Ο Φλεβάρης. Το Λαογραφικό Σημείωμα της εβδομάδας.

(Φωτο Θανάσης Νικολός)

Γράφει ο Χρήστος Τούμπουρος

Ο Φλεβάρης είναι ο δεύτερος μήνας του έτους σύμφωνα με το δικό μας, το Γρηγοριανό αλλά και το Ιουλιανό ημερολόγιο. Είναι ο τελευταίος μήνας του χειμώνα. Το όνομά του οφείλει σε μια Ρωμαϊκή γιορτή που ονομάζεται Φεμπρουά και αφορά θρησκευτικό καθαρμό και εξαγνισμό. Το λατινικό ρήμα februare απ’ όπου προέρχεται η λέξη σημαίνει καθαρίζω, εξαγνίζω. Η Φεβρούα ήταν η θεά που επόπτευε στους καθαρμούς και τους εξαγνισμούς και ο Φέβρουος ο θεός των νεκρών, επειδή ήταν ο τελευταίος του Ρωμαϊκού έτους και επομένως «διαβατήριος» και αποκαθαρτικός. Έχει σχέση με το γεγονός ότι κατά τη διάρκειά του πραγματοποιούνταν γιορτές θρησκευτικού εξαγνισμού και καθαρισμού. 

Στη λαϊκή αντίληψη, η ονομασία του παρετυμολογείται από τη λέξη «φλέβα». Είναι, μήνας που ανοίγουν οι φλέβες της γης από την αφθονία των υδάτων. «Του Φλεβάρη είπαν να βρέξει και λησμόνησε να πάψει». Το μήνα αυτό έχουμε πολλά νερά μετά τις συνεχείς βροχοπτώσεις και κυρίως από το λιώσιμο των χιονιών. Το χιόνι το επιζητούν τον Φλεβάρη οι αγρότες, αφού όπως λένε «Άσπρος ο Φλεβάρης, χαρούμενος ο χωραφιάρης». Επιγραμματική είναι και η λαϊκή παροιμία που λέει: «Φλεβάρη! Φλέβες με άνοιξες!». Σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, λένε ότι στο μήνα αυτόν αρχίζουν δειλά να φουσκώνουν οι φλέβες των δέντρων από χυμούς και αρχίζει η ανοιξιάτικη «φουσκοδεντριά». Από αυτό εξηγούν και το όνομα «Φλεβάρης ».

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του Φλεβάρη είναι το μήκος του. Είναι ο μήνας ο κουτσός, («Φλεβάρης, κουτσοφλέβαρος και του τσαπιού ο μήνας») ο Κούντουρος και Κούτσουρος (με κομμένη την ουρά). Ο Κουτσοφλέβαρος, όπως είναι η κοινή ονομασία του σε όλη την Ελλάδα. Μας διηγούνταν οι παλιοί πως κάποτε, λέει, η παραγωγή του κρασιού ήταν μικρή. Συμφώνησαν, λοιπόν, οι μήνες Γενάρης, Φλεβάρης και Μάρτης να βάλουν όλοι μαζί σε ένα πιθάρι το κρασί τους. Η χρήση του θα ήταν κοινή και για τους τρεις. Ο Φλεβάρης, όμως, που είχε βάλει πρώτος το κρασί στο πιθάρι, τρύπησε το κάτω μέρος για να «τραβήξει» το κρασί του και χωρίς να ρωτήσει «τράβηξε» όλο το κρασί. Κανονικό ρίξιμο! Νευριασμένοι λοιπόν οι άλλοι δύο μήνες Γενάρης και Μάρτης αφαίρεσαν από μία μέρα. Έτσι έγινε ο κουτσοφλέβαρος. 

