Πυρσόγιαννη: Η πατρίδα των περιβόητων πετράδων και μαστόρων

Η Πυρσόγιαννη είναι κτισμένη σε υψόμετρο 860 μ., στις πλαγιές της κορυφής Στενό (1900 μ.) της οροσειράς του Γράμμου, λίγο ψηλότερα από το σημείο ένωσης του Γοργοπόταμου με τον μεγάλο ποταμό της περιοχής αυτής, το Σαραντάπορο. Είναι κτισμένη αμφιθεατρικά, σε σημείο με άριστη θέα προς τα γύρω βουνά και δάση, λουσμένη όλη την ημέρα από τον ήλιο και περιβάλλεται από πυκνό δρυοδάσος. Απέχει 27,1 χλμ από την Κόνιτσα.

Περπατώντας στα γραφικά καλντερίμια του χωριού θα θαυμάστε τα αρχοντικά σπίτια, τις περίτεχνες εξώπορτες και τις πέτρινες βρύσες. Τα περισσότερα σπίτια, σύμφωνα με τις εντοιχισμένες κτητορικές επιγραφές, άρχισαν να κτίζονται γύρω στο 1750. Πολλά από αυτά είναι διώροφα ή και τριώροφα και γύρω τους αναπτύσσονται μικρές πέτρινες πλατείες και καλντεριμωτά σκαλοπάτια και δρομάκια. Επίσης πολλά σπίτια διαθέτουν ενδιαφέρουσες λιθανάγλυφες παραστάσεις στους τοίχους τους.

Ανηφορίστε προς την πλατεία της Κόκκα Καρυάς και από εκεί ως τον αιωνόβιο πλάτανο, δίπλα στο φιλόξενο ξενώνα και ψηλότερα έως την εκκλησία του Άγιου Γεωργίου σε μια διαδρομή που θα σας συνεπάρει. Ο Άγιος Γεώργιος (1904) είναι κτισμένος στην θέση παλιότερου ναού (1712). Θα σας εντυπωσιάσει με την τεχνική και τον όγκο του και το διπλό καμπαναριό του. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του είναι έργο του τουρνοβίτη –από το διπλανό χωριό Γοργοπόταμος- ταλιαδόρου Βασίλη Σκαλιστή (1926) και ο ζωγραφικός διάκοσμος του Σέρβου αγιογράφου Μιλτιάδη Νίκολιτς. Ο Άγιος Νικόλαος (1772), τρίκλιτη βασιλική με πυργοειδές καμπαναριό και περιστύλιο χαγιάτι, είναι ο παλιότερος ναός του χωριού. Αξιόλογες είναι επίσης και οι εκκλησίες του Αγ. Αθανασίου (1864), του Αγ. Μηνά (1853), η Παναγιά (1867) και η Ανάληψη.

Στην Πυρσόγιαννη κατοικούσαν παλιά 360 οικογένειες και 1.800 άνθρωποι. Οι περισσότεροι άντρες ασχολούνταν με τη μαστορική. Είναι πατρίδα των περιβόητων πετράδων και μαστόρων που τους τελευταίους 4 αιώνες και μέχρι το 1950, διασπάρθηκαν, οργανωμένοι σε μπουλούκια, σε κοντινούς και μακρινούς προορισμούς (Βαλκάνια, Αμερική, Περσία, Σουδάν κά) και δημιούργησαν έργα σπάνιας ομορφιάς και τεχνικής αρτιότητας. Πυρσογιαννίτες και Βουρμπιανίτες τεχνίτες με μπουλούκι ογδόντα μαστόρων και Πρωτομάστορα τον Πυρσογιαννίτη Ζιώγα Φρόντζο, έχτισαν το 1871 το γεφύρι της Κόνιτσας. Σήμερα στο χωριό ζουν μόνιμα περίπου 200 κάτοικοι, ενώ το καλοκαίρι πολλοί περισσότεροι. Κύρια απασχόληση των κατοίκων σήμερα είναι η κτηνοτροφία, η υλοτομία, η παροχή υπηρεσιών, ενώ λιγοστοί συνεχίζουν το πατροπαράδοτο επάγγελμα του τεχνίτη της πέτρας.

Το ετήσιο πανηγύρι του χωριού πραγματοποιείται τον Δεκαπενταύγουστο αρχικά στο βουνό, στα σιάδια και στα αλώνια της Παναγιάς μέχρι το μεσημέρι και ακολούθως, το βράδυ, στην πλατεία του χωριού με ωραία παραδοσιακά τραγούδια και τοπικούς μουσικούς. Ξεχωριστό γλέντι γίνεται και στις 17 και 18 Ιανουαρίου.

Στην Πυρσόγιαννη μπορείτε να διανυκτερεύσετε στον καλαίσθητο κοινοτικό ξενώνα, που προσφέρει και παραδοσιακά φαγητά, και ν’ απολαύσετε εκλεκτούς μεζέδες και τσίπουρο στα γραφικά μαγαζιά και καφενεδάκια του χωριού. Στο χωριό θα βρείτε και φούρνο.

Πως προέκυψε το όνομά της

H παλαιότερη ονομασία ήταν Πρισόγιαν(η), όπως προκύπτει από τις περισσότερες αναγραφές σε χειρόγραφα κείμενα και σε επιγραφές κυρίως του 19ου αιώνα. Πρώτη μνεία που γνωρίζουμε είναι αυτή του 1780 σε λειψανοθήκη Ζέρμας με όνομα του ιερομονάχου Παρθενίου “ε[κ] κώμης Πρησογηανη”, (που πρέπει να ανήκε στο σόι του Ματαρά ύστερα και Καλόγερου, ίσως ακριβώς εκ της καλογερικής ιδιότητος του Παρθενίου)”.(Αργύρη Πετρονώτη, Βασίλη Παπαγεωργίου, ΜΑΣΤΟΡΟΙ ΧΤΙΣΤΕΣ, τόμ. Α, Νομαρχιακή Αυτοδιόικηση Ιωαννίνων, Ιωάννινα 2008, σελ.168).

“Του ίδιου το όνομα και η καταγωγή “εκ κόμις Πρισογιαν’ς εμφανίζονται και στα 1802 σε επιγραφή της Μονής Ζέρμας σκαλισμένη από Βουρμπιανίτες. Έπονται τρεις επιγραφές: μία του 1816 στα Πάνω Ραβένια και οι άλλες του 1815 & 1819 στη Μονή Κάμενας Δελβίνου από το χέρει μαστόρων μας. Χρησιμοποιείται δε ακόμα – όσο γνωρίζουμε – σε συμφωνητικό του 1874 (20ης Σεπτεμβρίου). Η τοπωνυμία Πυρσόγιαννη προφανώς είναι προϊόν των κλασσικιστικών τάσεων. Η πρώτη της μνεία που έχομε υπ’ όψη μας είναι του 1875 ( σε πράξη της 18ης Σεπτεμβρίου)”.

Η συγκρότηση του οικισμού

Το πότε τέθηκαν τα θεμέλια του χωριού δεν μας είναι ακριβώς γνωστό. Από σημειώσεις όμως βιβλίων των κεντρικών εκκλησιών, φαίνεται ότι κατά τον 16ο αι. στο κυρίως χωριό και στα άλλα δύο μικρότερα, τους Χαλικιάδες και τα Αλώνια, υπήρχαν 50 σπίτια.Κατά την παράδοση οι κάτοικοι αυτών, βοσκοί και γεωργοί, μη δυνάμενοι να ζήσουν ανθρωπίνως είτε από έλλειψη αρκετού νερού, είτε από τις υφιστάμενες καταδρομές και αρπαγές των γειτόνων μουσουλμάνων Αλβανών, αναγκάστηκαν να συνενωθούν με τους κατοίκους της καθ΄αυτό Πυρσόγιαννης, “της οποίας το έδαφος ήτο πρόσφορον, ευήλιον, εύυδρον, ομαλόν, γόνιμον και επιτήδειον εις πολλά προϊόντα”. ‘Ετσι συγκροτήθηκε και μεγάλωσε ο οικισμός οργανωμένος σε φάρες, πολυμελείς οικογένειες. Από την οικογενειακή κοινότητα προκύπτει η οικιστική εγκαθίδρυση. Γύρω στα τέλη του 17ου αι. οι οικιστικές εγκαθιδρύσεις στην περιοχή της Κόνιτσας, όπως και στο Ζαγόρι, συνθέτουν ένα καλά οργανωμένο οικιστικό σύνολο. Ο oικισμός διαθέτει έναν αριθμητικά ισχυρό πληθυσμό, εκτιμώμενο από ιστορικές πηγές σε 400-500 άτομα κατά μέσο όρο, οργανωμένο με πολλούς και στέρεους οικογενειακούς, συγγενικούς, κοινοτικούς και εθιμικούς θεσμούς δηλαδή την κοινότητα.

Τα χρόνια της μετανάστευσης

Οι άντρες της Πυρσόγιαννης ταξιδεύουν σε κάθε γωνιά της ελληνικής επικράτειας, στη Βαλκανική χερσόνησο και Κεντρική Ευρώπη, καθώς και υπερπόντια ταξίδια. Την κοινοτική έκταση, ήτοι το φυσικό περιβάλλον με τα δάση, τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις και τα βοσκοτόπια, από όπου η κοινότητα αντλεί τα προς το ζειν. Για το σκοπό αυτό οι κάτοικοι έχουν οργανώσει την παραγωγή με συγκεκριμένες πρακτικές και έχουν διαμορφώσει μια ποικίλη πολύμορφη παραγωγική δραστηριότητα. Η κοινοτική έκταση, η κτηματική περιφέρεια του κάθε οικισμού είναι οριοθετημένη. Τελειώνει εκεί που αρχίζει η κοινοτική έκταση του γειτονικού οικισμού. Οι κοινωνίες είναι αυτάρκεις, γιατί κινούνται στο μέτρο των πραγματικών αναγκών.

H κοινοτική έκταση της Πυρσόγιαννης συνορεύει με τις κοινοτικές εκτάσεις του Αμαράντου (Ίσβορου), του Πύργου (Στράτσιανης),της Βούρμπιανης, του Ασημοχωρίου (Λισκάτσι) και κατηφορίζει τις πλαγιές του Γράμμου ως το Σαραντάπορο ποταμό, αντικριστά με τα κηπάρια της Καστάνιανης στην άλλη όχθη. Η αύξηση του πληθυσμού που ακολούθησε τους επόμενους αιώνες στα χωριά της Κόνιτσας, ανέδειξε το πρόβλημα της αδυναμίας των ορεινών εδαφών να συντηρήσουν τις πολυμελείς οικογένειες. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σε όλους τους ορεινούς οικισμούς της Μεσογείου.

Ο υπερπληθυσμός θα βρει διέξοδο στη μετανάστευση, στο ταξίδι και στην τεχνική εξειδίκευση. Οι άντρες της Πυρσόγιαννης και των Μαστοροχωριών γίνονται μαστόροι της πέτρας, ξυλουργοί, ξυλογλύπτες, ζωγράφοι, αγιογράφοι. Οργανωμένοι σε μπουλούκια ταξιδεύουν σε κάθε γωνιά της ελληνικής επικράτειας, στη Βαλκανική χερσόνησο και Κεντρική Ευρώπη. Από τα τέλη του 19ου αι. επιχειρούν τολμηρά και υπερπόντια ταξίδια.

Αξιοθέατα

Εθνολογικό Μουσείο Ηπειρωτών Μαστόρων: Το πέτρινο κτίριο του παλαιού σχολείου της Πυρσόγιαννης, που χτίστηκε το 1927, ανακαινίστηκε πρόσφατα με σκοπό να στεγάσει το Εθνολογικό Μουσείο Ηπειρωτών Μαστόρων, το οποίο και αποτελεί μια σημαντική συνεισφορά στην άγνωστη ιστορία των Ηπειρωτών μαστόρων της πέτρας. Το Μουσείο φιλοξενεί πάνω από 2500 φωτογραφίες, σχέδια, αποτυπώσεις, χαρτογραφήσεις, καθώς και σπάνιο υλικό που αφορά τη μυστική γλώσσα των Μαστόρων, τα λεγόμενα «Κουδαρίτικα», τα δρομολόγια, τα εργαλεία, τα συμφωνητικά και τις κατασκευές των μαστόρων της πέτρας. Το υλικό που εκτίθεται στο Μουσείο Μαστόρων της Πέτρας της Πυρσόγιαννης αποτελεί μια συστηματική καταγραφή της τοπικής αρχιτεκτονικής, των υλικών κάθε περιοχής και των αισθητικών ρευμάτων των τριών τελευταίων αιώνων στα Βαλκάνια.

Γεφύρι Μαλνίτσας: Το πέτρινο μονότοξο γεφύρι της Μαλνίτσας βρίσκεται 500 μ. βόρεια της Καστάνιανης στο δρόμο προς Λαγκάδα και έχει πάρει το όνομά του από το ομώνυμο ρέμα της Μαλνίτσας. Είναι ένα από τα σπουδαιότερα έργα της τέχνης των μαστόρων της Καστάνιανης. Κατασκευάστηκε το 1934 με την προσωπική εργασία των κατοίκων και μαστόρων του χωριού. Το άνοιγμα του τόξου είναι 8,00 μ. και με ακτίνα 4,00 μ.

Γεφύρι Γκάλινας: Βρίσκεται μέσα στην Καστάνιανη, στη συνοικία Γκάλινα στα βόρεια του χωριού. Χτίστηκε από Καστανιανίτες μαστόρους στα πρότυπα του γεφυριού της Μαλνίτσας και έχει σχεδόν τις ίδιες διαστάσεις.

I.N. Αγίου Γεωργίου Πυρσόγιαννης: Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου με το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Τουρνοβίτη ταλιαδόρου Βασίλη Σκαλιστή.

www.maxmag.gr