Κάστρο Παντοκράτορα Πρέβεζας. Μιά ιστορική αναδρομή από τα τέλη του 15ου αιώνα, μέχρι πρόσφατα.

Ο έλεγχος του στομίου του Αμβρακικού κόλπου έπαιζε σπουδαίο ρόλο στην ταραγμένη περίοδο από τα τέλη του 15ου αιώνα και μετά.

Η ασφάλεια των θαλάσσιων δρόμων που ένωναν την Αδριατική θάλασσα με την Ανατολική Μεσόγειο μέσα από το Ιόνιο Πέλαγος, ήταν ζητούμενο που ήθελαν να εξασφαλίσουν οι Ευρωπαίοι απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Ο έλεγχος των περιοχών από τις οποίες διέρχονταν ήταν αναγκαίος και γι αυτό οι επιθέσεις κατάληψης επίκαιρων θέσεων, συχνές.
Κι άλλοι λόγοι, πέραν της ελεύθερης ναυσιπλοϊας, όπως η πλούσια σε παραγωγή ενδοχώρα της περιοχής την έκαναν περιζήτητη.
Επομένως, η δημιουργία οχυρωματικών - υποστηρικτικών έργων από όσους την κατείχαν ήταν επακόλουθο να αποτελεί ιδιαίτερη αμυντική φροντίδα.

Έτσι, από το 1530 περίπου που κτίσθηκε το κάστρο της Μπούκας, απέναντι από κάστρο του Ακτίου, Ενετοί κυρίως και Τούρκοι εναλάσσονταν στην κατοχή της περιοχής, βελτιώνοντας τις οχυρώσεις η κατασκευάζοντας νέες (Κάστρο Αγ. Γεωργίου, Αγ. Ανδρέα, Βρυσούλας).

Οι αμυντικές παραλιακές γραμμές κατά την Τουρκοκρατία

Δυτική ακτή:

• Το χωμάτινο οχύρωμα (πυροβολείο) Χαμηδιέ στην Παργινόσκαλα
• Το πυροβολείο στο οχύρωμα Καλή- Μπαπμπά
• Το Κάστρο Παντοκράτορα
• Το φρούριο Αγίου Γεωργίου
• Οχύρωμα με πυροβολείο στη θέση Παλιοσάραγα

Αμβρακικός:

• Πυροβολείο Βρυσούλας (παράκτιος προμαχώνας)
• Φρούριο Αγίου Ανδρέα
• Εξοπλισμένο οχύρωμα στη θέση Σκαφιδάκι
• Εξοπλισμένο οχύρωμα στη Σαλαώρα.

Ακτές Αιτωλοακαρνανίας

• Κεφάλι της Παναγιάς
• Φρούριο Ακτίου και ορύγματα δίπλα σε αυτό

Η περιοχή της Πρέβεζας μέχρι τον έλεγχό της από Αλή Πασσά

Η ευρύτερη περιοχή της Πρέβεζας, "άλλαξε χέρια " πολλές φορές μέχρι το έτος 1912 που οριστικά απελευθερώθηκε. Το 1798 η συνθήκη του Καμποφόρμιο επέφερε τη Γαλλική κυριαρχία στην Πρέβεζα, τερματίζοντας εκείνη των Ενετών που είχε αρχίσει με τη συνθήκη του Πασσάροβιτς το 1718.

Η Γαλλική κυριαρχία κράτησε ένα χρόνο περίπου, αφού, ο Αλή Πασσάς ενοχλημένος για την παραχώρηση στους Γάλλους των βενετσιάνικων πόλεων της Ηπείρου, συντάχθηκε με το μέρος της Τουρκίας και με 5.000 Αρβανίτες αποδεκάτισε τους Γάλλους και Έλληνες υπερασπιστές της Πρέβεζας.

Στη συνέχεια ο Αλή Πασσάς και αφού με διαπραγματεύσεις της Πύλης με τους Ρώσους και την Ιόνεια Πολιτεία δόθηκε αυτονομία υπό την προστασία της Τουρκίας στην περιοχή -και ορίσθηκε βοεβόδας ο Αβδουλάχ Μπέης - αισθανόμενος να αγνοείται, φρόντισε με διαβολές και ραδιουργίες να βάλει τελικά "χέρι" στην περιοχή μέχρι την πτώση του (1820).

Κάστρο Παντοκράτορα, ή Φυλακές Παντοκράτορα, ή Ούτς Καλέ 

Απόσπασμα από το σύγγραμμα "Δοκίμιον τινός περιλήψεως της ποτε αρχαίας και εγκρίτου ηπειρωτικής πόλεως Άρτης και της ωσαύτως νεωτέρας Πρεβέζης" του Μητροπολίτη Άρτας Σεραφείμ Βυζαντίου, Αθήνα, 1884:

Γ΄) το του Παντοκράτορος εις θέσιν ονομαζομένης Φωκιά, καλούμενον Ουτς Καλέ ου μακράν της θέσεως ταύτης, υπάρχει μαρμαρόστρωτος ωραία βρύσις γλυκυτάτου ύδατος, ημίσειαν περίπου ώραν απέχουσα της Πρεβέζης και μικρόν του παραθαλασσίου ονομαζομένη Καλαμήτσι από της παραλίας ταύτης εξάγουσι προς χρήσιν των οι κάτοικοι λαμπράν μέλαιναν άμμον.

Ιστορικά στοιχεία:

α. Στοιχεία για την κατασκευή του 

1. Ο Γάλλος Πρόξενος στην Πρέβεζα Pouqueville περιγράφει σε επιστολή του προς το στρατηγό Sebastiani : ... Σήμερα ο Βεζύρης (Αλή Πασσάς) διέταξε να στηθεί η σκηνή τους (εννοεί τον Γάλλο Συνταγματάρχη Guillaume και το Γάλλο λοχαγό Palma οι οποίοι συνόδευαν τον Αλή Πασσά στην Πρέβεζα για να θεμελιώσουν οχυρό που θα προορίζονταν για την άμυνα του Αμβρακικού) στη θέση του Αγίου Γεωργίου.Ο Συνταγματάρχης Guillaume προσπάθησε να πείσει τον Αλή Πασσά για την ανάγκη μιας "κανονικής " οχύρωσης πέρα από τα συνηθισμένα. Αποδέχθηκε τα σχέδια μετά από προσπάθεια και του Γάλλου Προξένου, ο οποίος όπως αναφέρει στην επιστολή του φρόντισε να τοποθετηθούν μερικά νομίσματα του τύπου "Ναπολέων, Αυτοκράτωρ" στη θεμέλιο λίθο.

2. Ο Pouqueville σε αναφορά του για την κατάσταση στην πόλη σημειώνει ότι: 'Μετά την αναχώρησή μου ο Αλή Πασσάς έβαλε να κατασκευάσουν εκεί (στο Ακρωτήριο Παντοκράτορα, όπου και το εκκλησάκι) ένα φρούριο με casemates ( καλυμμένα πυροβολεία) πάνω στις οποίες άρχισε να χτίζει ένα μέγαρο (POUQUEVILLE, Voyage. II, 207-208)

3. O Leake είναι ένας ακόμη περιηγητής των αρχών του 19ου αιώνα οποίος επισκέφθηκε την Πρέβεζα το 1809, σημειώνει: "Το 1807, όταν ξέσπασε ο πόλεμος μεταξύ Ρωσσίας και Πύλης, οι Πρεβεζαίοι αναγκάστηκαν να εργασθούν σ΄ένα οχύρωμα - τάφρο - μήκους σχεδόν 2 μιλίων (σημ συντ: εννοείται η περιφερειακή τάφρος, κοινώς "ντάπια") , για την κατασκευή του οποίου ο Πασσάς έστειλε να μαζέψουν άνδρες από όλα τα μέρη της επικράτειάς του, όπως μακριά από την Κατερίνη του Ολύμπου, και δεν τους έδινε παρά μόνο ένα κομμάτι κουραμάνα".

Σε άλλο σημείο αφηγείται: "Κατόπιν το νέο φρούριο (εννοεί Παντοκράτορα) και το σεράι (Παλαιοσάραγα) κατασκευάσθηκε με τον ίδιο τρόπο, με αγγαρείες η αναγκαστική εργασία"

Και στη συνέχεια: "Οι ανασκαφές που έγιναν στη Νικόπολη με σκοπό να αποκτηθούν υλικά (οικοδομικά) για το φρούριο και το παλάτι του Βεζύρη στην Πρέβεζα, δεν οδήγησαν σε καμιά ενδιαφέρουσα περίπτωση" (Leake, Travels, III, 489, 491 ) 

Τουρκική ονομασία - - Ουτς - Καλέ: Στις αναφορές των νεώτερων ιστορικών η τουρκική ονομασία του φρουρίου γράφεται με ελληνικούς χαρακτήρες και είναι "Ουτς".Στην τουρκική γλώσσα η λέξη uc (ουτζ) σημαίνει "άκρη, μύτη, τέλος, τέρμα συνοριακό σημείο". Η λέξη uc (ουτς) σημαίναι "τρία". Εάν οι ιστορικοί κατέγραψαν σωστά την τουρκική ονομασία "Ουτς", τότε εννοείται ότι είναι το τρίτο φρούριο που εξαρχής κατασκέυασε ο Αλή Πασσάς, θεωρώντας ως πρώτο και δέυτερο την τάφρο (ντάπια) και το φρούριο του Αγίου Γεωργίου.Αλλά κι αν θεωρηθεί πως η μεταγραφή έπρεπε να είναι ¨Ουτζ", πάλι η έννοια του ακρότατου, συνοριακού σημείου, της άκρης, του τέλους, αρμόζει στην τοποθεσία, αφού είναι το πλέον μακράν ευρισκόμενο από την πόλη ή επειδή ανοικοδομήθηκε σε κάποια άκρη της ακτής.

Σημείωση σύνταξης: Η χρήση υλικών από το χώρο της Αρχαίας Νικόπολης είναι εμφανέστατη κυρίως στους μεγάλους παραλληλόγραμους λίθους στο κάτω μέρος του φρουρίου προς την πλευρά της θάλασσας, πολλοί των οποίων, παρά τις αλλοιώσεις που έχουν υποστεί από τον κυματισμό, φέρουν κοιλότητες και ομοιόμορφα λαξευμένα μέρη και αποτελούν υλικά που συνάδουν , με τα υλικά της Αρχαίας Νικόπολης. 

β. Ως φρούριο εκτέλεσε το σκοπό του;

• Από τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν μέχρις στιγμής προκύπτουν τα εξής:
  Με την έκρηξη της επανάστασης του 1821 οι Σουλιώτες θέλησαν να καταλάβουν την Πρέβεζα χωρίς να το κατορθώσουν.Τον Απρίλιο του 1829 αναφέρεται η παραβίαση της εισόδου του Αμβρακικού Κόλπου από 4 Υδραίικα πλοία που κατέλαβαν στη συνέχεια τη Βόνιτσα. Κατά την επιχείρηση εκείνη που έμεινε γνωστή στην τοπική παράδοση με την ονομασία "τα μίστικα" το οχυρό του Παντοκράτορα κανονιοβολήθηκε. Το σχετικό δημοτικό τραγούδι αναφέρει:

"Παρασκευή το γιόμα,η ώρα τις επτά,

μπουκάρουν δυο σαλούπες, τέσσερα μίστικα.

Γυρίζουν τριγυρίζουν στον Παντοκράτορα

γυρίζει το παπόρι, ρίχνει μια κανονιά

τσακίζει τα μπεντένια ραγίζει τα γυαλιά

κι οι Τούρκοι κατεβαίνουν στα Παλιοσάραγα."

• Κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, και αφού το 1879 είχαν ορισθεί νέα σύνορα Ελλάδας και Τουρκίας και το μεν Άκτιο ανήκε στην Ελλάδα ενώ η Πρέβεζα στην Τουρκία,
  αποφασίσθηκε η προσβολή της Πρέβεζας από Ελληνική ναυτική μοίρα με στόχο την κατάληψή της και τη διακοπή αποστολής προμηθειών στον Τουρκικό στρατό μέσω του στομίου της Αμβρακικού. Η ναυτική μοίρα της οποίας με ένα τμήμα της που βρισκόταν μέσα στον Αμβρακικό κόλπο πριν από την κήρυξη του πολέμου θα βομβάρδιζε τα φρούρια μέσα στον Αμβρακικό ενώ το άλλο τμήμα της που βρισκόταν στο Ιόνιο, ξεκινώντας από τη Λευκάδα θα προσπαθούσε να κάμψει την αντίσταση των οχυρών προς την πλευρά του Ιονίου και να φθάσει στην Πρέβεζα. Το τμήμα της μοίρας του Ιονίου φθάνοντας σε απόσταση 4.500 μ. από τα εξωτερικά οχυρά Χαμηδιέ και Παντοκράτορα, άρχισε να βάλλει χωρίς όμως σημαντικά αποτελέσματα. Ο κανονιοβολισμός συνεχίσθηκε και την επόμενη μέρα από όλα τα πλοία με αποτέλεσμα κάποιες σοβαρές ζημιές στα ίδια τα οχυρά. Παρόλο που στην ενδιάμεση νύκτα της όλης επιχείρησης ένα από τα ελληνικά πλοία με μεγάλο κίνδυνο, κατόρθωσε να προσπεράσει το φρούριο Παντοκράτορα για να κτυπήσει πιό αποτελεσματικά από τα ανατολικά τα πυροβολεία του που ήταν στραμμένα προς τη Λευκάδα, τελικά δεν μπόρεσε το Ελληνικό ναυτικό να έχει ουσιαστικό απότέλεσμα και επανέπλευσε στη Λευκάδα

www.pantokratoraspreveza.blogspot.com