Πολλές είναι οι λαϊκές παραδόσεις που δικαιολογούν τις λιγότερες μέρες του. Αξιόλογη είναι η εκδοχή που δίνει το Λεξικό Σουΐδα. Στο λήμμα Φεβρουάριος αναφέρει: Έτσι ονομάζεται ο μήνας από κάποιον ύπατο του υπάρχοντος γένους των Γάλλων. Γιατί όταν ο Κάμιλλος (σ.σ. Ρωμαίος δικτάτωρ εκλεγείς 5 φορές, 4ος μ.Χ. αι.) νίκησε τους Τυράννους ο Φεβρουάριος επειδή ζήλεψε φώναξε από το βήμα ότι ο Κάμιλλος δεν ήταν αίτιος της νίκης, αλλά η τύχη των Ρωμαίων, επινόησε δε επίσημα έγραφα και ψευδομαρτυρίες που επιβεβαίωναν ότι κολάκευε την τυραννίδα. Μετά από αυτά, ο λαός επαναστάτησε και έδιωξε τον Κάμιλλο από την πόλη. Όταν όμως επανήλθε μετά την άλωση της Ρώμης και εξαφάνισε τους βαρβάρους με επικεφαλής τον Βρήννο, οδήγησε την υπόθεση στη Δικαιοσύνη, απέδειξε ότι αίτιος όσων είχαν συμβεί ήταν ο Φεβρουάριος και γι' αυτό αφού τον ξεγύμνωσε από τα ρούχα και τον έντυσε με ψάθα από βούρλα και χτυπήθηκε με δύναμη από τους υπηρέτες του άρχοντα του δήμου, τους επονομαζόμενους βερνάκλους (σ.σ. οικογενείς δούλοι) τον έδιωξε από την πόλη και τον ομώνυμο μήνα τον ακρωτηρίασε σε σύγκριση με τους άλλους.

Ακόμη, επειδή ο καιρός τον Φλεβάρη είναι άστατος λέγεται και Μεθυσμένος.

Συνήθως οι Αποκριές «πέφτουν» μέσα στον Φλεβάρη γι’ αυτό και τον ονόμασαν «χορευταρά», έστω και αν «ο Φλεβάρης με νερό, κουτσός μπαίνει στο χορό». Ταυτόχρονα, είναι ο μήνας των αμπελιών, τότε γίνεται το κλάδεμά τους γι' αυτό και ονομάζεται και «Κλαδευτής». 

Ο Φεβρουάριος αρχίζει με τρεις γιορτές που Με ένα κοινό όνομα λέγονται Συμόγιορτα και τιμώνται πολύ από τον λαό. Αυτές είναι: του αγίου Τρύφωνα , της Υπαπαντής και του αγίου Συμεών .

Η πρώτη είναι του αγίου Τρύφωνα. Αγροτική γιορτή. Ο άγιος Τρύφωνας θεωρείται φύλακας των αμπελιών και προστάτης των αγρών, της βλάστησης και της καλλιέργειας.

Κατά το συναξάρι του, ο φτωχός χηνοβοσκός ζούσε στη Μ. Ασία (κοντά στη Νίκαια) στα τελευταία χρόνια των χριστιανικών διωγμών. Νέος είχε προσχωρήσει στη νέα θρησκεία, μαρτύρησε με βασανιστήρια και τελικά αποκεφαλίστηκε.

Η δεύτερη είναι η Υπαπαντή γιορτάζεται σε ανάμνηση της συνάντησης του Συμεών με τον μικρό Ιησού, αλλά στη γλώσσα του λαού. Οι γεωργοί τιμούσαν τη γιορτή και έκαναν προβλέψεις σχετικά με τον καιρό: « Παπαντή καλοβρεμένη, η κοφίνα γεμισμένη.»

και τρίτος ο άγιος Συμεών, ο οποίος έδωσε το όνομά του και στις δύο προηγούμενες γιορτές. Μιλάμε φυσικά για παραετυμολογία του του ονόματός του ( «σημειώνω» = κάνω σημάδι). Οι έγκυες την ημέρα αυτή δεν ασχολούνται με τίποτε, δεν καταπιάνονται σε καμιά εργασία και αντίθετα παίρνουν χίλιες δυο προφυλάξεις μη βγει το παιδί «σημειωμένο».