Σκόπια: η κιτς Ντίσνεϊλαντ του "μακεδονισμού"

                                            

Τι να κάνει κανείς όταν, σαν τα Σκόπια («Μακεδονία» στο πρωτότυπο, Σ.τ.Μ) είναι μια μικρή χώρα που ο ένας γείτονάς της, η Βουλγαρία, αμφισβητεί την εθνική της ταυτότητα και ο άλλος, η Ελλάδα, την ονομασία της; Εδώ και δύο χρόνια, αυτή η μικρή βαλκανική δημοκρατία των δύο εκατομμυρίων κατοίκων, που επισήμως έχει υποχρεωθεί να αποκαλείται FYROM (το αγγλικό ακρωνύμιο για το «Former Yugoslav Republic of Macedonia»), καταναλώνει πολλή ενέργεια και πρωτοφανείς μεθόδους για να αποδείξει πως οι ιστορικές της ρίζες είναι εξίσου βαθιές με εκείνες των δύο κακόβουλων γειτόνων της: ξαναγράφει την ιστορία με χαλκό και στόκο, αναγείροντας δεκάδες αγάλματα που πλέον κοσμούν την πρωτεύουσά της, τα Σκόπια.

Όλα τους έχουν σκοπό να μεγεθύνουν το ιστορικό παρελθόν των Σκοπιανών, τολμώντας μέχρι και να συμπεριλάβουν τον Μέγα Αλέξανδρο (αλλιώς Αλέξανδρο τον Μακεδόνα) στους προγόνους τους. Είναι φυσικά μια θεώρηση που η αγανακτισμένη Αθήνα χαρακτηρίζει απλά «υπεξαίρεση» της δικής της ιστορίας.

Το σχέδιο εξωραϊσμού της πρωτεύουσας της FYROM, που είχε πληγεί σοβαρά από ένα σεισμό το 1963, μετατράπηκε σε ευκαιρία να προβληθεί μια νέα εθνική αφήγηση. Υπό την ονομασία «Σκόπια 2014», μπερδεύει νεοκλασικά, ακόμα και μπαρόκ οικοδομήματα (ένα στιλ που ουδέποτε είχε χρησιμοποιηθεί σε αυτή την τραχιά πλευρά της βαλκανικής χερσονήσου), σιντριβάνια, κιονοστοιχίες, πεζογέφυρες πάνω από τον Αξιό και ρωμαϊκές στοές στις όχθες του ποταμιού, όλα διακοσμημένα με πλήθος αγαλμάτων.

Το πιο επιβλητικό ανάμεσά τους, έχει ύψος 23 μέτρων. Οι πάντες κατανοούν πως πρόκειται για τον Αλέξανδρο, αν κι επισήμως ονομάζεται «έφιππος πολεμιστής», προκειμένου να απαλύνει την ενόχληση των Αθηνών (και της Ευρωπαϊκής Ένωσης-ΕΕ, που στηρίζοντας την Ελλάδα, καθυστερεί την ενταξιακή πορεία των Σκοπίων). Ο «έφιππος πολεμιστής» στέκει απέναντι στον «πεζό πολεμιστή», τον πατέρα του Αλεξάνδρου, Φίλιππο Β' τον Μακεδόνα.

Έτσι, σε λίγα μόνο τετραγωνικά μέτρα, στο κέντρο της πρωτεύουσας, επιδεικνύεται ολόκληρη η ιστορία της περιοχής. Το άγαλμα του αυτοκράτορα Ιουστινιανού θυμίζει πως τα Σκόπια, μετά τον Αλέξανδρο, γνώρισαν ένδοξες στιγμές και επί Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Λίγα μέτρα πιο εκεί ο βασιλεύς Σαμουήλ (του 10ου αιώνα) επιθεωρεί τους περαστικούς από έναν υψηλό θρόνο. Σύμφωνα με τους ντόπιους ιστορικούς, ο Σαμουήλ είναι ο ιδρυτής του πρώτου σλαβικού κράτους, που δημιουργήθηκε στα Σκόπια. Η Βουλγαρία αμφισβητεί αυτή την εκδοχή.

