Το ελληνικό Δωδεκαήμερο 4α. «Το Χριστόψωμο» 4β. Τα σπάργανα του Χριστού

 Γράφει ο Χρήστος Α.Τούμπουρος

Το εορταστικό Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς ήταν μια ευκαιρία για την ενίσχυση της οικογενειακής συνοχής. Οι κτηνοτροφικές ιδιαίτερα εργασίες απαιτούσαν τα μέλη της οικογένειας, κυρίως οι άντρες «να είναι κοντά στα ζωντανά». Μέρες πολλές «έκαναν» να πάνε στο σπίτι. Μην ξεχνάμε πως κάθε σχεδόν σπίτι είχε και τον ξενιτεμένο της που αυτές τις μέρες, τις άγιες μέρες, ο κανόνας ήταν «να τις πορέψουν στο σπίτι» τους. Γι’ αυτό τις άγιες ημέρες των Χριστουγέννων «γέμιζε το σπίτι» και «ραίνονταν» όλη η οικογενειακή ατμόσφαιρα με αγάπη, στοργή και τρυφερότητα. 

Αυτά τα ευχάριστα συναισθήματα «βασίλευαν» στο σπίτι όταν ετοίμαζαν, ιδίως οι νοικοκυρές, το Χριστόψωμο και τα σπάργανα του Χριστού. 

Το βασικό είδος της διατροφής, τότε και τώρα, είναι το ψωμί. Ο Ηπειρώτης το τίμησε και το τιμά το ψωμάκι, γιατί, «πώς βγαίνει» το ένιωσε για τα καλά στο πετσί του. Πάντοτε το θεωρούσε ως «Θείο δώρο». Για το λόγο αυτό το Χριστόψωμο το παρασκεύαζαν με ιδιαίτερη επιμέλεια και εξαιρετική ευλάβεια. Η πρώτη ύλη. Αλεύρι σιταρένιο, «καθάριο» όπως το έλεγαν. Η όλη εργασία, ζύμωση, το φιλοτέχνημα της εμφάνισης και το ψήσιμο γινόταν με προσοχή και κάθε επιμέλεια. Ιδιαίτερα η εμφάνιση έπαιρνε τη μορφή εξαιρετικής καλλιτεχνικής δημιουργίας, όπου αποτυπώνονταν ανάγλυφα παραστάσεις συμβολικού περιεχομένου. Φάτνη, σταυροί, αρνοκάτσικα. Όση ώρα «κέντιζαν» την εμφάνιση παρακαλούσαν τον Χριστό να εκπληρωθούν όλες οι επιθυμίες. Αρνιά, κατσίκια, λεφτά, γαμπροί κλπ. 

Το ψήσιμο γινόταν την παραμονή των Χριστουγέννων. Η προσοχή εστιάζονταν «να μη σκάσει και χαλάσει την εμφάνιση». Με πάσα επιμέλεια όταν το έβγαζαν από τη φωτιά το άφηναν να ξεϊδρώσει και μετά το τύλιγαν με καθαρό άσπρο πανί για να το κόψουν την άλλη ημέρα. Την επόμενη, λοιπόν ημέρα ο νοικοκύρης έπαιρνε το χριστόψωμο, πρώτα το σταύρωνε και το έκοβε. Μετά το μοίραζε σ’ όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Η όλη διαδικασία γινόταν με εξαιρετική θα έλεγε κάποιος κατάνυξη, αφού λειτουργούσε ο συμβολισμός της Θείας κοινωνίας. Κάτι παράλληλο. Δινόταν, όπως έδωσε και ο Χριστός, ο άρτος της ζωής.

Τα σπάργανα του Χριστού. Το πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων ετοίμαζαν τις τηγανίτες κυρίως για να φιλέψουν τα παιδιά που θα έρθουν και θα πουν τα Κάλαντα. Επειδή έπρεπε να μοιάζουν με σπάργανα, τις τηγανίτες τις έφτιαχναν από άζυμο χυλό σιτάλευρου για να μην φουσκώνουν. Οι περισσότερες νοικοκυρές δεν τις τηγάνιζαν αλλά τις έβαζαν και ψήνονταν πάνω σε μια πλάκα της γωνιάς. Τις σιορόπιαναν με ζαχαρόνερο ή και με μέλι (αν υπήρχε) και τις πασπάλιζαν με ψίχα από καρύδι ή αμύγδαλο. Εξαιρετικό γλυκό. (Ίσως και να ήταν το μοναδικό). 

Ακόμη να πούμε πως το έθιμο λειτουργούσε σε κάθε γέννα. Οι συγγενείς και οι φίλοι αυτό το γλυκό προσέφεραν σε τυχόν επίσκεψή τους σε λεχώνα. Έτσι συμβολίζονταν και τα «σπάργανα για το μωρό».

Χρήστος Α.Τούμπουρος