Η ακρόπολη Βουχέτιο ή Βουχαίτιο βρίσκεται
κοντά στο χωριό Νέα
Κερασούντα του Δήμου Ζηρού του νομού Πρέβεζας (Νόμος
«Καλλικράτης»), πάνω στoν λόφο, όπου συνυπάρχει με την ακρόπολη των Ρωγών. Σε
ορισμένα βιβλία το όνομα γράφεται και ως Βουχαίτιον. Αποτελεί μέλος των
τεσσάρων αποικιών των Ηλείων στο Νομό
Πρέβεζας, αποκαλούμενη τετράπολη. Πανδοσία,
Βουχέτιον,Βατίαι,
και Ελάτρεια (ή Ελάτρια).
Ο Στράβων στα Γεωγραφικά
γράφει: «Εγγύς της Κιχύρου πολίχνην Βουχέτιον Κασσωπαίων μικρόν υπέρ
της θαλάσσης όν και Ελάτρια και Πανδοσία και Βατία εν μεσογαία καθήκει δε αυτών
η χώρα μέχρι του κόλπου»[1]. Εντός του Φρουρίου
των Ρωγών βρίσκεται ανακαινισμένος πλήρως από το 2006 ο μεταβυζαντινός Ναός της
Κοίμησης Θεοτόκου. Οι Ρωγοί είχαν παίξει σημαντικό ρόλο τα τελευταία μεσαιωνικά
χρόνια και ήταν η πολεοδομική συνέχεια μιας από τις αρχαιότερες πόλεις της
Ηπείρου, του Αρχαίου Βουχετίου (ακρόπολη). Το Αρχαίο Βουχέτιον ήταν το επίνειο
στον Αμβρακικό Κόλπο του αποικιακού κράτους των Ηλείων, με πρωτεύουσα την
Πανδοσία στην πεδιάδα του Αχέροντα Ποταμού (χωριό Καστρί, σημερινός Δήμος
Πάργας). [2][3][4][5][6]
Ετυμολογία
Ως προς την ετυμολογία, το όνομα Βουχέτιον, ή
Βουχετός, ή Βουχαίτιον, ή Βουχαιτός (κατά τον Πολύβιo) ή
Βουχετάς (κατά τον Σουίδα), προέρχεται σύμφωνα με την παράδοση, που τη
σημειώνει ο Φιλόχορος, από το γεγονός ότι η Θέμις «επί
βοός οχουμένη» ήρθε κατά τονκατακλυσμό του
Δευκαλίωνα να μείνει εδώ. Η θεά αυτή τιμόταν και λατρευόταν
στην πόλη αυτή. Κατά μια άλλη άποψη, το όνομα Βουχέτιον, αποτελεί γλωσσική
μετεξέλιξη του Βούχετα (τα) και προέρχεται μάλλον από το Βούς (=βόδι) και
οχετός (= αυλάκι, υπόνομος, οχώ = φέρω). [7] [8] [9]
Τοποθεσία της αρχαίας
πόλης
Η γεωγραφική θέση του Βουχετίου αποτέλεσε πεδίο
αντιπαράθεσης αρκετών συγγραφέων. Ο Στράβων το φέρει να
βρίσκεται «εγγύς της Κιχύρου», αλλά αυτό είναι ασαφές. Ο Δημοσθένης στο έργο
του «Περί Αλονήσου» αναφέρει το Βουχέτιον χωρίς να το προσδιορίζει γεωγραφικά.
Ο Άγγλος Φίλιπσον, ο Γερμανός Bursian, και ο Ελληνας Αραβαντινός εκτιμούσαν ότι
το Βουχέτιον βρίσκεται κάπου μεταξύ περιοχής Λούτσας και Καστροσυκιάς Πρέβεζας. Ο
Αθανάσιος Σταγειρίτης τοποθετεί το Βουχέτιον στην Κασσωπαία χώρα γενικώς και
ασαφώς. Ο Γάλλος Pouquevil, αδιαφορεί παντελώς για τον Στράβωνα, και τοποθετεί
το Βουχέτιον εντελώς αυθαίρετα και λανθασμένα κοντά στο Μαργαρίτι
Θεσπρωτίας. Τελικά μόνο ο Νίκολας Χάμοντ τοποθέτησε σωστά το
Βουχέτιον στο ίδιο σημείο που βρίσκεται η ακρόπολη των Ρωγών, στη Νέα
Κερασούντα Πρέβεζας. Σημειώνεται ότι στο εθνικό αρχαιολογικό μουσείο
Αθηνών, σε χάρτη που παρουσιάζει τον Ελλαδικό χώρο στα αρχαία χρόνια, 8ος-6ος
αιώνας πΧ, αλλά και σε σχολικά βιβλία ιστορίας, η θέση της ακρόπολης Βουχέτιον
παρουσιάζεται λανθασμένα με το όνομα Βούχετα, παραλιακώς και βορείως του νομού
Πρέβεζας, προφανώς στην περιοχή της ακρόπολης Πανδοσία (Καστρί Φαναρίου), ενώ η
σωστή θέση είναι κοντά στό χωριό Νέα Κερασούντα Πρέβεζας και συνεπώς
νοτιοανατολικά, πλησίον του Αμβρακικού κόλπου. [10][11][12] [13][14][15]
Ιστορία του Βουχετίου
Κατά μία άποψη το Βουχέτιον ιδρύθηκε ταυτόχρονα με
την Πανδοσία τον 7ο αιώνα π.Χ.
Άλλη άποψη αναγράφει ότι είναι μεταγενέστερο, και ιδρύθηκε μετά την καταστροφή
της Πανδοσίας το έτος 168 π.Χ από τον Ρωμαίο Αιμίλιο
Παύλο (Lucius Aemilius Paulus Macedonicus), στην
πεδιάδα του Λούρου, την εποχή δηλαδή της ρωμαϊκής κατάκτησης της Ελλάδας. Η
άποψη του Θεόφιλου Σπυράκου (2007, σελίδα 39) ότι «η πόλις του
Βουχετίου εκτίσθη από τους Πελασγούς Αρκάδες κοντά στό 1527 πΧ» δεν
επιδέχεται ουδεμία βιβλιογραφική τεκμηρίωση. Ο όρος Ρωγοί είναι μεσαιωνικός.
Σημειώνεται ότι δίπλα στην ακρόπολη των Ρωγών περνάει ο ποταμός Λούρος, ο οποίος είναι πλωτός
μέχρι την εκβολή του στον όρμο Μιχαλιτσίου Πρέβεζας. Οι αρχαιολόγοι έχουν
σημαντικές αποδείξεις, ότι η σημερινή γεωγραφία των Νομών Πρέβεζας, Άρτας και
Θεσπρωτίας, ουδεμία σχέση έχει με τη γεωγραφία στην αρχαία εποχή. Για
παράδειγμα ο λόφος Καστρί Φαναρίου που βρίσκεται η Αρχαία Πανδοσία, αποικία των
Ηλείων ήταν νησί δίπλα στη λίμνη Αχερουσία. Ομοίως, νησί ήταν και το Αρχαίο
Βουχέτιον. Νησί επίσης ήταν και η Αρχαία Εφύρα στο λόφο του Αγίου Ιωάννη με το
Νεκρομαντείο του Αχέροντα. Προφανώς αυτός είναι ο λόγος που επελέγησαν αυτές οι
περιοχές για κτίσιμο των πόλεων, η προσβασιμότητα προς τη θάλασσα. Σε γενικές
γραμμές οι Ηλείοιεπέλεγαν παραθαλάσσια ή
έστω ποταμίως προσβάσιμα σημεία για ανέγερση οχυρωμένων πόλεων. Τα ερείπια του
αρχαίου Βουχετίου βρίσκονται επάνω σε ένα χαμηλό γήλοφο στη βόρεια παρυφή της
πεδιάδας του Λούρου, νότια του σημερινού χωριού Κερασούντα, ακριβώς εκεί πού
βρίσκεται σήμερα το Φρούριο των Ρωγών. Η περιοχή αυτή κατά την αρχαιότητα
αποτελούσε την Κασσωπαία, μια περιοχή που
κατοικούσαν οι Κασσωπαίοι ή
Κασσωποί, ηπειρωτικό φύλο που ανήκε στον ευρύτερο κλάδο των Θεσπρωτών. Κατά τη
γεωμετρική εποχή υπήρχαν εδώ κοντά μία ή περισσότερες κώμες με αγροτική
οικονομία. Στα τέλη 8ου-αρχές 7ου αι. π.Χ. Ηλείοι άποικοι εγκαταστάθηκαν
ιδρύοντας τέσσερις αποικίες. Μία από αυτές ήταν το Βουχέτιο, το οποίο αποτέλεσε
ένα ασφαλές ποτάμιο λιμάνι (επίνειον). Το αρχικό όνομα του οικισμού, πιθανότατα
αρχαιότερο της ίδρυσής του, ήταν Βούχετα. Από τον 6ο αι. π.Χ. ο λόφος ήταν ήδη
κατοικημένος. Ως τα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου οι άποικοι
διατηρούσαν ειρηνικές σχέσεις προς τους Κασσωπαίους. Αλλά σε λίγο (427-423
π.Χ.) μεταβλήθηκαν σε εχθρικές. Στους χρόνους αυτούς πρέπει να κτίστηκε το
ισοδομικό τείχος της ακρόπολης. Το έτος 343-342 πχ με την παρέμβαση του
Φιλίππου, το Βουχέτιον όπως και οι υπόλοιπες αποικίες των Ηλείων περιέρχονται
στα χέρια των Κασσωπαίων Ηπειρωτών. Η νέα περίοδος σηματοδοτεί τη μεγαλύτερη
ακμή του οικισμού, ο οποίος και επεκτείνεται. Οι περίοικοι άρχισαν να
συγκεντρώνονται στο Βουχέτιο και να επιδίδονται στη βιοτεχνία και το εμπόριο.
