Αναμνήσεις γερόντων από των εορτασμό των Φώτων τα παλαιά χρόνια στη Θεσπρωτία

Τα παλαιά τα χρόνια στη Θεσπρωτία τα Θεοφάνεια, που είναι  από τις μεγαλύτερες γιορτές της Εκκλησίας μας, καθώς τιμάται η ανάμνηση της Βάπτισης του Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και αγιάζονται τα νερά, είχαν μια ιδιαίτερη αίγλη και σύμφωνα, με την τοπική παράδοση, συνδυάζονταν με την εξαφάνιση των δαιμονίων, των καλικάντζαρων. Τρίτη «χρονιάρα» μέρα στην δέσμη του Δωδεκαημέρου είναι τα Θεοφάνια ή τα Φώτα, που μαζί με την ημέρα του «Αγιασμού» και του Αϊ – Γιάννη συνιστούν ένα τριήμερο γιορτής των νερών. Η παραμονή των Φώτων λέγεται και Πρωτάγιαση. 

 Όπως θυμούνται, με πολλή συγκίνηση και νοσταλγία γεροντότεροι, το πρωί της παραμονής των Θεοφανείων, οι γυναίκες καθάριζαν το σπίτι, τις αυλές και τα σοκάκια, για να περάσει αργότερα ο παπάς. Ο παπάς κατά το έθιμο περνούσε απ’ όλο το χωριό και αγίαζε τους κατοίκους, όλες τα κτίσματρα του σπιτιού και τα ζώα. Απ’ όπου περνούσε παλαιότερα ο παπάς, όλοι έριχναν μέσα στο κατσαρολάκι ένα νόμισμα (συνήθως δίδραχμο, τάλιρο ή δεκάρικο). Τα παιδιά λέγανε τα κάλαντα, όπως και τις προηγούμενες γιορτές. Χτυπούσαν την κάθε πόρτα τα παιδιά και μόλις άνοιγε, έμπαιναν στο σπίτι χωρίς άδεια ρωτώντας: «Να τα πούμε;» και χωρίς να περιμένουν την απάντηση, άρχιζαν το τραγούδι. Η αμοιβή των παιδιών ήταν μερικές δραχμές ή αυγά, ό,τι είχε η νοικοκυρά. Και δυστυχώς πολλές νοικοκυρές δεν είχαν ούτε δραχμή, ούτε αυγό να δώσουν στα παιδιά και δεν τους άνοιγαν την πόρτα, μη θέλοντας ούτε κάλαντα, ούτε την ευλογία των παιδιών. Γι’ αυτό τα παιδιά ξεκίναγαν νύχτα για να πούνε τα κάλαντα και όποια παρέα προλάβαινε πρώτη, γιατί σπάνια νοικοκυρά επέτρεπε να πει δεύτερη παρέα τα κάλαντα, γιατί δεν είχε τι να τους δώσει. Θα έλεγε κανείς ότι έκαναν αγώνα δρόμου και συναγωνιζόταν η μια παρέα την άλλη, ποια θα προλάβει πρώτη να πει τα κάλαντα και να πάρει το φιλοδώρημα.

Την ημέρα της γιορτής των Θεοφανίων οι πιστοί πήγαιναν στην εκκλησία και σε παγούρια, γκιούμια, μπουκάλια, τσουκάλια και κανάτια, έπαιρναν το αγιασμένο νερό. Όπου υπήρχε θάλασσα ή ποτάμι γινόταν εκεί η κατάδυση του Τιμίου Σταυρού.  Όταν γύριζαν στα σπίτια, έπιναν όλα τα μέλη της οικογένειας από το νερό, ράντιζαν το σπίτι, τα ζώα, τα χωράφια και τους κήπους. Αυτό, όμως, το έκαναν μόνο την ημέρα της εορτής. Την άλλη ημέρα απαγορευόταν να κάνουν το ίδιο είτε αυτοί, είτε ο ιερέας. Ό,τι περίσσευε το φύλαγαν για γιατρικό. Παράδοση ήταν να κρατούν τον αγιασμό στα εικονίσματά τους (τότε είχαν εικονίσματα όλα τα σπίτια, τώρα ελάχιστα έχουν).  Μάλιστα παρατηρείται το φαινόμενο: Ο μεγάλος αγιασμός και μετά από χρόνια, αν και είναι κλεισμένος σε μπουκαλάκι, όμως δεν φθείρεται, αλλά το νερό του είναι καθαρό και υγιεινό. 

http://katoci.blogspot.com