Ο ΕΛΤΑ, απ’ όλα τα καταστήματα του, την Παρακευή 14 Φεβρουαρίου 2014, ημέρα των ερωτευμένων και του Αγίου Βαλεντίνου, διαθέτουν δωρεάν κάρτες, σχετικές με την ημέρα, για ταχυδρόμηση.

Ποιός ήταν ο άγιος Βαλεντίνος;

Τα αρχαία μαρτυρολόγια της Εκκλησίας της Ρώμης σημειώνουν τη 14η Φεβρουαρίου ως ημέρα μνήμης του «μάρτυρος Βαλεντίνου, πρεσβυτέρου Ρώμης» (Valentinus = σθεναρός στα λατινικά). Δυστυχώς τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε για τον άγιο είναι ελλιπή.

Το μαρτύριο του αγίου στη Ρώμη

Ο άγιος Βαλεντίνος έζησε στη Ρώμη τον 3ο αιώνα και ήταν ιερέας ο οποίος βοηθούσε τους μάρτυρες κατά τη διάρκεια των διωγμών από τον αυτοκράτορα Κλαύδιο Β’ το Γότθο. Η μεγάλη αρετή και η κατηχητική δράση του αγίου είχαν γίνει γνωστές, έτσι συνελήφθη και παρουσιάστηκε ενώπιον του αυτοκρατορικού δικαστηρίου…

 «Γιατί, Βαλεντίνε, θέλεις να είσαι ο φίλος των εχθρών μας και απορρίπτεις τη φιλία μας;» ρώτησε ο αυτοκράτορας, τότε ο άγιος απάντησε, «Άρχοντα μου, αν ήξερες το δώρο του Θεού, θα ήσουν ευτυχής και μαζί σου η αυτοκρατορία σου, θα απορρίπτατε τη λατρεία των ειδώλων και θα λατρεύατε τον αληθινό Θεό και τον Υιό του Ιησού Χριστό». Ένας από τους παρόντες δικαστές διέκοψε τον άγιο ρωτώντας τον τι πιστεύει για το Δία και τον Ερμή, τότε ο άγιος Βαλεντίνος θαρραλέα απάντησε «Είναι άθλιοι, και πέρασαν τη ζωή τους μέσα στη διαφθορά και το έγκλημα!»

Ο δικαστής, εξαγριωμένος, φώναξε, «βλασφήμησε ενάντια στους Θεούς και ενάντια στην αυτοκρατορία!» Ο αυτοκράτορας εν τούτοις συνέχισε τις ερωτήσεις του με περιέργεια, ικανοποιημένος μιας και βρήκε την ευκαιρία να μάθει ποια ήταν επιτέλους η πίστη των Χριστιανών. Ο Βαλεντίνος βρήκε λοιπόν το θάρρος να τον προτρέψει να μετανοήσει για το αίμα των Χριστιανών που είχε χύσει. «Πίστεψε στον Ιησού Χριστό, βαφτίσου και θα σωθείς, και ήδη από αυτή τη στιγμή θα διασφαλίσεις τη δόξα της αυτοκρατορίας σου και το θρίαμβο των όπλων σου» Ο Κλαύδιος άρχισε να πείθεται, και να λέει σε εκείνους που ήταν παρόντες: «ακούστε τι όμορφη διδασκαλία που μας κηρύττει αυτός ο άνθρωπος». 

Αλλά ο έπαρχος της Ρώμης, δυσαρεστημένος, άρχισε να φωνάζει «Δείτε πώς αυτός ο Χριστιανός παραπλανεί τον Πρίγκιπά μας». Τότε ο Κλαύδιος, παρέπεμψε τον άγιο σε άλλο δικαστή. Αυτός ονομάζονταν Αστέριος, είχε ένα μικρό κορίτσι που ήταν τυφλό δύο χρόνια. Ακούγοντας για τον Ιησού Χριστό, πως είναι το Φως του κόσμου, ρώτησε το Βαλεντίνο εάν θα μπορούσε να δώσει εκείνο το φως στο παιδί του. Ο άγιος Βαλεντίνος λοιπόν, έβαλε το χέρι του στα μάτια της και προσευχήθηκε: «Κύριε Ιησού Χριστέ, αληθινό Φως, φώτισε αυτό το τυφλό παιδί» Ω θαύμα μέγα! Το παιδί είδε! 

Έτσι ο δικαστής με όλη την οικογένειά του ομολόγησε Χριστό. Νήστεψαν για τρεις ημέρες, κατέστρεψαν τα είδωλα που είχαν στο σπίτι τους και τέλος έλαβαν το άγιο βάπτισμα. Μόλις ο αυτοκράτορας έμαθε για όλα αυτά τα γεγονότα, σκέφτηκε αρχικά να μην τους τιμωρήσει, όμως η σκέψη πως στα μάτια των υπηκόων του θα φανεί αδύναμος τον ανάγκασε να προδώσει το αίσθημα δικαίου που είχε. Έτσι λοιπόν ο άγιος Βαλεντίνος μαζί με άλλους Χριστιανούς αφού πρώτα τους βασάνισαν τους αποκεφάλισαν στις 14 Φεβρουαρίου του έτους 268 (ή 269).

Τα λείψανα του αγίου στην Αθήνα

Μετά το μαρτύριο κάποιοι χριστιανοί περιμάζεψαν το σώμα του αγίου και λίγο από το αίμα του σε κάποιο φιαλίδιο. Το σώμα του Μάρτυρα μεταφέρθηκε και θάφτηκε στις Κατακόμβες της αγίας Πρίσκιλλας, τόπο κατεξοχήν ενταφιασμού των μαρτύρων. Με την πάροδο του χρόνου, κατά κάποιο τρόπο «λησμονήθηκε» δεδομένου ότι σχεδόν καθημερινά ενταφιάζονταν σε αυτές τις κατακόμβες νέοι μάρτυρες για αρκετούς αιώνες. 

Η ανάμνηση όμως του μαρτυρίου του αγίου Βαλεντίνου παρέμεινε ζωηρή, ιδιαίτερα στην τοπική Εκκλησία της Ρώμης. Επίσημα η μνήμη του αγίου Βαλεντίνου θεσπίστηκε το 496 από τον Πάπα άγιο Γελάσιο.Έτσι περνούν 15 αιώνες και φθάνουμε στα 1815 οπότε η θεία βούληση έμελλε να «ταράξει» την αιώνια ανάπαυση του αγίου. Τότε τα λείψανα δωρήθηκαν από τον Πάπα σε κάποιον ευγενή Ιταλό ιερέα (κατά την συνήθεια της εποχής). Ύστερα τα λείψανα «χάνονται» πάλι μέχρι το 1907 οπότε τα ξαναβρίσκουμε στη Μυτιλήνη! στο ρωμαιοκαθολικό ναό της Παναγίας. 

Φαίνεται πως μετά το θάνατο του κληρικού αυτού κάποιος απόγονος του ο οποίος είχε κληρονομήσει τα λείψανα πρέπει να μετανάστευσε στη Μυτιλήνη, στην οποία τότε υπήρχε ακμάζουσα κοινότητα δυτικό-ευρωπαίων ρωμαιοκαθολικών Χριστιανών. Εκεί λοιπόν παραμένουν μέχρι και το 1990 οπότε και μεταφέρονται στην Αθήνα στο ναό των αγίων Φραγκίσκου και Κλάρας της Ιταλικής παροικίας, όπου και βρίσκονται μέχρι σήμερα.

Άγιος Βαλεντίνος ο Έλληνας

Αρχικά θα πρέπει να πούμε πως επαρκή στοιχεία για την εθνική καταγωγή του αγίου δεν υπάρχουν εκτός κάποιες (αποχρώσες) ενδείξεις πως ο άγιος ήταν ελληνικής καταγωγής. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε πως η αρχαιότερη απεικόνιση του αγίου που φέρει την επιγραφή «O ΑΓΙΟC BAΛΕΝΤΙΝΟC» στα ελληνικά, βρίσκεται στην εκκλησία της Παναγίας της Αρχαίας (Santa Maria Antiqua) του 6ου αιώνα η οποία ήταν η ενορία των Ελλήνων της Ρώμης. 

Στο ναό αυτό τιμούσαν ιδιαίτερα τους Έλληνες αγίους και γενικά τους εξ’ Ανατολής. Την αγιογράφηση και την ανακαίνιση του ναού είχε παραγγείλει ο Έλληνας Πάπας Ιωάννης ο Ζ’ (705-707) και την τελείωσαν οι διάδοχοί του, μεταξύ των οποίων ο τελευταίος Έλληνας Πάπας Ρώμης Ζαχαρίας (741-752). Ίσως όμως δεν είναι τυχαίο ότι μετά από 17 αιώνες τα λείψανα ήρθαν στην Ελλάδα. Το θέμα όμως εδώ χωρά ακόμη πολύ έρευνα.

Άγιος Βαλεντίνος προστάτης των ερωτευμένων

Εκτός από τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε για τον άγιο Βαλεντίνο, η ζωή του συνοδεύεται από διάφορους θρύλους, όπως αυτή που τον θέλει προστάτη των ερωτευμένων…Ο άγιος που είχε τη φήμη του ειρηνοποιού, κάποια μέρα ενώ καλλιεργούσε στον κήπο του τριαντάφυλλα, άκουσε ένα ζευγάρι να μαλώνει πολύ έντονα. 

Αυτό συγκλόνισε τον άγιο, ο οποίος αφού έκοψε ένα τριαντάφυλλο, βγήκε στο δρόμο πλησίασε το ζευγάρι και τους παρακάλεσε να τον ακούσουν. Αυτοί έστω και ανόρεκτα υπάκουσαν, ο άγιος αφού τους πρόσφερε το τριαντάφυλλο τους ευλόγησε. Αμέσως η αγάπη επανήλθε ανάμεσα τους, λίγο αργότερα αυτοί επέστρεψαν και ζήτησαν στον άγιο να ευλογήσει το γάμο τους. Άλλη παράδοση αναφέρει πως μια από τις κατηγορίες εναντίον του αγίου ήταν πως είχε απειθαρχήσει στην εντολή του αυτοκράτορα να μην συνάπτουν γάμο άνδρες που δεν είχαν εκπληρώσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, ενώ ο άγιος είχε ευλογήσει το γάμο νεαρών Χριστιανών στρατιωτών με τις αγαπημένες τους.

Περά από όλα αυτά πιθανότατα η επιλογή του ως «αγίου των ερωτευμένων» να σχετίζεται και με την ειδωλολατρική γιορτή των Λουπερκαλίων, γιορτή της γονιμότητας, που εορτάζονταν από τους Ρωμαίους στις 15 Φεβρουαρίου• άλλοι συνδέουν τη γιορτή με την εποχή του ζευγαρώματος των πουλιών κατά την περίοδο αυτή. Σίγουρο πάντως είναι πως ο άγιος δεν έχει καμία σχέση με το εμπόριο (marketing) των λουλουδιών, των δώρων και των κοσμικών κέντρων που ευτελίζουν τον Έρωτα, το μεγάλο αυτό δώρο του Θεού.

Άγιος Βαλεντίνος και Ορθοδοξία

Πολλοί είναι όμως αυτοί που προβάλλουν την ένσταση πως ο άγιος Βαλεντίνος δεν αναφέρεται πουθενά στο εορτολόγιο της Ορθόδοξής Εκκλησίας. Πράγματι στις 14 Φεβρουαρίου στο εορτολόγιο της Εκκλησίας μας αναφέρονται οι όσιοι Αυξέντιος, Μάρωνας και οι νεομάρτυρες Νικόλαος και Δαμιανός. 

Η εξήγηση είναι απλή: την αρχαία εποχή που συντάσσονταν οι αγιολογικοί κατάλογοι, τα συναξάρια και τα μαρτυρολόγια είχαν καθαρά τοπικό χαρακτήρα και η φήμη ενός αγίου δεν σήμαινε πως εκτεινόταν σε όλη την Εκκλησία. Έτσι υπάρχουν άγιοι που τιμώνταν σε μία περιοχή πολύ ενώ σε άλλη ήταν εντελώς άγνωστοι, π.χ ο άγιος Δημήτριος που είναι πασίγνωστος σε όλη την Ανατολική Εκκλησία, στη Δύση δεν τιμάται καθόλου, είναι σχεδόν άγνωστος, αυτό όμως δε σημαίνει πως δεν είναι άγιος. Άλλο παράδειγμα από τη σύγχρονη Εκκλησία: ο άγιος Χρυσόστομος Σμύρνης (†1922) ενώ στην Ελλάδα είναι γνωστός, στη Ρωσία είναι παντελώς άγνωστος, αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι δεν είναι άγιος.

Ο άγιος Βαλεντίνος είναι άγιος της Μίας, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας και δεν τίθεται θέμα επειδή τιμάται στη Δύση σήμερα, το Σχίσμα –η μεγάλη αυτή τραγωδία και μέγα σκάνδαλο της διαίρεσης των Χριστιανών- ήρθε πολύ αργότερα. Όσοι λοιπόν τιμούν τον άγιο Βαλεντίνο έργο θεάρεστο επιτελούν γιατί «Θαυμαστός ὁ Θεός ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ… καί ὁ Θεός ἡμῶν ἐν ἁγίοις ἐπαναπαύεται».

Περίεργες παραδόσεις του Αγίου Βαλεντίνου ανά τον κόσμο

Επιτρέψτε μου να συστηθώ. Το όνομά μου είναι Άγιος Βαλεντίνος και έζησα στη Ρώμη κατά τη διάρκεια του τρίτου αιώνα, υπό την ηγεσία του Κλαύδιου.

Ο Κλαύδιος ήθελε να αποκτήσει ένα μεγάλο στρατό. Πολλοί όμως ήταν οι άνδρες που δεν ήθελαν να πολεμήσουν. Δεν ήθελαν να αφήσουν τις συζύγους και τις οικογένειές τους. Γι αυτό και ο αυτοκράτορας είχε μία τρελή ιδέα. Να απαγορεύσει τους γάμους. Σας είπα ότι ήμουν παπάς και μία από τις αρμοδιότητες μου ήταν να παντρεύω ζευγάρια; Ώσπου οι άνρωποι του Κλαύδιου με πιάσανε και με ρίξανε στη φυλακή.

Και εκεί συνέβη το απροσδόκητο. Εκατοντάδες νέοι με επισκεπτόντουσαν και μου άφηναν γράμματα και λουλούδια. Εκεί γνώρισα και την κόρη του φύλακα, που συνήθιζε να με επισκέπτεται συχνά. Λίγο πριν φύγω από τη ζωή, της έγραψα ένα γράμμα, με υπογραφή ΄΄Love from your Valentine΄΄, στις 14 Φεβρουαρίου 269 μ.Χ. Το γράμμα αυτό ήταν η απαρχή του εθίμου να γιορτάζουν οι άνθρωποι τη μέρα αυτή την αγάπη και τον έρωτα. 

Η γιορτή αυτή από τότε,  είχε και έχει  τις δικές της παραδόσεις. Κάποιες από αυτές , ομολογούμε, ιδιαίτερα πρωτότυπες και περίεργες.

Εκατοντάδες χρόνια πριν στην Αγγλία, πολλά παιδιά ντυμένα ως ενήλικες τη μέρα του  Αγίου Βαλεντίνου, συνήθιζαν να πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και να τραγουδούν το παρακάτω :

Good morning to you, valentine

Curl your locks as I do mine 

Two before and three behind.

Good morning to you, valentine.

Στην Ουαλία, αντάλλασαν δώρα ξύλινες κουτάλες που στόλιζαν με καρδιές, κλειδιά και κλειδιαριές. Η διακόσμηση αυτή σήμαινε το ξεκλείδωμα της καρδιάς της γυναίκας ή του άνδρα που λάμβανε το δώρο αυτό.

Στο Μεσαίωνα, οι νεαροί άνδρες αλλά και οι  γυναίκες έγραφαν τα  ονόματα τους  στα μανίκια τους, για να δουν ποιος ή ποια θα ήταν ο Βαλεντίνος ή η  Βαλεντίνα τους. Τα φόραγαν για μία ολόκληρη εβδομάδα, πράγμα με το οποίο έδειχναν πόσο νοιάζονται για τον εκλεκτό και την εκλεκτή της καρδιάς τους.

Σε άλλες χώρες πάλι οι γυναίκες έπαιρναν ως δώρο ενδύματα. Αν τα κρατούσαν , ήταν δείγμα του ενδιαφέροντος και της αγάπης που ένιωθαν για τον άνδρα που τους τα χάριζε. Εξέφραζε επίσης την επιθυμία τους να  τον παντρευτούν.

Αν οι γυναίκες τη μέρα αυτή έβλεπαν να πετάει κοκινολαίμης, θα παντρευόντουσαν ναύτη. Αν έβλεπαν σπουργίτι να διασχίζει τον ουρανό, έναν φτωχό με τον οποίο όμως θα ήταν ευτυχισμένες μαζί τους. Αν πάλι έβλεπαν χρυσόψαρο, ο εκλεκτός της καρδιάς τους θα ήταν εκατομμυριούχος.

Μία άλλη παράδοση αγάπης και έρωτα ήταν αυτή της κατασκευής μιας μεγάλης ξύλινης καρέκλας για να κάθεται η αγαπημένη του άνδρα που την κατασκεύαζε. Με την πάροδο των χρόνων η καρέκλα έγινε μαγαλύτερη και σε σχήμα S, για να κάθεται το ζευγάρι.

Η παράδοση του μήλου και το κοτσάνι του μπορούσε να δείξει την κοπέλα ή το αγόρι που θα παντρευότανε κάποιος. Ο ενδιαφερόμενος ή η ενδιαφερόμενη, έπρεπε να σκεφτεί πέντε ή έξι ονόματα αυτών για τους οποίους έτρεφε ενδιαφέρον. Στριφογυρνώντας το κοτσάνι του μήλου και απαγέλλοντας με τη σειρά τα ονόματα, στο όνομα στο οποίο θα έσπαγε το κοτσάνι, θα ήταν αυτός ή αυτή με τους οποίους θα πήγαιναν στην εκκλησία.

Σε κάποιες άλλες χώρες πάλι, το μήλο μπορούσε να φανερώσει τον αριθμό των παιδιών που θα αποκτούσανε. Έκοβαν ένα μήλο στη μέση και ο αριθμός των σπόρων που είχε μέσα του ήταν και ο αριθμός των παιδιών που θα γεννούσαν.