Η Tάνα είναι ένα από τα μεγάλα νησιά του αρχιπελάγους
του Βανουάτου, που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό ειρηνικό ωκεανό, στη Κοραλία
θάλασσα. Διοικητικά ανήκει στην επαρχία Ταφέα στα νότια του Βανουάτου, και
απέχει 25 χμ βορειοδυτικά απο το νησί Ανίβα. Η παρουσία των δυτικών
χρονολογείται απο τον αύγουστο του 1774, με την άφιξη του ναυτικού James Cook.
Αργότερα το 1860, εγκαθίσταται στηριζόμενος στους αρχηγούς του Λένακελ ο Χενρι
Ρος ως στρατολόγος εργατών για τη καλλιέργεια βαμβακιού. Κοντά του
συσπειρώνονται και άλλοι λευκοί βαμβακοπαραγωγοί, όμως μετά τη δολοφονία του
το 1868, εγκατέλειψαν σταδιακά όλοι το νησί.
Η Τάνα είναι ένα απο τα νησιά του αρχιπελάγους που
παρουσίασε τις μεγαλύτερες αντιστάσεις στο χριστιανισμό. Η επιδημία ιλαράς που
ξέσπασε το 1860 επιδείνωσε τις σχέσεις των ιθαγενών με τους πρεσβυτεριανούς
ιεραπόστολους. Οι ντόπιοι τους θεώρησαν υπέθυνους για την επιδημία, με
αποτέλεσμα ο επικεφαλής της ιεραποστολής Τζον Πάτον να εκδιωχθεί βίαια. Θα
επιστρέψει όμως λίγα χρόνια αργότερα με ένα αγγλικό πολεμικό πλοίο και θα
πείσει το καπετάνιο να βομβαρδίσουν το νησί. Ο βομβαρδισμός και οι καταστροφές
σε σπίτια και καλιέργειες που ακολούθησαν, γονάτισαν τους ιθαγενείς, οι οποίοι
τελικά υπέκυψαν υπογράφοντας έγγραφο με το αποδέχονταν το νόμο και την εξουσία
των ιεραποστόλων. Με τη πράξη αυτη εγκαινιάστηκε μια μακρά περίοδο καταπίεσης
των ιθαγενών που μοιάζει όμως περισσότερο να καθυστέρησε, παρά να διευκόλυνε τον
εκχριστιανισμό των κατοίκων.
Πράγματι η πολιτισμική και θρησκευτική εξέλιξη των
Τανέζων δείχνει πόσο ελάχιστα τους έπεισε το χριστιανικό δόγμα. Στα μέσα του
δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου αρχίζει να αναπτύσσεται μια καινούργια μεσσιανική
λατρεία που φέρει το όνομα Τζον φράμ. Στη πραγματικότητα το όνομα αυτό, είναι
το ψευδώνυμο που επέλεξε ένας ιθαγενής ο Μανκιέρι. Εκείνος, σύμφωνα με το μύθο,
αφού συνάντησε έναν αμερικάνο στρατιώτη «μεγάλο και τρανό» τον Τζον Φραμ του
είπε ότι «ο λαός του θα ευημερίσει μόνο αν διώξουν τους Ευρωπαίους και
επιστρέψουν στο παραδοσιακό τρόπο ζωής», εμφανίστηκε στους χωρικούς το 1939 ως
Θεός και τους υποσχέθηκε, σπίτια, ρούχα, τροφή, και μεταφορικά
μέσα.
Στη τανέζικη γλώσσα Τζον Φραμ σημαίνει απλά λευκός
ανθρωπος. H λατρεία του Τζον Φραμ συνδέεται με μια άλλη που αναπτύσσεται στην
ευρύτερη περιοχή της Μελανησίας στα τέλη του 19ου, τη λατρεία των φορτίων, όπου
οι ιθαγενείς είχαν θεοποιήσει τους αμερικανικούς και ιαπωνικούς ασύρματους με
τους οποίους παράγγελναν τον ανεφοδιασμό.