Στην περίοδο αυτή θα κατασκευάσθηκε ο ανατολικός πολυγωνικός περίβολος. Σε αυτή
την περίοδο αναφέρεται ο χαρακτηρισμός του Βουχέτιου ως πολιχνίου. Ο Στράβων
χαρακτηρίζει το Βουχέτιον πολίχνιο (= μικρή πόλη), της οποίας τον πληθυσμό στην
αρχαία Ήπειρο μπορούμε να υπολογίσουμε αυτή την εποχή σε 2.000-4.000 κατοίκους.
Ο οικισμός καταστράφηκε ασφαλώς το 167-168 π.Χ. από τους Ρωμαίους του Αιμίλιου
Παύλου, μαζί με 70 άλλες πόλεις της Ηπείρου. Σε λίγο ανοικοδομείται, χωρίς όμως
ποτέ να ξαναβρεί την παλιά του αίγλη. Η ίδρυση της Νικοπόλεως έδωσε το
τελειωτικό πλήγμα στον οικισμό, που σταδιακά ερημώθηκε εντελώς. Κάποια εποχή,
ίσως στον 9ο αιώνα μΧ., ασφαλώς όμως στον 13ο ή 14ο αιώνα μΧ, επί Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας, ξανάζησε εκεί μια μικρή πολιτεία και τα ερειπωμένα τείχη
επισκευάστηκαν και ενισχύθηκαν αμυντικά και χωροταξικά. Το Βουχέτιον λοιπόν, με
θέση στη σημερινή Νέα Κερασούντα και νοτιότερα, ιστορικός αποτελεί πρόδρομη
πόλη των μετέπειτα Ρωγών, και ήταν το επίνειο στον Αμβρακικό Κόλπο του
αποικιακού κράτους των Ηλείων, με πρωτεύουσα την Πανδοσία στην πεδιάδα του
Αχέροντα. Ο οικισμός είναι μία από τις 70 Ηπειρωτικές πόλεις που κατέστρεψαν οι
Ρωμαίοι του Αιμίλιου Παύλου (Lucius Aemilius Paulus Macedonicus). [16][17] [18][19][20][21]
Περιγραφή της
ακρόπολης του Βουχετίου και των Ρωγών
Η τοιχοδομία του εξωτερικού τείχους των Ρωγών μαρτυρεί
πως πρόκειται περί Φρουρίου αρχαϊκών και ρωμαϊκών χρόνων, επισκευασμένο την
εποχή του Βυζαντίου. Στη βάση υπάρχουν μεγάλοι ογκόλιθοι, πιο πάνω λίθινο
τείχος και πιο ψηλά τείχος κεράμων εναλλασσόμενο με λίθινες ζώνες (βυζαντινή
τεχνοτροπία). Το τείχος, έχει σε ένα μέρος του σύστημα πολυγωνικής τοιχοδομίας
και περιβάλλει ολόκληρο το πάνω μέρος του λόφου και διαιρείται σε τρία μέρη.
Πρώτο την ακρόπολη που κατέχει τη ΝΑ άκρη του περίβολου και έχει πύργο στη
μέση, δεύτερο το πλέον οχυρωμένο σημείο που έχει και το ψηλό οχυρό,
προστατευτικό πύργο και τρίτο τον κύριο περίβολο που τριγυρίζει τη μεσαιωνική
πόλη. Όμως η μεσαιωνική πόλη, εκτεινόταν και έξω από το τοιχογυρισμένο μέρος.
Είχε βέβαια επισκευασθεί και ανανεωθεί ο περίβολος της. Επειδή τα μεσαιωνικά
χρόνια υπήρχαν επιδρομές των Σλάβων και Βουλγάρων στην περιοχή του σημερινού
Νομού Πρέβεζας, που κατέστρεφαν, έκαιγαν και λεηλατούσαν δημιουργώντας χιλιάδες
άστεγους, αυτή η νέα πόλη «Ρωγοί», πρόσφερε άσυλο σε χιλιάδες πρόσφυγες και
βοήθεια και αρωγή στον κόσμο των δυστυχισμένων. Γι αυτό και ονομάσθηκε από το
«αρωγή» Ρωγοί και έμεινε έτσι στην ιστορία. Τουλάχιστον αυτή την εξήγηση δίνουν
για την ονομασία της οι Π. Αραβαντινός και Σεραφείμ Βυζάντιος, τ. μητροπολίτης
Άρτας. Οι Ρωγοί κατά τον 14ο αιώνα μΧ ήταν μια από τις πιο ακμάζουσες πόλεις
του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Και όμως, τον ίδιο αυτόν αιώνα κυριεύθηκε από τους
Σέρβους, που επωφελήθηκαν από τη διαμάχη ανάμεσα στους δύο αυτοκράτορες του
Βυζαντίου, τον Ιωάννη Ε` Παλαιολόγο και τον Ιωάννη ΣΤ` Καντακουζηνό. Οι Ρωγοί
δεν έμειναν για πολύ στα χέρια των Σέρβων γιατί κυριεύθηκαν από τους Αλβανούς,
που όμως κατάφερε και εξεδίωξε ο Δεσπότης του Δεσποτάτου της Ηπείρου Ιωάννης ο
Γ`. [22] [23] [24]
Τα τείχη της ακρόπολης
Βουχετίου και Ρωγών
Το Υπουργείο Πολιτισμού στην Ιστοσελίδα του δίνει την
εξής περιγραφή και χρονολόγηση των τειχών της Καστρόπολης:
Περίοδος Α'. Στην αρχαιότερη φάση ανήκει ο
ισοδομικός περίβολος στη κορυφή του λοφίσκου, δηλ. η ακρόπολη με περίμετρο 450
μ. και εμβαδόν 9 στρέμματα.
Περίοδος Β΄. Περιτειχίζεται η βόρεια πλαγία του
γηλόφου με ένα πολυγωνικό τείχος που κατεβαίνει ως τους πρόποδες του λόφου. Η
συνολική εξωτερική περίμετρος του περιβόλου είναι τώρα 730 μ. και το εμβαδόν
διπλάσιο του αρχικού (18 στρέμματα).
Περίοδος Γ΄. Εδώ ανήκει ο πολυγωνικός περίβολος,
που περιέκλεισε στη ΒΑ πλαγιά του λόφου ένα τμήμα του οικισμού εμβαδού 2 εκταρίων.
Έτσι η συνολική εξωτερική περίμετρος του τειχισμένου χώρου φθάνει τα 1000 μ.
και το εμβαδόν του τα 37 στρέμματα.
Περίοδος Δ΄. Στη φάση αυτή τα τείχη
ανακατασκευάστηκαν σε μεγάλη έκταση και μόνο τα χαμηλότερα μέρη τους, όσα δεν
είχαν γκρεμιστεί από την καταστροφή, παρέμειναν ανέπαφα. Επισκευές έγιναν και
στους βυζαντινούς χρόνους.[25] [26]
Μαρτυρίες
Για το Φρούριο του Βουχετίου και των Ρωγών μιλάει στις
«Επιστολές» του, αλλά και στις γραπτές «Αναμνήσεις» του ο Κυριάκος από την
Αγκώνα (Κυριάκος ο Αγκωνιάτης, ή Κυριάκος ο Αγκωνίτης), ο περιηγητής που
επισκέφθηκε την Ήπειρο στις αρχές του 15ου αιώνα και που κατόρθωνε να
μεταμφιέζεται σε ελάχιστο χρόνο από Έλληνα σε Τούρκο για να κυκλοφορεί
ελεύθερα. Αυτός, λοιπόν, στο βιβλίο του γράφει ότι ήρθε εδώ και είδε -μέσα στο
Φρούριο και την πόλη- «έναν ναό περίφημο του Ευαγγελιστή Λουκά πού βρίσκεται σε
πανάρχαιο τόπο» και «περιείχε διάφορα άγια λείψανα» (όπως πχ την κάρα της Αγίας
Άννας και ένα πόδι του Χρυσόστομου). Ακόμη ο μεσαιωνικός περιηγητής είδε και τό
λείψανο του Ευαγγελιστή Λουκά μέσα στη μητροπολιτική εκκλησία. Σήμερα το
λείψανο του Ευαγγελιστή βρίσκεται στην πόλη Sniaderovo ή ορθότερα Σμεντέροβο (*)
της Σερβίας από τις 12 Ιανουαρίου 1453 μΧ. Σημαντικά ιστορικό πρόσωπο των Ρωγών
είναι ο Επίσκοπος των Ρωγών Ιωσήφ, ο οποίος στην έξοδο του Μεσολογγίου το 1826
μΧ ανατινάχθηκε στον αέρα κλεισμένος στον ανεμόμυλο και βρήκε ηρωικό θάνατο.
Σχετική μαρμάρινη πινακίδα υπάρχει στον πρόσφατα αναπαλαιωμένο Ναό της Κοίμησης
Θεοτόκου στο Φρούριο των Ρωγών. (*) Smederevo (Смедерево) is a city and municipality in Serbia on the Danube. (http://en.wikipedia.org/wiki/Smederevo).
Κυριάκος ο εξ Αγκώνος: «Επιστολαί και Αναμνήσεις εξ Ηπείρου». [27][28]
Επίσκεψη στο Αρχαίο
Βουχέτιο και Φρούριο των Ρωγών
Βρίσκεται στο Δημοτικό Διαμέρισμα Νέα Κερασούντα του
Δήμου Ζηρού Νομού Πρέβεζας. Ηδη η ΙΒ Εφορεία Αρχαιοτήτων έχει κάνει αρκετές
εργασίες καθαρισμού και συντήρησης τειχών και σε λίθινες τοξωτές πύλες όπως και
πλήρη αναπαλαίωση στο Ναό της Κοίμησης Θεοτόκου εντός της Καστρόπολης.
Σημαντική είναι η Κεντρική Πύλη Εισόδου με μεγάλους ογκόλιθους. Εντυπωσιάζουν
τα ψηλά τείχη και οι πολυγωνικές πολεμίστρες. Σε αρκετούς τοίχους διατηρούνται
οι δοκοθήκες στήριξης των δοκαριών δεύτερου πατώματος (διώροφες κατασκευές). Ο
αύλιος χώρος Β του Φρουρίου είναι ιδεώδης για εκδηλώσεις τύπου συναυλιών αφού καθαρισθεί
και διαμορφωθεί. Σημαντική παρέμβαση πού πρέπει να γίνει είναι η κοπή δέντρων
από τα τείχη πού οδηγούν σε κατάρρευση αυτών λόγω των ριζών. Μια απλή παρέμβαση
επίσης πού είναι απαραίτητη, είναι η τοποθέτηση περίφραξης και θύρας για
αποτροπή εισόδου αιγοπροβάτων πού ρυπαίνουν το χώρο και τον καθιστούν δυσχερώς
επισκέψιμο. ΑΠριν από τις αποξηράνσεις του έτους 1950, οι γύρω βάλτοι και ο
ποταμός αποτελούσαν φυσικό οχύρωμα. Τα υπολείμματα παρόχθιας βλάστησης με
φτελιές, ιτιές και φράξους μας δίνουν μια ιδέα του άλλοτε απέραντου
παραποτάμιου δάσους εκατοντάδων στρεμμάτων που κάλυπτε την περιοχή. Η είσοδος
στήν ακρόπολη είναι ελεύθερη. [29][30][31]
Αρχαιολογικές
παρεμβάσεις
Στην περιοχή του Αρχαίου Βουχετίου και της Καστρόπολης
των Ρωγών δεν έχουν γίνει αρχαιολογικές ανασκαφές. Από τα μέσα Νοεμβρίου μέχρι
και το τέλος Δεκεμβρίου του έτους 1978 έγιναν εργασίες στερέωσης σε διάφορα
τμήματα του τείχους της αρχαίας ακρόπολης από την ΙΒ Εφορία Αρχαιοτήτων
Ιωαννίνων. Το έτος 1979 έγιναν στερεωτικές εργασίες σε τμήματα του τείχους της
αρχαίας ακρόπολης Βουχέτιον, πάνω στο οποίο έχει κτιστεί το βυζαντινό Φρούριο
των Ρωγών. Το έτος 1980 έγιναν στερεωτικές εργασίες στη βόρεια και στη
βορειοδυτική πλευρά της ακρόπολης. Τέλος, το έτος 2005 και 2006 έγιναν πολλές
εργασίες καθαρισμού, στήριξης και αναπαλαίωσης τειχών και του Ναού Κοίμησης
Θεοτόκου εντός του Κάστρου από την ΙΒ Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων. Ετσι από
το έτος 2006, η ακρόπολη Βουχέτιον και το Φρούριο των Ρωγών είναι για πρώτη φορά
επισκέψιμα στο κοινό. Γκούβας Χαράλαμπος: «Καταγραφή και φωτογραφική απεικόνιση
αρχαίου Βουχετίου και Φρουρίου των Ρωγών», εφημερίδα Τοπική Φωνή 2006. Γκούβας
Χαράλαμπος: «Η Ιστορία του Νομού Πρέβεζας», έκδοση ιδρύματος «Μουσείο Τεχνών
και Επιστημών Πρέβεζας, Χαράλαμπος Γκούβας», 2009. Υπουργείο Πολιτισμού:
Ιστοσελίδα αρχαιολογικών χώρων Ελλάδος.
Παραπομπές
1.↑ (Στράβων: «Γεωγραφικά», 7.7.5)
2.↑ Στράβων: «Γεωγραφικά, Ζ,7.5.5»
3.↑ Σεραφείμ Βυζάντιος: «Δοκίμιον περί Άρτης και Πρεβέζης» (1887)
4.↑ Εκδοτική Αθηνών: «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους».
5.↑ Γκούβας Χαράλαμπος: «Η Ιστορία του Νομού Πρέβεζας», έκδοση ιδρύματος
«Μουσείο Τεχνών και Επιστημών Πρέβεζας, Χαράλαμπος Γκούβας», 2009
6.↑ Υπουργείο Πολιτισμού: Ιστοσελίδα αρχαιολογικών χώρων Ελλάδος.
7.↑ Σπυράκος Θεόφιλος: «Ιστορία και αρχαιότητες της Ηπείρου», Αθήνα 2007,
σελίδες 38-40.
8.↑ Γκούβας Χαράλαμπος: «Η Ιστορία του Νομού Πρέβεζας», έκδοση ιδρύματος
«Μουσείο Τεχνών και Επιστημών Πρέβεζας, Χαράλαμπος Γκούβας», 2009.
9.↑ Υπουργείο Πολιτισμού: Ιστοσελίδα αρχαιολογικών χώρων Ελλάδος.
10. ↑ (Φωτογραφίες Χ. Γκούβας, 2006, στην ιστοσελίδα http://prevezamuseum.spaces.live.com)
11. ↑ Στράβων: «Γεωγραφικά, Ζ,7.5.5».
12. ↑ Σπυράκος Θεόφιλος: «Ιστορία και αρχαιότητες της Ηπείρου», Αθήνα 2007,
σελίδες 38-40.
13. ↑ Γκούβας Χαράλαμπος: «Η Ιστορία του Νομού Πρέβεζας», έκδοση ιδρύματος
«Μουσείο Τεχνών και Επιστημών Πρέβεζας, Χαράλαμπος Γκούβας», 2009.
14. ↑ Εκδοτική Αθηνών: «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους».
15. ↑ Υπουργείο Πολιτισμού: Ιστοσελίδα αρχαιολογικών χώρων Ελλάδος.
16. ↑ Σεραφείμ Βυζάντιος: «Δοκίμιον περί Άρτης και Πρεβέζης» (1887).
17. ↑ Συνέσιος Λάζαρος: «Σύντομη Ιστορία του Νομού Πρέβεζας», έκδοση
Νομαρχίας Πρέβεζας, 2003.
18. ↑ Γκούβας Χαράλαμπος: «Καταγραφή και φωτογραφική απεικόνιση αρχαίου
Βουχετίου και Φρουρίου των Ρωγών», εφημερίδα Τοπική Φωνή 2006.
19. ↑ Σπυράκος Θεόφιλος: «Ιστορία και αρχαιότητες της Ηπείρου», Αθήνα 2007,
σελίδες 38-40.
20. ↑ Εκδοτική Αθηνών: «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους».
21. ↑ Υπουργείο Πολιτισμού: Ιστοσελίδα αρχαιολογικών χώρων Ελλάδος.
22. ↑ Κυριάκος ο εξ Αγκώνος: «Επιστολαί και Αναμνήσεις εξ Ηπείρου».
23. ↑ Υπουργείο Πολιτισμού: Ιστοσελίδα αρχαιολογικών χώρων Ελλάδος.
24. ↑ Γκούβας Χαράλαμπος: «Η Ιστορία του Νομού Πρέβεζας», έκδοση ιδρύματος
«Μουσείο Τεχνών και Επιστημών Πρέβεζας, Χαράλαμπος Γκούβας», 2009.
25. ↑ Υπουργείο Πολιτισμού: Ιστοσελίδα αρχαιολογικών χώρων Ελλάδος.
26. ↑ Γκούβας Χαράλαμπος: «Η Ιστορία του Νομού Πρέβεζας», έκδοση ιδρύματος
«Μουσείο Τεχνών και Επιστημών Πρέβεζας, Χαράλαμπος Γκούβας», 2009.
27. ↑ Συνέσιος Λάζαρος: «Σύντομη Ιστορία του Νομού Πρέβεζας», έκδοση
Νομαρχίας Πρέβεζας, 2003.
28. ↑ Γκούβας Χαράλαμπος: «Η Ιστορία του Νομού Πρέβεζας», έκδοση ιδρύματος
«Μουσείο Τεχνών και Επιστημών Πρέβεζας, Χαράλαμπος Γκούβας», 2009.
29. ↑ Γκούβας Χαράλαμπος: «Καταγραφή και φωτογραφική απεικόνιση αρχαίου
Βουχετίου και Φρουρίου των Ρωγών», εφημερίδα Τοπική Φωνή 2006.
30. ↑ Γκούβας Χαράλαμπος: «Η Ιστορία του Νομού Πρέβεζας», έκδοση ιδρύματος
«Μουσείο Τεχνών και Επιστημών Πρέβεζας, Χαράλαμπος Γκούβας», 2009.
31. ↑ Υπουργείο Πολιτισμού: Ιστοσελίδα αρχαιολογικών χώρων Ελλάδος.
Πηγές
· Γκούβας
Χαράλαμπος: «Καταγραφή και φωτογραφική απεικόνιση αρχαίου Βουχετίου και
Φρουρίου των Ρωγών», εφημερίδα Τοπική Φωνή 2006.
· Γκούβας
Χαράλαμπος: «Η Ιστορία του Νομού Πρέβεζας», έκδοση ιδρύματος
«Μουσείο Τεχνών και Επιστημών Πρέβεζας, Χαράλαμπος Γκούβας», 2009.
· Εκδοτική Αθηνών: «Ιστορία
του Ελληνικού Έθνους».
· Ιστοσελίδα
Ιδρύματος «Μουσείο Τεχνών και Επιστημών Πρέβεζας Χαράλαμπος Γκούβας» http://prevezamuseum.spaces.live.com
· Κυριάκος ο εξ
Αγκώνος: «Επιστολαί και Αναμνήσεις εξ Ηπείρου».
· Σεραφείμ
Βυζάντιος: «Δοκίμιον περί Άρτης και Πρεβέζης» (1887).
Επανέκδοση Συλλόγου «Σκουφάς» Άρτας 1987
· Σπυράκος
Θεόφιλος: «Ιστορία και αρχαιότητες της Ηπείρου», Αθήνα 2007,
σελίδες 38-40.
· Συνέσιος
Λάζαρος: «Σύντομη Ιστορία του Νομού Πρέβεζας», έκδοση
Νομαρχίας Πρέβεζας, 2003.
· Στράβων: «Γεωγραφικά,
Ζ,7.5.5».
· Υπουργείο
Πολιτισμού: Ιστοσελίδα αρχαιολογικών χώρων Ελλάδος.
· Hammond
Nickolas: «Ηπειρος», εκδόσεις Oxford 1977, Εκδόσεις
«Ηπειρωτική Βιβλιοθήκη» 1971
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου