Εκεί που υπήρχαν ερείπια δημιουργήθηκε ένα
σπουδαίο αρχαιολογικό πάρκο. Πρόκειται για την Ουζντίνα στο Δήμο Σουλίου, η
οποία ανέκτησε το Βυζαντινό μεγαλείο.
Το έργο είχε ενταχθεί στο ΕΣΠΑ και ολοκληρώθηκε
πριν από λίγες ημέρες ενώ η επίσημη παρουσίαση θα γίνει επί τόπου, την ερχόμενη
Τρίτη στις έντεκα το πρωί.
Η ένταξη του έργου «Αρχαιολογικό Πάρκο
Βυζαντινού-Μεταβυζαντινού Οικισμού Ουζντίνας» στο ΕΣΠΑ με συνολικό προϋπολογισμό
684.000€, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη συστηματική έρευνα και προβολή του
αρχαιολογικού χώρου.
Η υλοποίηση του έργου ξεκίνησε τον Οκτώβριο του
2010 με την εκπόνηση μελετών που ήταν απαραίτητες για την έναρξη των εργασιών
πεδίου. Έτσι οι εργασίες διαμόρφωσης και ανάδειξης του οικισμού ξεκίνησαν τον
Αύγουστο του 2012 και ολοκληρώθηκαν τον Σεπτέμβριο του 2015.
Περιλάμβαναν εκτεταμένους καθαρισμούς,
ανασκαφικές έρευνες, συστηματικές εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης των ναών
και των οικιών, συντήρηση των τοιχογραφιών, τοπογράφηση της περιοχής, δημιουργία
διαδρομών επισκεπτών, πινακίδες πληροφόρησης και έκδοση αρχαιολογικού
οδηγού.
Ο οικισμός της Ουζντίνας
Ο οχυρωμένος οικισμός της Οσδίνης ή Παλιοσδίνης ή
Παλιοχώρας, σήμερα περισσότερο γνωστός ως Ουζντίνα, βρίσκεται νότια του
σημερινού χωριού Πέντε Εκκλησιές της Περιφερειακής Ενότητας Θεσπρωτίας. Η
ονομασία, κατά μία άποψη, προέρχεται από το παλαιοσλαβικό ozdbna, που σημαίνει
καμίνι για την αποξήρανση δημητριακών.
Σήμερα, το τοπωνύμιο, σε διάφορες εκδοχές,
συναντάται και εκτός ελλαδικού χώρου (Uzdin στη Σερβία, Oyzdino στην ΠΓΔΜ).
Κτισμένη σε λόφο ανατολικά του ποταμού Καλαμά, η Ουζντίνα αποτελεί παράδειγμα
διαχρονικού οικισμού, καθώς διασώζει αρχιτεκτονικά κατάλοιπα από την
κλασική-ελληνιστική έως τη μεταβυζαντινή περίοδο. Ο Ν. Hammond ταυτίζει την
ταυτίζει με την Οφτίνη των αρχαίων πηγών και αναφέρει ότι ίσως φιλοξένησε για
ένα μικρό χρονικό διάστημα την έδρα της επισκοπής Φωτικής.
Άνθιση του οικισμού πιθανολογείται στους
βυζαντινούς χρόνους, ενώ περισσότερο βεβαιωμένη είναι η ανάπτυξη του οικισμού
κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο και κυρίως τα πρώτα χρόνια της
τουρκοκρατίας.
Την περίοδο αυτή οικοδομούνται αρκετοί ναοί, από
τους οποίους οι σημαντικότεροι χρονολογούνται στα μέσα του 16ου αι. και στις
αρχές του 17ου αιώνα. Το πρώτο μισό του 18ου αιώνα η Οσδίνη φαίνεται ότι
εγκαταλείφθηκε για άγνωστο λόγο.
Ναοί Ουζντίνας
Κατά την παράδοση, στον οικισμό της Ουζντίνας
υπήρχαν δέκα ναοί. Σήμερα εντοπίζονται οκτώ ναοί και μία σκήτη από τους οποίους
σε καλή κατάσταση διατήρησης είναι αυτοί της Κοίμησης της Θεοτόκου, των
Ταξιαρχών, του Αγίου Αθανασίου, του Αγίου Δημητρίου και του Προφήτη Ηλία, ενώ οι
ναοί του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Νικολάου και του Αγίου Γεωργίου σώζονται σε
επίπεδο θεμελίωσης.
Οι δύο επιβλητικοί ναοί (Ταξιαρχών, Κοίμησης
Θεοτόκου) που βρίσκονται στο κέντρο του οικισμού, χρονολογούνται στον 16ο και
17ο αιώνα αντίστοιχα. Εσωτερικά είναι κατάγραφοι με τοιχογραφίες που αποτελούν
εξαιρετικά δείγματα ζωγραφικής του 17ου αιώνα.
Η ζωγραφική του ναού της Κοίμησης φέρει
επιδράσεις από τη Σχολή της Βορειοδυτικής Ελλάδας και παρουσιάζει στοιχεία
επαφών με τα περίφημα εργαστήρια από το Λινοτόπι της Καστοριάς.
Αντίστοιχα, η τέχνη των τοιχογραφιών του ναού των
Ταξιαρχών στηρίζεται κυρίως στην εικονογραφική παράδοση της Σχολής της
Βορειοδυτικής Ελλάδας, ενώ παρουσιάζει έμμεσες επιρροές από το καλλιτεχνικό
ρεύμα της Κρητικής Σχολής και της ζωγραφικής του Μακεδονικού χώρου.
Οχύρωση
Πρόκειται για έναν ιδιαίτερα πυκνοδομημένο
οικισμό αφήνοντας στενά δρομάκια επικοινωνίας με λιθόστρωτα καλντερίμια.
Τα σπίτια, κτισμένα με ξερολιθιά, είναι
πολυδώματα και πολλά από αυτά διώροφα. Ισχυρός οχυρωματικός περίβολος περιμέτρου
450μ. περικλείει τον οικισμό από την ανατολική, τη βόρεια και τη νότια
πλευρά.
Τη δυτική πλευρά καλύπτει φυσικός βράχος. Η
οχύρωση αντιστοιχεί σε τουλάχιστον τρεις περιόδους: Κλασική-ελληνιστική φάση, 1η
βυζαντινή και 2η βυζαντινή φάση.
Στο ψηλότερο σημείο του λόφου, στη βόρεια πλευρά
του οικισμού, σώζεται η πιθανολογούμενη ακρόπολη. Στο σημείο αυτό υπήρχε η κύρια
πύλη του αρχαίου οικισμού, η οποία ενισχύθηκε με ισχυρό πύργο κατά τη βυζαντινή
περίοδο.
Οσδίνα Θεσπρωτίας, απαράμιλλης ομορφιάς τόπος
Δείτε τα video
Άνοιξη. Διαδρομή προς τις Πέντε Εκκλησιές ή
Οσδίνα: απολαυστική! Και εκεί η θέα μαγευτική. Ανάμεσα στις εκκλησίες, τα
κτίσματα που φέρνει στην επιφάνεια η αρχαιολογία, την αρχαία ακρόπολη, τα
χιλιοπατημένα μονοπάτια που άλλα είναι υπαρκτά και άλλα έχουν κρυφτεί κάτω από
τα φυτά και στο βάθος το ποτάμι!
Η Οσδίνα είναι ένας χώρος
που κάποιος θα μπορούσε να το πει και χαμένη ευκαιρία. Ή να πει: να η
ευκαιρία!
Έχει όλες τις φυσικές και
ιστορικές προδιαγραφές για να γίνει ένας χώρος περιπάτου, ιστορίας εκδρομής,
διαφυγής. Ένας τόπος που θα μπορούσε να προσελκύσει ήπιο εναλλακτικό τουρισμό.
Αρκεί να αναδειχτεί.
Ας
γνωρίσουμε καλύτερα την Οσδίνα ή Ουζντίνα.
Ο
οικισμός ανήκει στην περιοχή νότια του Μέσου Καλαμά ή της νότιας Κεστρίνης,
σύμφωνα με την αρχαία γεωγραφία της Ηπείρου. Η πόλη γνώρισε μεγάλη ακμή
κατά τη διάρκεια των υστεροβυζαντινών (13ος-14ος) και πρώτων μεταβυζαντινών
(15ος -17ος) αιώνων. Στην κορυφή του λόφου υπάρχει αρχαία ακρόπολη
έκτασης 0,50 εκταρίων
με ψευδοϊσοδομικό τείχος. Ο
οχυρός οικισμός φαίνεται ότι καταστρέφεται το 167 π.Χ. από τους Ρωμαίους. Από
την πρώιμη βυζαντινή περίοδο δεν υπάρχουν πληροφορίες ούτε έχουν εντοπιστεί
μνημεία. Στους μέσους βυζαντινούς χρόνους και σύμφωνα με τις νέες στρατηγικές
επιλογές του βυζαντινού κράτους, μπροστά στην απειλή των Σλάβων, των Αράβων και
των Φράγκων, φαίνεται ότι επισκευάζονται τα τείχη. Η οχυρή τοποθεσία που ελέγχει
την κοιλάδα του Καλαμά κατέχεται από ένα δυναμικό οικισμό. Τόσο δυναμικό
μάλιστα, ώστε είναι πιθανό να φιλοξενεί για μικρό διάστημα την έδρα της
Επισκοπής Φωτικής, αφού ερευνητές, όπως ο μητροπολίτης Αθηναγόρας και ο
Hammond, ταυτίζουν την Οφτίνη των πηγών με την Οσδίνη, ενώ ο Ευαγγελίδης και οι
Soustal – Köder διατηρούν επιφυλάξεις.
Την υστεροβυζαντινή
περίοδο αλλά και τους πρώτους χρόνους της τουρκοκρατίας ο οικισμός ακμάζει. Τα
γεφύρια επισκευάζονται και νέοι ναοί οικοδομούνται. Στην Ουζντίνα έχει
ιδιόκτητους ελαιώνες το πρώτο μισό του 16ου αι. η μονή Βαρλαάμ των Μετεώρων, που
σχετίζεται με τη μονή Προδρόμου του Νησιού των Ιωαννίνων. Και οι δύο μονές
ιδρύονται από τη γνωστή οικογένεια των Αψαράδων. Κατά τη διάρκεια του μεγάλου
εξισλαμισμού του πρώτου μισού του 18ου αι. αλλά και των διαρκών
ταραχώ
αυτής
της περιόδου η Ουζντίνα εγκαταλείπεται. Οι Οσδινιώτες σκορπίζονται στην Ήπειρο,
τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Τουρκαλβανοί αγάδες της Θεσπρωτίας γίνονται κύριοι
του οικισμού. Ολόκληρη η περιοχή γίνεται τσιφλίκι τους και το καλλιεργούν μέχρι
το 1923 φτωχοί κάτοικοι των γύρω χωριών, που μένουν σε λασποκάλυβα στην
τοποθεσία του σημερινού χωριού.
Οικισμός
Σύμφωνα
με τον καθηγητή Σ. Δάκαρη η αρχαία κώμη ήταν μέσου μεγέθους με πληθυσμό γύρω
στους 500 κατοίκους. Το ψευδοϊσοδομικό τείχος περιτρέχει όλες τις πλευρές.
Λείψανα του διακρίνονται ακόμα στην απόκρημνη δυτική πλευρά, ενώ στην ομαλή
ανατολική πλευρά διακρίνονται ίχνη τετράγωνου πύργου. Κοντά στον οικισμό
αποκαλύφθηκαν τρεις αρχαίοι τάφοι, ενώ τέταρτος εντοπίστηκε στη θέση Μπολιάνα,
στην απέναντι όχθη του Καλαμά. Ο τελευταίος ήταν ελληνιστικών χρόνων και έσωζε
επιτύμβια στήλη με το όνομα της νεκρής: Σιλάνα
Σιμάκου.
Ο
βυζαντινός οικισμός, σε έκταση και πυκνότητα πληθυσμού, ξεπερνά κατά πολύ τον
αρχαίο. Τα σπίτια υπερβαίνουν το τείχος και φθάνουν μέχρι τη βάση του λόφου.
Ο πυκνοδομημένος οικισμός καλύπτει ολόκληρη σχεδόν την επιφάνεια του λόφου. Τα
μονώροφα και διώροφα σπίτια εκμεταλλεύονται κάθε τετραγωνικό μέτρο επιφάνειας
και αφήνουν μεταξύ τους μόνο στενά στριφογυριστά δρομάκια με
καλντερίμι.
Το
γεφύρι
Ένα αρχαίο γεφύρι υπάρχει ακριβώς κάτω από
τον οικισμό. Αυτό το γεφύρι έχει κτιστεί σε δύο φάσεις. Η παλαιότερη φάση είναι
της αρχαιότητας ενώ η νεώτερη φάση σύμφωνα με πλίθινη επιγραφή χρονολογείται
στα 1628. Τα λείψανα της παλιάς γέφυρας Ουζντίνας, έχουν χαρακτηριστεί ως
ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
Οι
Ναοί
Μέχρι σήμερα έχουν
εντοπιστεί στην περιοχή της Ουζντίνας εννέα ναοί και μία σκήτη. Οι τέσσερις
βρίσκονται μέσα στον οικισμό και οι υπόλοιποι στη γύρω περιοχή. Στις εκκλησίες υπάρχουν καταπληκτικές
τοιχογραφίες.
Πληροφορίες: http://www.deltionchae.org, βιβλίο Σπ.
Μουσελίμη «Η βυζαντινή Οσδίνα και τα αρχαία αυτής τείχη»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου