Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΦΥΛΑΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ

ΣΤΗ ΔΙΑΦΥΛΑΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

(ΥΛΙΚΗΣ ΚΑΙ  ΑΫΛΗΣ).

                                                       Γράφει ο Χρήστος Αρ. Παπακίτσος

Η λέξη παράδοση είναι παράγωγο ουσιαστικό του ρήματος «παραδίδωμι» που σημαίνει δίνω κάτι στα χέρια κάποιου, εμπιστεύομαι κάτι σε κάποιον. Πολιτιστική Παράδοση  δηλαδή είναι τόσο τα αρχαιολογικά ευρήματα, τα χειροπιαστά δημιουργήματα των προγόνων μας, όσο και τα πνευματικά, τα άυλα στοιχεία  του πολιτισμού μας, που μεταφέρθηκαν προφορικά σ’ εμάς από γενιά σε γενιά, όπως  τα ήθη και έθιμα, οι θρύλοι και μύθοι, δοξασίες και γνώσεις, το φιλότιμο και η λεβεντιά μας.  

Όλα αυτά έφτασαν σ’ εμάς από τα βάθη των αιώνων με όχημα τη γλώσσα, κυρίως το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, τους τοπικούς γλωσσικούς ιδιωματισμούς,  την ντοπιολαλιά, όπως λέμε. Μεταφέρθηκαν δηλαδή από στόμα σε στόμα.

Στη λαϊκή μας παράδοση αντικατοπτρίζονται όλα τα βασικά στοιχεία, θετικά και αρνητικά, που επηρέασαν και επηρεάζουν το είναι μας, την ιδιοπροσωπία  του Έλληνα. Κάθε γενιά, βέβαια, προσθέτει και το δικό της στοιχείο, το δικό της κρίκο στην ατέλειωτη αλυσίδα που συνδέει το σήμερα με το χθες, το παρελθόν με το παρόν, και το παρόν με το μέλλον. Αυτά τα στοιχεία, κάθε γενιά τα αναβαπτίζει και τα γαλβανίζει με το δικό της πνεύμα, με το πνεύμα του καιρού της και του τόπου της, και τα παραδίδει στην επόμενη.

Για λόγους πληρέστερης κατανόησης διακρίνουμε την πολιτιστική μας κληρονομιά σε δυο κατηγορίες:

α) Στην ενσώματη, τη χειροπιαστή, την υλική  και β) την ιδεατή, την πνευματική,  την ΑΫΛΗ λαϊκή μας παράδοση, όρος που εισήχθη τα τελευταία χρόνια.

Στην πρώτη (την υλική) εντάσσονται τα Μνημεία τέχνης, οι αρχαιολογικοί χώροι   (αρχαία θέατρα, ναοί, τάφοι, αγάλματα, αμφορείς, νομίσματα κλπ.). Ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία και όσα βγάζουν από τα σπλάχνα της γης οι αρχαιολόγοι με τις σκαπάνες τους, οι γεωργοί με τις τσάπες τους και οι εργάτες που την  ανασκάβουν για να της αλλάξουν μορφή, για να την προσαρμόσουν στις κάθε φορά νέες απαιτήσεις της ζωής.

Στην κατηγορία της υλικής κληρονομιάς ανήκουν και τα μνημεία που η ίδια η φύση φιλοτέχνησε, όπως, τα περικαλλή τοπία, τα φυσικά ανάγλυφα (π.χ. φαράγγια και χαράδρες, σπήλαια), τα απολιθωμένα δάση των Γεωπάρκων, όπως της Λέσβου και του Ψηλορείτη και, γενικά, ό,τι είναι άξιο θαυμασμού και στολίζει τον τόπο μας, ομορφαίνει τη ζωή μας και τονίζει τη σοφία της φύσης.

Η χώρα μας, λόγω του φυσικού της κάλλους και της ιστορίας της, είναι πάμπλουτη από τέτοια κληρονομιά. Είναι ένας από τους πιο αξιόλογους τουριστικούς προορισμούς του κόσμου με ποικίλο και αξιόλογο τουριστικό προϊόν το οποίο, πέραν της σημαντικής οικονομικής ωφέλειας που μας προσφέρει, γίνεται και άριστος πρεσβευτής και διαφημιστής της χώρας μας παγκοσμίως. 

Σ’ αυτή την κατηγορία της πολιτιστικής κληρονομιάς, οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι προσφέρουν μόνο με την ευαισθητοποίηση των μελών τους και των τοπικών κοινωνιών. Ευαισθητοποιούν τους συντοπίτες τους ώστε να σέβονται το περιβάλλον και την μέσα σ’ αυτό πολιτιστική κληρονομιά μας, τους ενημερώνουν για την παγκόσμια αξία τους και τους καθιστούν ικανούς και άμισθους ξεναγούς των επισκεπτών των χωριών τους. Και αυτή η προσφορά των Συλλόγων είναι σημαντική. Συμπληρώνει την προστασία και διαφύλαξή της που παρέχει σ’ αυτήν την κληρονομιά μας η Πολιτεία με τους νόμους της και τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες και τα όργανά τους (αρχαιοφύλακες, δασοφύλακες, αστυνόμους κ.τ.λ.), με τα Μουσεία, με τους φυλασσόμενους αρχαιολογικούς χώρους, με τους «Δασικούς Δρυμούς», τα «Εθνικά Πάρκα» και τα «Γεωπάρκα».

Οι θησαυροί όμως της Άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς είναι νομικά ανυπεράσπιστοι. Δεν υπάρχουν νόμοι που να προβλέπουν ποινές για τους παραχαράκτες των ηθών και εθίμων, των θρύλων και των παραδόσεων, αλλά ούτε και της ιστορίας, ακόμα της γραμμένης από έγκυρους ιστορικούς.                                                                        

  Μόλις στις 17-10-2003 η ΟΥΝΕΣΚΟ, ως όργανο του 0.Η.Ε., έφερε στο Παρίσι προς υπογραφή διακρατική Σύμβαση με Κράτη-Μέλη, με την οποία αναγνωρίζεται η τεράστια σημασία της Παγκόσμιας Άϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς , ως παράγοντα προσέγγισης, ανταλλαγής και κατανόησης μεταξύ των ανθρώπων.

Η Ελλάδα κύρωσε τη σύμβαση αυτή με το νόμο 3521/2006 και την έθεσε σε ισχύ στις 3-4-2007 (ΦΕΚ Α΄17/29-1-2007).                                                                       

Κατά τη Σύμβαση, με τον όρο «άυλη πολιτιστική κληρονομιά» νοούνται οι δραστηριότητες, πρακτικές, αναπαραστάσεις, εκφράσεις, γνώσεις και τεχνικές- καθώς και τα εργαλεία, αντικείμενα, χειροτεχνήματα και οι πολιτιστικοί χώροι που συνδέονται με αυτές-και τις οποίες οι κοινωνίες, οι ομάδες και τα άτομα αναγνωρίζουν ότι αποτελούν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς τους. Αυτή η άυλη κληρονομιά, που μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά, αναδημιουργείται από τις κοινωνίες και τις ομάδες των ανθρώπων και εναρμονίζεται προς το συνεχώς μεταβαλλόμενο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον του τόπου τους, αλλά και με την ιστορία του.  Η κληρονομιά αυτή δίνει στους ανθρώπους την αίσθηση της ταυτότητας και συνέχειας και συμβάλλει στην προώθηση του σεβασμού της πολιτιστικής πολυμορφίας και της ανθρώπινης δημιουργικότητας .                                                                                                                     

 Η «άυλη πολιτιστική κληρονομιά», κατά τον παραπάνω ορισμό, εκδηλώνεται ειδικότερα στους ακόλουθους τομείς:

   α) Στις προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις, συμπεριλαμβανομένης της γλώσσας, της ντοπιολαλιάς, ως κύριου φορέα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς (μύθοι, θρύλοι, παροιμίες, αινίγματα, προλήψεις και δεισιδαιμονίες κ . ά.).                                                                                          β) Στις τέχνες του θεάματος (π.χ. αναπαραστάσεις ηρωικών πράξεων, που ιστορούνται ή θρυλούνται , παραδοσιακών γάμων και άλλων γεγονότων της ζωής και της δράσης των ανθρώπων κ.τ.λ.).    
 γ)  Στις κοινωνικές πρακτικές (π.χ. λαϊκή αρχιτεκτονική, παραδοσιακή γεωργία -όργωμα χωραφιών, θέρισμα, τρύγος, απόσταξη σταφυλιών, αποξήρανση καρπών- κ.τ.λ.), στις τελετουργίες και στις εορταστικές εκδηλώσεις  (π.χ. λιτανείες, εξορκισμοί, ξεμάτιασμα, ερμηνεία ονείρων, πρακτική ιατρική, γιορτές και πανηγύρια, «ζιαφέτια» (= ιδιωτικά γλέντια) κ.τ.λ.).  
      δ) Στις γνώσεις και πρακτικές που αφορούν τη φύση και το σύμπαν (π.χ. πρακτική μετεωρολογία-ημερομήνια-, μηνύματα από τη θέση του φεγγαριού κατά το γέμισμα και το χάσιμο, μήνες κατάλληλοι για το κόψιμο οικοδομικής ξυλείας κ.ά.). ε) Στην τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνία (π.χ. αργαλειός – υφαντά,  ανεμόμυλος, νερόμυλος με τη νεροτριβή και τα μαντάνια – υδροκίνητες ξύλινες κατασκευές για την τελική επεξεργασία των παραδοσιακών μάλλινων υφασμάτων του αργαλειού-. Η νεροτριβή (νεροτρουβιά ή ντριστέλα) χρησίμευε και κάπου ακόμα χρησιμοποιείται σαν υπαίθριο κοινό πλυντήριο των κλινοσκεπασμάτων των χωρικών. Άλλες παραδοσιακές κατασκευές που εντάσσονται στην τεχνογνωσία είναι το μαγγανοπήγαδο (μηχανισμός άντλησης νερού), το ξύλινο αλέτρι (το υνί) και η σβάρνα του ζευγά,  δηλ. ο σβολοτρίφτης που ολοκληρώνει την προετοιμασία χωραφιού για τη σπορά, τα λανάρια του μαλλιού, η ρόκα (=ηλακάτη) για τη νηματοποίηση του μαλλιού, η ανέμη για το κουβάριασμα του νήματος κ.τ.λ.                                                                             Όλα αυτά και πάμπολλα άλλα είναι δημιουργήματα και βιώματα των απλών ανθρώπων του λαού μας, των ελληνικών γενεών που πέρασαν από τον τόπο μας και ιδίως από τα χωριά μας, ζυμώθηκαν με το χώμα της γης μας, ονειρεύτηκαν, ανακάλυψαν και καλλιέργησαν με ελεύθερο πνεύμα ιδέες, αξίες και τεχνικές, δοκίμασαν την αντοχή τους στο καμίνι του χρόνου και τις μετέφεραν σ’ εμάς «δια λόγου», από στόμα σε στόμα.                                                                                       
   Γι’ αυτή την άυλη πολιτιστική κληρονομιά μας δεν έγινε ίσαμε τώρα από την πλευρά της Πολιτείας, σχεδόν, τίποτε το σημαντικό για τη διαφύλαξή της, παρά την κύρωση από το 2007 της προαναφερθείσας Σύμβασης της ΟΥΝΕΣΚΟ.   Άλλωστε, τα περισσότερα άυλα στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού  δεν είναι επιδεκτικά φύλαξης. Αυτά φυλάσσονται και διατηρούνται μέσα στις ευαίσθητες ψυχές των ανθρώπων,  που νιώθουν στενά δεμένοι με αυτά. Έτσι, η φύλαξή τους επαφίεται κυρίως στη φροντίδα των Πολιτιστικών Συλλόγων, στο μεράκι ομάδων ή μεμονωμένων ατόμων που νιώθουν βαθιά τις ρίζες τους στον τόπο τους, που τον νιώθουν δικό τους, τον αγαπούν και θέλουν να ριζώσουν σ’ αυτόν και τα παιδιά τους. Σ’ αυτή την ευαισθητοποίηση αποσκοπούν οι διάφορες εκδηλώσεις και τα δρώμενα των Πολιτιστικών Συλλόγων, όπως ο εορτασμός τοπικών επετείων,  οι ετήσιοι χοροί, οι εκθέσεις τοπικών προϊόντων, η αναπαραγωγή και η διάδοση των τοπικών παραδοσιακών γεύσεων, μέσω των εορτών του κρασιού, του τσίπουρου, της πίτας, της ψητής προβατίνας, του ξινόγαλου κτλ.                                                                                                                Για να προλάβουμε τυχόν διαφωνίες και ενστάσεις υπογραμμίζουμε με έμφαση ότι η διαφύλαξη της παράδοσης δεν αποτελεί πρόταση οπισθοδρόμησης και επιστροφής στο παρελθόν, στον τρόπο ζωής των προγόνων μας. Αποτελεί οδοδείκτη προς τις πεντακάθαρες ελληνικές πηγές ήθους, έμπνευσης, δημιουργικότητας, γνώσεων, αρχών και αξιών, που άντεξαν στο διάβα του χρόνου και που εγγυώνται την περαιτέρω  σωστή και δημιουργική πορεία μας προς το μέλλον.                                                                                                                Μακάρι οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι στον ετήσιο προγραμματισμό της δράσης τους να εντάξουν και σειρά διαλέξεων με θέματα ιστορίας και λαογραφίας για να μαθαίνουν οι νεότερες γενιές τον πολιτισμό των προγόνων τους, να στηρίζονται σ’ αυτόν, να τον αναζωογονούν και να τον παραδίνουν στις επόμενες γενεές για να προσθέσουν και εκείνες τον δικό τους κρίκο στην ατέλειωτη αλυσίδα που συνδέει διαχρονικά τις γενιές των Ελλήνων.                                                                                                                                                                           Ιδιαίτερα σήμερα, μέσα σε τούτη τη βαθιά οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα μας, ο λαϊκός μας πολιτισμός,  το πνεύμα της αλληλοκατανόησης, της αλληλοβοήθειας και της κοινωνικής αλληλεγγύης και προσφοράς, που ανέκαθεν χαρακτήριζε τους Έλληνες, ιδίως κατά  τις δύσκολες καμπές του εθνικού μας βίου, μας ενθαρρύνει, μας παρέχει  άριστο εφαλτήριο για να κινηθούμε με ορμή προς τα εμπρός και μας οπλίζει με αυτοπεποίθηση, υπομονή και ελπίδα.                                                                                          Το φως στην άκρη του σκοτεινού τούνελ θα φανεί και θα μας καταυγάσει, αν όλοι αντλούμε διδάγματα από τον γνήσιο ελληνικό πολιτισμό μας  και αν τα Σχολεία μας αναβαπτίσουν τις νέες γενεές στα ζείδωρα νάματα της δοκιμασμένης  κλασικής και Ελληνοχριστιανής Παιδείας.                                                                                                                                                       

Χρήστος Αρ. Παπακίτσος