Για τη Σόφια, ο Σαμουήλ ήταν ένας Βούλγαρος ηγεμόνας που μετέφερε την πρωτεύουσα του βασιλείου του στην Αχρίδα, νοτίως των Σκοπίων... Στην ίδια μεσαιωνική εποχή ανήκουν οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος, στους οποίους όλοι οι Σλάβοι οφείλουν το «κυριλλικό» αλφάβητό τους, και οι άγιοι Κλήμης της Αχρίδας και Ναούμ, ιδρυτές του πρώτου σλαβικού πανεπιστημίου στην Αχρίδα, ακόμα τέσσερις προσωπικότητες που η σχέση τους με τα Σκόπια μεγεθύνεται από την κρατική προπαγάνδα. Όπως είναι φυσικό, οι Έλληνες Μακεδόνες και οι Βούλγαροι αμφισβητούν έντονα τους δεσμούς αυτούς.

Επιλεκτική μνήμη

Περιέργως, οι πέντε αιώνες τουρκοκρατίας δεν φαίνεται να άφησαν τίποτα άξιο λόγου στην εθνική κληρονομιά. Από το μεσαίωνα περνάμε έτσι κατ' ευθείαν στο 19ο αιώνα και την απόδοση τιμών στους άνδρες που αντιτάχτηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τους θαυμάζουμε, χάλκινους και έφιππους: είναι στρατιωτικοί ηγέτες και ιδεολόγοι, σαν τους Γκότσε Ντέλτσεφ (Goce Delchev) και Δαμιανό Γκρούεφ (Damjan Gruev), τους ιδρυτές της «εσωτερικής μακεδονικής επαναστατικής οργάνωσης» (VMRO).

Προς τιμή αυτών των ηρώων της εθνικής ανεξαρτησίας, στην άλλη όχθη του Αξιού ιδρύθηκε ένα μουσείο από τους επιγόνους τους, που το 1990 ανέστησαν το παλιό κόμμα το οποίο κυβερνάει τη χώρα από τις βουλευτικές εκλογές του 2006. Στο μουσείο, που εγκαινιάστηκε το 2011 επί τη ευκαιρία της 20ής επετείου της ανεξαρτητοποίησης των Σκοπίων, φιλοξενείται μια συλλογή κέρινων ομοιωμάτων και ρεαλιστικών πινάκων του 19ου αιώνα, στην οποία αποτυπώνονται τα μαρτύρια, οι τραγωδίες και τα στρατιωτικά κατορθώματα της μικρής χώρας.

Ξεπερνώντας με πολλή διακριτικότητα την τρομοκρατική φάση του VMRO στο μεσοπόλεμο και τη συνεργασία του με τους ναζί, το μουσείο διαγράφει επίσης το ρόλο της κομμουνιστικής Γιουγκοσλαβίας και του Τίτο (Tito) στην αναβίωση του σλαβομακεδονικού έθνους και της σλαβομακεδονικής γλώσσας.

Αυτή η εθνικιστική έξαρση εκνευρίζει την αλβανική μειονότητα, που εκπροσωπεί το 1/4 του πληθυσμού της χώρας. Είναι αλήθεια πως απέκτησαν μια πλατεία Σκεντέρμπεη (Skënderbeu) -προς τιμή του εθνικού ήρωα της Αλβανίας- και θα έχουν δικαίωμα σε ένα άγαλμα της μητέρας Τερέζας (Teresa), της Αλβανίδας καλόγριας από τα Σκόπια που έδρασε στην Ινδία. Αλλά υπάρχουν και όρια: μετά τις συγκρούσεις μεταξύ νέων Αλβανών και σλαβομακεδόνων το 2011, η κυβέρνηση χρειάστηκε να εγκαταλείψει το σχέδιό της να ιδρύσει ένα εκκλησιαστικό μουσείο και να τοποθετήσει ένα σταυρό στην κορυφή του Καλέ, το παλιό αλβανικό κάστρο των Σκοπίων. Η -εν πολλοίς μουσουλμανική- αλβανική μειονότητα των Σκοπίων έχει επίσης να αντιμετωπίσει την αύξηση της επιρροής της ορθοδοξίας, που φαίνεται να επωφελείται από την οργανωμένη εθνικιστική νοσταλγία.

Ξεκαθάρισμα λογαριασμών

Οι ίδιοι οι ορθόδοξοι Σκοπιανοί δεν αποδέχονται το εθνικιστικό όραμα της επιστροφής στους παλιούς καλούς καιρούς. «Δεν χρειάζομαι κανέναν μεγάλο Αλέξανδρο και κανένα Φίλιππο για να νιώσω Μακεδόνας», ξεσπάει ο κοινωνιολόγος Βλαδίμηρος Μίλτσιν (Vladimir Milcin). «Μου το έμαθε η γιαγιά μου, όταν ακόμα ήμουν παιδάκι. Μιλάω σλαβικά και είμαι ορθόδοξος. Δεν βλέπω τι σχέση έχει ο Αλέξανδρος με την ορθοδοξία».

Όταν η χώρα, χτυπημένη από την κρίση, αναγκαζόταν να προσφεύγει σε δανεισμό κάθε τόσο για να πληρώνει μισθούς και συντάξεις, οι κάτοικοι των Σκοπίων άρχισαν να διερωτώνται για το κόστος όλου αυτού του «κιτς». «Μας λένε πως όλα αυτά έφεραν τουρίστες, αλλά τουρίστες πάνε και στην Ντίσνεϊλαντ» παρατηρεί ο νέος δήμαρχος των κεντρικών Σκοπίων Αντρέι Ζερνόφκσι (Andrej Zernovski), που ανησυχεί πως η γενέτειρα πόλη του θα καταντήσει «ο περίγελος του κόσμου».

Εκλεγμένος τον Μάρτιο, ο Αντρέι Ζερνόφσκι βάσισε ολόκληρη την προεκλογική του εκστρατεία στην αντίθεσή του στο σχέδιο «Σκόπια 2014», προκαλώντας την οργή της δημοτικής διοίκησης, που ως τότε κυριαρχούνταν από το VMRO. «Μετά τον α' γύρο των δημοτικών εκλογών, όταν φάνηκε πως υπήρχαν πολλές πιθανότητες να κερδίσω, μέσα σε μια νύκτα στήθηκαν 29 αγάλματα στους δρόμους των Σκοπίων. Οι αντίπαλοί μου γνώριζαν πως αν εκλεγόμουν δεν θα μπορούσαν να τα στήσουν», λέει ο Ζερνόφσκι. Μόλις εγκαταστάθηκε στο μικρό γραφείο του στο δημαρχείο, πρώτη του δουλειά ήταν να ξεφορτωθεί όλες τις φωτογραφίες των μνημείων που τόσο λάτρευε η παλιά δημοτική αρχή, και πρώτη του απόφαση ήταν να κηρύξει μορατόριουμ των έργων και οικονομικό έλεγχο των σχετικών δαπανών.

Οσμιζόμενος πως θα ξεσπάσει σύντομα σκάνδαλο, ο υπουργός πολιτισμού έσπευσε να ανακοινώσει πως το συνολικό σχέδιο, που αρχικά είχε εκτιμηθεί πως θα κόστιζε 80 εκατομμύρια ευρώ, είχε ήδη απορροφήσει πάνω από 300 εκατομμύρια. Μόνο το άγαλμα του Αλεξάνδρου στοίχισε 10.4 εκατομμύρια και το «μουσείο μακεδονικού αγώνα» κάτι παραπάνω από 13 εκατομμύρια...

Σε μια χώρα όπου το ένα τρίτο του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, το σχέδιο «Σκόπια 2014», που ξεκίνησε σαν όραμα για να εξελιχθεί σε φάρσα, κατά πάσα πιθανότητα θα τελειώσει σαν ξεκαθάρισμα λογαριασμών.

Δείτε το βίντεο τοποθέτησης του αγάλματος του Φιλίππου.

της Ελέν Ντέσπιτς-Πόποβιτς

Η Hélène Despic-Popovic είναι ανταποκριτής γαλλικών ΜΜΕ στην ανατολική Ευρώπη, με έδρα τη Μόσχα

www.ppol.gr