και ανατίναξη της γέφυρας ανατέθηκε σε ειδικευμένους Βρετανούς σαμποτέρς στους οποίους δόθηκε βοήθεια λίγων εκπαιδευμένων ανδρών του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Επίσης, δυο ομάδες του ΕΛΑΣ, με 15 άνδρες η κάθε μία και έναν Βρετανό σαμποτέρ, ανέλαβαν να υπονομεύσουν τη σιδηροδρομική γραμμή ένα χιλιόμετρο περίπου προς το νότο κι ένα χιλιόμετρο προς το βορρά, έτσι ώστε να αποκλειστεί η δυνατότητα αποστολής ενισχύσεων στον εχθρό με τρένο. Αρχηγός της μίας ομάδας τέθηκε ο Διαμαντής (Γιάννης Αλεξάνδρου) και της άλλης ο Ηρακλής (Κώστας Σκαρμούτσος).
«Μια άλλη φοβερότερη λάμψη μας στράβωσε και μια βροντή ταρακούνησε το Βουνό, σαν από φοβερό σεισμό. Η γέφυρα είναι πια παρελθόν» Σπύρος Μπέκιος (Λάμπρος)
Επιπλέον, μια ομάδα 15 ΕΛΑΣιτών με αρχηγό το Χρυσιώτη ανέλαβε να καταστρέψει με βενζίνη την ξύλινη οδική γέφυρα του ποταμού για την περίπτωση που θα έκαναν την εμφάνισή τους από κει εχθρικές ενισχύσεις, ενώ μια άλλη ομάδα από οκτώ άνδρες του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον υπασπιστή του Ζέρβα Μ. Μυριδάκη ανέλαβε να εξουδετερώσει το πολυβολείο που πιθανόν να υπήρχε. Στην περίπτωση που δεν υπήρχε πολυβολείο αποστολή της ήταν να ενισχύσει την Ομάδα Κωστούλα. Τέλος, μία ομάδα από δέκα άνδρες του ΕΔΕΣ ανέλαβε να πλευροκοπήσει τους Ιταλούς νοτιότερα της άμυνας του νότιου βάθρου.
Γενική εφεδρεία ορίστηκε ομάδα 30 ανδρών του ΕΛΑΣ με αρχηγό τον Δ. Δημητρίου - Νικηφόρο. Χρόνος έναρξης της επιχείρησης καθορίστηκε η 11η βραδινή της 25ης Νοεμβρίου 1942 και η γενική αρχηγία ανατέθηκε στο Ν. Ζέρβα.
«Η γέφυρα που τελικά επιλέχθηκε να ανατιναχτεί ήταν αυτή του Γοργοπόταμου. Η επιχείρηση στέφθηκε με επιτυχία και ολοκληρώθηκε στις 2. 21' της 26ης Νοεμβρίου, αφού προηγουμένως ρίχτηκε στη μάχη και η εφεδρική δύναμη του Νικηφόρου, δεδομένου ότι οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ, που είχαν αναλάβει το βόρειο βάθρο της γέφυρας τρόμαξαν μπρος στα ιταλικά πυρά και υποχώρησαν. ‘‘ Οι αντάρτες, που δεν ήταν συνηθισμένοι σε τέτοιας μορφής επιχείρηση -θα γράψει αργότερα ο Ε. Μάγιερς- δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν το έντονο πυρ και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν σ' ένα άλλο σημείο κάλυψης’’»
Ε. Μάγιερς: «Η ελληνική περιπλοκή», εκδόσεις «Εξάντας», σελ. 76- 77.
Τη σημασία του Γοργοποτάμου αντιλήφθηκαν και οι κατακτητές γι’ αυτό αντέδρασαν και αμέσως. Με τη βοήθεια των προδοτών έκαναν εκτεταμένες συλλήψεις αθώων πατριωτών στη Λαμία και την Υπάτη. Όλους τους συγκέντρωσαν στις φυλακές Λαμίας και απ’ αυτούς διάλεξαν είκοσι δύο. Τους 19 οδήγησαν και εκτέλεσαν στο Γοργοπόταμο. Τους άλλους τρεις στα Καστέλια Λαμίας.
Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου καθυστέρησε για αρκετές εβδομάδες τον εφοδιασμό των Γερμανών που μάχονταν στην Αφρική, ανύψωσε το ηθικό των Ελλήνων και καταξίωσε τον ένοπλο αγώνα στη συνείδηση των συμμάχων. Συγκλόνισε τους ακτασκτητές, τους συνεργάτες τους, τον Τσολάκογλου και τον Λογοθετόπουλο, που εκείνες τις ημέρες τον διαδέχτηκε και όλο «το προπολεμικό κατεστημένο της βασιλικής κυβέρνησης τουΚαΐρου».
Οι Γερμανοί σε απόρρητη επίσημη έκθεσή τους, (9/4/1943) την οποία συνέταξαν επιτελείς του ειδικού γραφείου Αϊνς Τσε της Θεσσαλονίκης αναφέρουν ότι τα σαμποτάζ των ανταρτών και ειδικά η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου ήταν ενέργειες που είχαν «σκοπό να παρεμποδίσουν την ομαλή λειτουργία της επιμελητείας και τις ενισχύσεις προς το γερμανικό εκστρατευτικό σώμα στη Βόρεια Αφρική από τις στρατοπεδευμένες στην Ελλάδα γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις».
«Β. Μαθιόπουλου: «Η ελληνική αντίσταση και οι σύμμαχοι», εκδόσεις «Παπαζήση», σελ. 149.»
Ο Μάγερς γράφει πως «ήταν πολύ σημαντικό να παρεμποδίσουμε με κάθε τρόπο τις προσπάθειες του εχθρού να ενισχύσει τις βάσεις του κατά μήκος της βορειοαφρικανικής ακτής, φέρνοντας προμήθειες διά θαλάσσης από τη Νότια Ευρώπη».
Την αντίθετη ακριβώς άποψη διατυπώνει ο Χ. Φλάισερ: «Σχεδόν σε κάθε σχετικό βιβλίο -γράφει- συναντά κανείς τον στερεότυπο ισχυρισμό, ότι η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου παρέλυσε την κύρια γραμμή εφοδιασμού του Ρόμελ για έξι αποφασιστικές βδομάδες ή μάλιστα ότι σταμάτησε τον ίδιο στην ''πορεία του για την Αλεξάνδρεια''. Στην πραγματικότητα η προέλαση του Ρόμελ είχε καθηλωθεί μήνες ενωρίτερα. Στις 25/11 η συμμαχική αντεπίθεση είχε επιτύχει την ανάκτηση ολόκληρης της Κυρηναϊκής, το ΑφρικαΚορ του Ρόμελ είχε εκτοπιστεί ως την Ελ Αγκάιλα, τόσο μακριά δυτικά ώστε ο εφοδιασμός μέσω της Ελλάδας δεν παίζει πλέον ρόλο. Ο ίδιος ο Χίτλερ εκφράζει στις 18/12/42, τη λύπη του για το ''πόσο δυσάρεστη'' ήταν η ανατίναξη της γέφυρας- αλλά μόνο σε ό,τι αφορούσε τον εφοδιασμό των στρατευμάτων στην Ελλάδα». Την ίδια άποψη με τον Φλάισερ, με παρόμοια επιχειρήματα, υποστηρίζει και ο Σ. Γρηγοριάδης.
Πέρα απ’ όλα αυτά ένα είναι βέβαιο. Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου «αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις δολιοφθοράς του Β' Παγκοσμίου πολέμου», και υπήρξε ένα γεγονός σπουδαίας σημασίας για τον αγώνα του ελληνικού λαού κατά της τριπλής (Γερμανικής, ιταλικής και Βουλγαρικής) κατοχής διότι αναπτέρωσε το ηθικό των απλών ανθρώπων, εξύψωσε το γόητρο των αντιστασιακών οργανώσεων και συνέβαλε στη μαζικοποίηση τους.
Ο Γοργοπόταμος ήταν το μεγαλύτερο σαμποτάζ στην κατεχόμενη Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ένα λαμπρό γεγονός της Εθνικής μας Αντίστασης, που διδάσκει πως οι Έλληνες ενωμένοι είναι πάντα νικητές! Το νόημα του Γοργοπόταμου ας το αξιοποιήσουμε και σήμερα.
(Ο πρεσβευτής στην Άγκυρα Ραφαήλ τηλεγραφεί στην κυβέρνηση του Καΐρου«…μεγάλη σιδηροδρομική γέφυρα Γοργοποτάμου ανετινάχθη»
Με την είσοδό τους οι Γερμανοί στην Αθήνα ύψωσαν τη σημαία τους στην Ακρόπολη
Εκτέλεση πατριωτών στη γκρεμισμένη γέφυρα του Γοργοποτάμου. (φωτ. Σπύρου Μελετζή)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου