Περασμένης ή περιορισμένης διατηρησιμότητας

Μερικοί επαγγελματίες δεν θα έχουν παράπονο από τους καιρούς που ζούμε: οι γελοιογράφοι ασφαλώς, διότι βρίσκουν άφθονο υλικό, το ίδιο και οι ευθυμογράφοι, αλλά, περιέργως, και οι λεξικογράφοι, διότι έχουν βρει δουλειά, καθώς η κυβερνητική προπαγάνδα γεννάει πάρα πολλές καινούργιες λέξεις στην προσπάθεια χειραγώγησης της κοινής γνώμης, και σε ακόμα περισσότερες δίνει νέες σημασίες (κι έτσι π.χ. η κινητικότητα, από μια γενικά ανώδυνη έως επιθυμητή ιδιότητα μετατράπηκε σε μπαμπούλα που κλείνει σπίτια).

Ο τελευταίος νεολογισμός που ακούστηκε στα μέσα ενημέρωσης είναι ο όρος "Περασμένη διατηρησιμότητα" ή πληρέστερα "τρόφιμα περασμένης διατηρησιμότητας". Έχω αμφιβολίες ότι ο όρος μεταφέρθηκε σωστά, αλλά έτσι γράφτηκε σε όλα σχεδόν τα μέσα ενημέρωσης. Για παράδειγμα, στο ρεπορτάζ του skai.gr διαβάζουμε ότι "Από 1ης Σεπτεμβρίου επιτρέπονται οι πωλήσεις προϊόντων «περασμένης διατηρησιμότητας», κάτω από συγκεκριμένους όρους, όπως προβλέπεται από τους «Κανόνες Διακίνησης και Εμπορίας Προϊόντων και Παροχής Υπηρεσιών» (ΔΙ.Ε.Π.Π.Υ.) που αποτελούν μετεξέλιξη του Αγορανομικού Κώδικα".

Τι είναι όμως τα προϊόντα "περασμένης διατηρησιμότητας"; Για να το πούμε με απλά λόγια, δεν φαίνεται να διαφέρουν από αυτά που λέμε "ληγμένα" -ή, έστω, είναι αυτά που έχουν λήξει εδώ και λίγο καιρό, και συγκεκριμένα, όπως λέει η ανακοίνωση του Εμπορικού Επιμελητηρίου, για τα προϊόντα που η ελάχιστη διατηρησιμότητά τους δηλώνεται με αναφορά ημέρας και μήνα η περίοδος διάθεσης θα είναι μια βδομάδα, ενώ αν δηλώνεται με αναφορά μήνα και έτους (όπως κάτι πίτσες που έχω στην κατάψυξη) η περίοδος διάθεσης θα είναι ένας μήνας. Αν, ας πούμε, λέει Σεπτ. 2013 θα μπορούν να πουληθούν και τον Οκτώβριο.

Για τα προϊόντα αυτά, ο αείμνηστος Πολυμενέας, ο τσιγκούνης μπακάλης στο "Καφέ της Χαράς", έχει ήδη εφεύρει τον όρο "φρεσκοληγμένα", και απορώ γιατί οι αρμόδιοι δεν δανείστηκαν αυτό τον σαφέστατο όρο αντί για το μακρινάρι που μας σερβίρανε -ίσως επειδή όσο πιο ασαφής είναι μια διατύπωση τόσο πιο ανώδυνα περνάει. Τα προϊόντα αυτά θα διατίθενται, λέει η ανακοίνωση του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Αθηνών, χωριστά από τα άλλα, και θα έχουν πινακίδα που θα γράφει, με κεφαλαία, «ΤΡΟΦΙΜΑ ΠΕΡΑΣΜΕΝΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ»,

Υποτίθεται ότι αυτή η διάθεση των φρεσκοληγμένων σε χαμηλότερες τιμές γίνεται και σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και πιθανώς να γίνεται -δεν το έχω δει, αλλά δεν το αμφισβητώ. Αυτό που έχω δει, και στην Ελλάδα και έξω, είναι κάτι διαφορετικό: να διατίθενται σε μειωμένες τιμές τα προϊόντα που πλησιάζει η ημερομηνία λήξης τους, που λήγουν σε 2-3 μέρες δηλαδή. Τα προϊόντα αυτά, για να μην ξεχάσουμε ότι εδώ λεξιλογούμε, η πιάτσα τα αποκαλεί με έναν υπέροχο όρο: κοντολήξιμα. Ο όρος έχει σχηματιστεί εντελώς αφύσικα, αλλά τα ποντίκια τα πιάνει μια χαρά και είναι σαφές τι σημαίνει. (Όλα όσα θέλατε να μάθετε για τα κοντολήξιμα προϊόντα αλλά ντρεπόσασταν να ρωτήσετε, στο πληρέστατο σημείωμα του Σάκη Σεραφείμ στη Λεξιλογία).

Αλλά και ο όρος "ληγμένος" είναι σχετικά πρόσφατη προσθήκη στα λεξικά μας. Το λεξικό Μπαμπινιώτη στην πρώτη του έκδοση λημματογραφεί χωριστά τον όρο "ληγμένος" αλλά στο "λήγω" δεν αναφέρει την αντίστοιχη σημασία για τα τρόφιμα· στην τρίτη όμως έκδοση στο λήμμα "ληγμένος" έχει δεύτερη σημασία "τα ληγμένα" (= φάρμακα ή άλλες ουσίες των οποίων έχει παρέλθει η ημερομηνία λήξεως) και αποθησαυρίζει και τη διαδεδομένη έκφραση "παίρνει ληγμένα" για κάποιον που συμπεριφέρεται παράλογα κτλ., ενώ υπάρχει και η ανάλογη σημασία στο λήμμα "λήγω".

Το "ληγμένος" είναι βέβαια μετοχή παθητικού παρακειμένου ενός ρήματος όπως το "λήγω" που είναι αμετάβατο, αλλά αυτό δεν είναι περίεργο, υπάρχουν πάμπολλες τέτοιες περιπτώσεις. Κάποιοι ωστόσο θα διαφωνούσαν ότι το "λήγω" είναι αμετάβατο και θα μου θύμιζαν την κραυγή "λήξ' το", ικεσία ή διαταγή προς το διαιτητή,  που ακούγεται στα γήπεδα και στους καναπέδες όταν η ομάδα μας προηγείται με ένα γκολ (ή γενικά όταν το σκορ μάς ευνοεί) και πλησιάζει η λήξη του αγώνα -μερικοί μάλιστα, πιο εστέτ, μπορεί να προτιμούσαν να μου υπενθυμίσουν το ομηρικό Ιδομενεύς δ' ου λήγε μένος μέγα, (δεν σταμάτησε τη μεγάλη του ορμή, Ν424) που δείχνει ότι το λήγω είχε μεταβατικές χρήσεις από παλιά. Οπότε, ας το πούμε "συνήθως αμετάβατο".

Όσο για την "περασμένη διατηρησιμότητα", όπως είπα και πιο πάνω νομίζω ότι ο όρος αυτός έχει μεταφερθεί λάθος, ότι προέκυψε από σπασμένο τηλέφωνο. Αν προσέξετε την ανακοίνωση του αρμόδιου Υφυπουργού, κάνει λόγο για "προϊόντα περιορισμένης διατηρησιμότητας", όχι "περασμένης". Έτσι ναι, βγάζει νόημα: ο σωστός επίσημος όρος προφανώς είναι προϊόντα "περιορισμένης διατηρησιμότητας" -αν και το "φρεσκοληγμένα" εξακολουθεί να είναι σαφέστερο και οικονομικότερο κατά οχτώ συλλαβές.

Στο ιστολόγιο λεξιλογούμε, αλλά δεν λεξιλογούμε μόνο. Και αφού λεξιλογήσαμε για τα κοντολήξιμα και τα φρεσκοληγμένα και την περιορισμένη τους διατηρησιμότητα, ας πούμε και δυο λόγια επί της ουσίας. Είπαν κάποιοι ότι η διάθεση φρεσκοληγμένων τροφίμων είναι μέτρο που βοηθάει τους οικονομικά ασθενέστερους συμπολίτες μας, διότι τους δίνει τη δυνατότητα να προμηθευτούν ασφαλή τρόφιμα σε μειωμένη τιμή [αν και κανείς δεν μας είπε -ή τουλάχιστον εγώ δεν είδα- πόσο μειωμένη θα είναι]. Ότι αλλιώς τα τρόφιμα αυτά θα καταλήγανε στις χωματερές. πράγμα που είναι σπατάλη ειδικά σε εποχές κρίσης.

Και βέβαια, ούτε διατροφική ούτε άλλη ισότητα υπάρχει στην κοινωνία που ζούμε. Στα περισσότερα τρόφιμα υπάρχουν διαβαθμίσεις ποιότητας και το "καλό" κοστίζει αρκετά ακριβότερα. Άλλα προϊόντα και άλλα μαγαζιά υπάρχουν στην Κηφισιά και άλλα στο Πέραμα. Κι όμως, ενώ καταλαβαίνω τα επιχειρήματα αυτά, δεν μπορώ να συμφωνήσω με το νέο αυτό μέτρο.

Καταρχάς, έχω να παρατηρήσω ότι αν επιτραπεί η διάθεση φρεσκοληγμένων τροφίμων, αυτό δεν θα γίνει από καημό για το σιτηρέσιο των οικονομικά ασθενέστερων, αλλά θα αποτελέσει μια πηγή σημαντικού κέρδους για τα μεγάλα σουπερμάρκετ, αφού θα πουλούν με κέρδος προϊόντα που ως τώρα πέταγαν με κόστος. Με διπλό κέρδος μάλιστα, διότι, κακά τα ψέματα, το μεγάλο σουπερμάρκετ έχει ήδη προεξοφλήσει, στην τελική τιμή του προϊόντος, ότι ένα ποσοστό θα μείνει απούλητο και θα πεταχτεί. Ή και με τριπλό κέρδος, διότι ως τώρα τα σουπερμάρκετ, από το φόβο να μην τους μείνουν ληγμένα προϊόντα, έκαναν προσφορές και έδιναν με μεγάλη έκπτωση όσα πλησίαζαν να λήξουν, τα "κοντολήξιμα". Τώρα οι εκπτώσεις αυτές θα καταργηθούν ή θα περιοριστούν, κι ένας καταναλωτής που ψώνιζε από τα κοντολήξιμα μπορεί και να βρεθεί χαμένος στο τέλος.

Αλλά αυτά είναι μπακάλικοι υπολογισμοί, κι αν κάπου πέφτω έξω παρακαλώ να μου το πείτε.

Ο δεύτερος λόγος που δεν μ' αρέσει το νέο μέτρο είναι ότι (μου φαίνεται πως) ταπεινώνει τον  οικονομικά ασθενέστερο. Διότι αυτή η ρημάδα η ημερομηνία λήξης κάτι σημαίνει, δεν είναι συμβολική.

Το τρόφιμο που αγοράζεται ληγμένο είναι εξορισμού υποδεέστερο, άρα θεσμοποιούμε το γεγονός ότι υπάρχουν καταναλωτές δύο ταχυτήτων. (Και δεν είναι απάντηση εδώ αυτό που διάβασα κάπου, ότι οι περισσότεροι τρώμε ληγμένα προϊόντα από το ψυγείο μας -αυτό ισχύει, αλλά δεν έχει καμιά σχέση με τη συζήτησή μας, είναι επιλογή μας). Επίσης, όσο περισσότερες βαθμίδες και σκαλοπατάκια μπαίνουν και μας χωρίζουν, τόσο πιο απάνθρωπη μου φαίνεται πως γίνεται η κοινωνία μας. Η πρόταση μού θύμισε κάποια μυθιστορήματα του 19ου αιώνα, ίσως του Ντίκενς, όπου, ας πούμε. όποιος δεν είχε αρκετά χρήματα για ένα πιάτο φαΐ, μπορούσε, με ένα μικρότερο αντίτιμο, να βουτήξει το ξεροκόματό του στη σάλτσα του μαγέρικου - και όποιος δεν είχε ούτε τόσα μπορούσε, για ακόμα λιγότερα, να το αφήσει να αχνιστεί στον ζεστό αχνό που ανέδιδε το καζάνι. Παρομοίως, όποιοι δεν είχαν να πληρώσουν ένα κρεβάτι στα λαϊκά υπνωτήρια, μπορούσαν, με λιγότερα λεφτά, να (προσπαθήσουν να) κοιμηθούν όρθιοι, ακουμπισμένοι σ' ένα τεντωμένο σκοινί που διέσχιζε την αίθουσα (το πρωί ο πορτιέρης το έλυνε από τη μιαν άκρη και γκρέμιζε κάτω όσους κοιμούνταν ακόμα).

Εγώ αυτά είχα να πω για τα τρόφιμα περιορισμένης διατηρησιμότητας -περιμένω τη γνώμη σας και είμαι πρόθυμος να ακούσω επιχειρήματα αντίθετα με όσα έγραψα. Όσο για τη διατηρησιμότητα της σημερινής κατάστασης, αυτή θα ήθελα πολύ να αποδειχτεί περιορισμένη.

  Του Νίκου Σαραντάκου

www.sarantakos.wordpress.com