Μιμούμενοι οι ιθαγενείς τον ήχο των ασυρμάτων, θεωρούσαν
ότι θα καταφέρουν να πετύχουν τα ίδια αποτελέσματα και να προσελκύσυν τα
αυτοκίνητα που μετέφεραν διάφορα βασικά αγαθά. Στη περίπτωση της λατρείας του
Τζον Φραμ, ουσιαστικά είχαν θεοποιήσει τη μορφή του αμερικάνου φαντάρου που
έφτασε στο νησί με πολλές προμήθειες. Η αναγωγή του Μανκιέρι σε Θεό, έγινε
αφότου επιβεβαιώθηκε –εκ των πραγμάτων- η πρόβλεψη του για τον πόλεμο του
Ειρηνικού και η άφιξη των αμερικανών το 1941, δυό χρόνια μετά τη πρόβλεψη. Με
την «εκπλήρωση της προφητείας» οι εκκλησίες ερήμωσαν απο τους πιστους τους και
ο Τζον Φραμ καθιερώθηκε ως προφήτης.
Κάτοικοι του νησιού
Τάνα γιορτάζουν την ημέρα του Τζον Φράμ
Η λατρεία του Τζον Φραμ βρήκε πρόσφορο έδαφος στους
πολιτισμικά καταπιεσμένους ιθαγενείς. Η καθιέρωση του Νόμου της Τάννα το 1910,
απο τους πρεσβυτεριανούς ιεραπόστολους απαγόρευε ότιδήποτε θύμιζε τις παραδόσεις
και τα ήθη των προγόνων τους. H καταπίεση ήταν τόσο μεγάλη που με βάση της
περιγραφή του άγγλου εκπρόσωπου της αγγλογαλλικής διοίκησης " ακόμα και τα κολιέ
καρύδας, τα λουλουδια στα μαλιά των γυναικών το μαγείρεμα τη κυριακή ή τα αθωα
μη χριστιανικά τραγουδια των παιδιών θεωρούνταν προσβλητικά και διαβολικά." Η
λατρεια του Τζον Φραμ δεν έφερνε μαζί της κάτι καινούργιο, απλά επανέφερε με
τρόπο διεκδικητικό στο επίκεντρο της κοινωνικής ζωης τα αρχαία παγανιστικά
έθιμα, απαγορευμένα απο τους δυτικούς ιεραπόστολους, ηγεμόνες του
νησιού.
Ενσάρκωνε έτσι την αντίσταση στην αγγλογαλλική
αποικιοκρατία και τη τυραννία των ιεραποστόλων, από τους οποίους οι Τανέζοι
υπέφεραν τα πάνδεινα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η λατρεία του Τζον Φραμ
απαγορευόταν απο το καθεστώς των ιεραποστόλων, μέχρι το 1980 όπου τα νησιά αυτά
απέκτησαν την ανεξαρτησία τους. Ωστόσο ήταν πάντοτε ενεργή ως πράξη αντίστασης
και διατήρησης της πολιτιστικής τους ταυτότητας. Ο Τζόν Φράμ εξακολουθεί να
λατρεύεται στις μέρες μας στη περιοχή Σάφους Μπέι στη νοτιοδυτική Τάνα, από μια
κοινότητα τριακοσίων περίπου ανθρώπων.
Στη καθημερινότητα τους οι άνθρωποι αυτοι ζουν όπως
περίπου και οι πρόγονοι τους: χωρίς χρήματα και το κάθε άτομο προσφέρει
συγκεκριμένες υπηρεσίες στη κοινότητα χωρις αντάλλαγμα. Τις παρασκευές όλα τα
μέλη της κοινότητας μαζεύονται και τιμούν με μια τελετή τον Τζον Τραμ, ο οποίος
πιστεύουν ότι θα επιστρέψει και πάλι στο νησί τους στις 15 Φεβρουαρίου κάποιου
άγνωστου έτους.
Απο τα μέσα της δεκαετίας του 1970 παράλληλα με τον
αντιαποικιακό τους αγώνα, ένα μέρος των πιστών του Τζον Φράμ ξεκινά να λατρεύει
εξίσου ως Θεό και τον ελληνικής καταγωγής πρίγκιπα Φίλιππο,
σύζυγο της βασίλισσας Ελισάβετ της Αγγλίας. Με βάση το τανέζικο σχήμα εξήγησης
του κόσμου, η Τάνα και η Αγγλία ήταν δύο νησιά ενωμένα. Πριν απο πολλές χιλιάδες
χρόνια το ηφαίστειο Γιασούρ έκανε έκρηξη και απο μέσα του βγήκαν δυο πνεύματα:
Το μαύρο ίδρυσε τις φυλές της Τάννας και το λευκό τη λευκή
φυλή.
Σύμφωνα με τη πανάρχαια προφητεία η επιστροφή του λευκού
θεού στο νησί θα χαρίσει αιώνια ζωη, ειρήνη και ευημερία στους κατοίκους της. Το
1974 σε μια επίσκεψη στο νησι του βασιλικού ζεύγους της μεγάλης Βρετανίας ένας
χωρικός αναγνώρισε στο πρόσωπο του πρίγκιπα Φίλιππου την ενσάρκωση του λευκού
θεού που έφυγε απο τη Τάννα. Κάπως έτσι ξεκίνησε η λατρεία του πρίγκηπα
Φιλίππου.
Το 2007, πέντε ιθαγενείς αντιπρόσωποι από διάφορα χωριά
της Τάνα, εφοδιασμένοι με κάμερα πήγαν στη Αγγλία με στόχο καταρχήν να
γνωρίσουν το βρετανικο πολιτισμό και κυρίως να συναντήσουν το πρίγκηπα Φίλιππο,
προκειμένου να τον ρωτήσουν πότε σκοπεύει να έρθει πίσω στο
νησί.
Το ταξίδι τους το οποίο αποτέλεσε θέμα ντοκιμαντέρ που
προβλήθηκε στην Αγγλία και χρηματοδοτήθηκε απο το κανάλι 4, κράτησε πέντε
εβδομάδες. Περιλάμβανε τη διαμονή τους σε τρεις διαφορετικές οικογένειες που
αντιπροσώπευαν τρεις διαφορετικές φυλές λευκών: μια μεσοαστική οικογένεια
αγροτών που διατηρούσαν χοιροτροφείο, μια εργατική οικογένεια στο Μάντσεστερ και
μια αριστοκρατική οικογένεια στη βόρεια Αγγλία. Κατα την παραμονή τους στο
Λονδίνο θα έπρεπε να βρουν τρόπο να έρθουν σε επαφή με το πρίγκηπα
Φίλιππο.
Η πρόταση των εμπνευστών του ντοκιμαντέρ αφορά την
αντιστροφή του τρόπου με τον οποίο λειτούργησε η κοινωνική ανθρωπολογία απο την
ίδρυση της μέχρι σήμερα. Είναι μια προσπάθεια καταγραφής της πρόσληψης και της
αξιολόγησης του δυτικού πολιτισμού απο τους ιθαγενείς. Το γύρισμα της ταινίας
γίνεται απο τους ίδιους. Είναι εκείνοι που αφηγούνται τις εντυπώσεις τους και
που θέτουν τα ερωτήματα. Είναι εκείνοι οι οποίοι αν και ερασιτεχνικά, επιλέγουν
τί θα προβάλουν και πώς, με αποτέλεσμα ο θεατής να μπορεί να δεί με τη δική
τους ματιά.
Το εγχείρημα είναι ίσως απο τις ελάχιστες απόπειρες
ανατροπής των όρων μελέτης της πολιτισμικής ιστορίας και της ανθρωπολογίας.
Αντιστρέφει ευθέως τους ρόλους του ερευνητή και του ερευνόμενου, δίνοντας το
λόγο στην άλλη πλευρά και εκπληρώνοντας ταυτόχρονα δυο ειδών αιτήματα : Αυτό των
Τανέζων ιθαγενών να έρθουν σε επαφή με εκείνον που θεωρούν Θεό τους και να
καταγράψουν το βρετανικό πολιτισμό στη κοιτίδα του, εξάγοντας ενδιαφέροντα για
εκείνους συμπεράσματα και αφετέρου την προβολή της δικής τους οπτικής για το
κόσμο και για το δυτικό πολιτισμό. Είναι το ελάχιστο χρέος απο μια επιστήμη που
θελημένα ή αθέλητα συνέβαλε με το τρόπο της στην υποδούλωση και γενοκτονία
ολόκληρων πολιτισμών.
Πηγές:
Joel Bonnemaison et Josaee Paenot-Demetry, The Tree
and the Canoe: History and Ethnogeography of Tanna,Hawai press
1994
Gérard Plommée,Tanna, Kwerya, Itonga ; histoires
océnaniennes au Vanuatu, harmattan 2012
http://fr.wikipedia.org/wiki/Tanna_(%C3%AEle)#.C3.89vang.C3.A9lisation
Δείτε
το video.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου