Τεράστιο
ενδιαφέρον εκδηλώθηκε μετά την
έκδοση του νέου βιβλίου του πανεπιστημιακού
Θανάση Γκότοβου -Τσαμουριά- και πολλές
συζητήσεις και προβληματισμοί έχουν
προκληθεί σε κάθε επίπεδο με τα στοιχεία
που φέρνει ο κ.Γκότοβος στο φως. Ήταν
για μας άγνωστα και αρκετά αδιευκρίνιστα
και νομίζω πως η συνέντευξη που μας
παραχώρησε ο κ. Γκότοβος θα λύσει όχι
μόνο πολλές απορίες αλλά συνεισφέρει
και στη γνώση και αλήθεια μιας περιοχής
που έχει περάσει τόσα πολλά αλλά και σε
ρωγμές της ιστορίας που αρχίζουν να
φωτίζονται…
1.Τι ακριβώς
σημαίνει Τσαμουριά;
Η περιοχή
του σημερινού νομού Θεσπρωτίας, ένα
τμήμα του νομού Πρέβεζας και τμήμα της
Βορείου Ηπείρου, στα βόρεια της Κονίσπολης,
ονομαζόταν επί Τουρκοκρατίας Τσαμουριά.
Υπάρχουν διάφορες εκτιμήσεις για την
ετυμολογία της λέξης και επομένως για
την αρχική σημασία της. Καμία από αυτές
δεν είναι μέχρι σήμερα γενικώς αποδεκτή.
2.Είναι μια
σελίδα με αρκετά σκοτάδια στην οποία
ρίχνετε φως και μάλιστα τόσο φως σε μια
περίοδο που και πάλι προκύπτουν
αλυτρωτικές τάσεις από την όμορη χώρα.
Γιατί όμως
αυτή την περίοδο;
Τι νομίζετε
πως το προκαλεί;
Η περίοδος
της Κατοχής είναι όντως μια από τις πιο
σκοτεινές και αιματηρές περιόδους για
τη Θεσπρωτία και την Πρέβεζα, διότι τότε
επιχειρήθηκε εκεί ο «καθαρισμός» της
περιοχής από το χριστιανικό στοιχείο,
δηλαδή είτε ο φυσικός αφανισμός
(δολοφονίες, εκτελέσεις, στέρηση των
προς το ζήν) είτε η φυγή μέσω της
τρομοκράτησης του χριστιανικού πληθυσμού
από ένοπλα τμήματα μουσουλμάνων Τσάμηδων,
υπό την επίβλεψη των κατοχικών δυνάμεων,
ιταλικών μέχρι το καλοκαίρι του 1943 και
γερμανικών αργότερα και μέχρι το
καλοκαίρι του 1944). Τα γεγονότα αυτά είναι
λίγο πολύ γνωστά, με κορυφαία την εκτέλεση
των 49 της Παραμυθιάς και την καταστροφή
των χωριών του Φαναρίου.
3.Διαβλέπετε
κάποιο κίνδυνο από την όλη αυτή αφύπνιση;
Αν οι
αλυτρωτικές φωνές στη γειτονική χώρα
ήταν προϊόντα μιας περιθωριακής ομάδας,
τα πράγματα δεν θα ήταν ιδιαίτερα
ανησυχητικά.
Όταν,
όμως, αποτελούν κυβερνητικό Πρόγραμμα,
αλλά και δεσπόζουσα ιδεολογία σε
πνευματικούς θεσμούς της χώρας αυτής
(π.χ. Ακαδημία), και όταν συντονίζονται
με επιθετικές πολιτικές άλλης γειτονικής
χώρας, τότε τα πράγματα αλλάζουν.
Η Ελλάδα
δεν πρέπει να θεωρεί τον μετακομμουνιστικό
αλβανικό αλυτρωτισμό ως επικοινωνιακό
παιχνίδι για εσωτερική (αλβανική)
κατανάλωση, αλλά ως πραγματική απειλή,
ως εχθρική ενέργεια της ηγεσίας της
γειτονικής χώρας απέναντι στη χώρα
μας.
Ο αλβανικός
αλυτρωτισμός, άλλωστε, έχει δημιουργήσει
και σε άλλες περιοχές των Βαλκανίων
ζητήματα (π.χ. Κόσοβο, ΦΥΡΟΜ), η Τσαμουριά
είναι ένα από τα μέτωπά του. Άλλωστε δεν
υπάρχει σχεδόν καμία πρώην κομμουνιστική
χώρα στην οποία να μην έχουν εκδηλωθεί
μετά την κατάρρευση του καθεστώτος
ακραίες εθνικιστικές και αλυτρωτικές
τάσεις στην Ανατολική Ευρώπη και τα
Βαλκάνια.
4.Πόσο
δύσκολο ήταν να βρεθούν και να καταγραφούν
πηγές και μαρτυρίες για την Τσαμουριά;
Στην πρώτη
περίοδο, αμέσως μετά τα γεγονότα, δεν
ήταν πολύ δύσκολο να βρεθούν και να
καταγραφούν μαρτυρίες. Ωστόσο οι
ερευνητές της εποχής εκείνης είχαν άλλη
μεθοδολογία και έτσι δυστυχώς δεν
συγκέντρωσαν αυτούσιες μαρτυρίες με
τη μορφή συνεντεύξεων, αλλά περιορίστηκαν
στα συμπεράσματα και στις καταγραφές.
Επειδή, όμως, η ελληνική διοίκηση κατά
τη διάρκεια της Κατοχής από ένα σημείο
και μετά είχε παραλύσει στην περιοχή,
επίσημη καταγραφή των συμβάντων δεν
υπήρξε, παρά μόνο μετά την απελευθέρωση.
Αντιθέτως,
η γερμανική στρατιωτική διοίκηση
διενεργούσε λεπτομερέστατες καταγραφές
των συμβάντων σε καθημερινή βάση. Από
τις καταγραφές αυτές προκύπτει μια πολύ
ρεαλιστική εικόνα για τους υπευθύνους
της καταστροφής και τη δράση τους. Τα
στοιχεία αυτά φυλάσσονται στα γερμανικά
στρατιωτικά αρχεία στις πόλεις Κόμπλενς
και Φράϊμπουργκ της Γερμανίας. Όσοι
ενδιαφέρονται να τα μελετήσουν πρέπει
να ταξιδέψουν μέχρι εκεί. Δυστυχώς τα
αρχεία αυτά δεν έχουν ψηφιοποιηθεί,
ώστε να έχει κανείς πρόσβαση και εξ
αποστάσεως.
5.Πώς θα
περιγράφατε την προσωπικότητα του
Dr.Nuri Dino του πρωτεργάτη της Ξίλια;
Για την
ίδια την προσωπικότητα του Νουρί Ντίνο
δεν έχουμε πολλές πληροφορίες. Τα
γερμανικά αρχεία, αλλά και κάποιες
μαρτυρίες Γερμανών αξιωματικών που τον
γνώρισαν από κοντά και έγραψαν μετά τον
πόλεμο αναμνήσεις από την εποχή εκείνη,
υπογραμμίζουν τη φανατική προσήλωση
στην ιδέα της Μεγάλης Αλβανίας, τη
φιλοδοξία του να γίνει νομάρχης Θεσπρωτίας
και αργότερα Αργυροκάστρου, την ικανότητά
του να δίνει στις γερμανικές αρχές
χρήσιμες πληροφορίες για την ελληνική
αντίσταση και το μεγάλο μίσος του για
τους Έλληνες και την Ελλάδα.
6. Όπως
αναφέρετε και μέσα στο βιβλίο σας υπήρχαν
και σε άλλες βαλκανικές και όχι μόνο
περιοχές παρόμοιες ενέργειες επιθετικού
μειονοτικού εθνικισμού, όπως στην
Βοσνία, Κόσσοβο, Τσεχία, Πολωνία, Ρουμανία,
Ουκρανία, Ρωσία, Βαλτική....ποιά η διαφορά
τους με τις πολύπαθες περιοχές της
Θεσπρωτίας;
Δύο είναι
οι πιο σημαντικές διαφορές.
Η πρώτη
αφορά την έκταση της δράσης του
μειονοτικού εθνικισμού στη Θεσπρωτία,
όπου μεγάλο μέρος του χριστιανικού
πληθυσμού κατά τη διάρκεια της Κατοχής
αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την περιοχή,
ενώ οι δολοφονίες και οι εκτελέσεις
πρέπει να ξεπερνούν τον αριθμό 525 που
δίνει μια επίσημη εμπιστευτική έκθεση
(η έκθεση Ζάκκα) το 1948.
Η δεύτερη
αφορά τη διαδικασία εξόδου των
Μουσουλμάνων Τσάμηδων, όταν τα ένοπλα
τμήματά τους, χωρίς τη στήριξη πλέον
των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων,
ήρθαν αντιμέτωπα με τις συμμαχικές
δυνάμεις, εκπροσωπούμενες από τους
πολεμιστές του Ζέρβα, αναγκάστηκαν να
υποχωρήσουν, μαζί με τον άμαχο πληθυσμό
(γυναικόπαιδα).
Η φυγή των
γερμανικών και φιλογερμανικών μειονοτήτων
στην Ανατολική Ευρώπη προς τη Γερμανία
ήταν ιδιαίτερα αιματηρή και ο κόκκινος
στρατός ιδιαίτερα σκληρός.
Η εκκένωση
της Θεσπρωτίας από τον αλβανομουσουλμανικό
πληθυσμό το καλοκαίρι και το Φθινόπωρο
του 1944, παρά τα περιορισμένης έκτασης
έκτροπα που σημειώθηκαν κατά την
απελευθέρωση ορισμένων πόλεων λίγους
μήνες πριν την απόφαση της ηγεσίας των
Αλβανοτσάμηδων για εκκένωση της περιοχής,
υπήρξε συντεταγμένη και δεν συνοδεύτηκε
από ωμότητες των μονάδων του Ζέρβα
εναντίον του άμαχου πληθυσμού.
7.Υπήρξε
ποτέ δίκη και καταδίκη αυτών των
εγκληματιών πολέμου που σήμερα θα
λογοδοτούσαν σε διεθνή δικαστήρια;
Γνωρίζουμε
την τύχη τους;
Σε ό,τι
αφορά την πλευρά των Μουσουλμάνων
Τσάμηδων που είχαν εμπλακεί κατά τη
διάρκεια της Κατοχής σε εγκλήματα,
υπήρξαν δίκες και καταδίκες από το 1945
μέχρι το 1948.
Μόνο που
οι δικαστικές αποφάσεις δεν εκτελέστηκαν
ποτέ, διότι οι καταδικασθέντες βρίσκονταν
τότε σε αλβανικό έδαφος και δεν εκδόθηκαν
ποτέ στην Ελλάδα για να εκτίσουν την
ποινή. Από την πλευρά των γερμανικών
κατοχικών δυνάμεων καταδικάστηκε ένας
μόνο, ο στρατηγός Hubert Lanz στις λεγόμενες
παρεπόμενες δίκες της μεγάλης δίκης
της Νυρεμβέργης, αλλά ποτέ δεν εξέτισε
ολόκληρη τη δωδεκαετή ποινή φυλάκισης.
Το 1951 αποφυλακίστηκε ύστερα από
αμερικανική παρέμβαση.
Παρότι
η Ελλάδα, με πρωταγωνιστή τον Ηπειρώτη
δικαστή Ανδρέα Τούση, επί μία δεκαετία
– μέχρι το 1959 - προσπάθησε να υποχρεώσει
τους Γερμανούς εγκληματίες πολέμου να
λογοδοτήσουν για τη δράση τους, η
δυτικογερμανική κυβέρνηση προέβαλε
σθεναρή αντίσταση και ουσιαστικά τους
προστάτευσε τόσο από την ελληνική,
όσο και από τη γερμανική δικαιοσύνη.
Πρόκειται για ένα θλιβερό κεφάλαιο στις
μεταπολεμικές ελληνογερμανικές σχέσεις
που δεν έχει ακόμη πλήρως ερευνηθεί.
Άλλωστε δεν είναι το μόνο.
8.Τι σημαίνει
τελικά ιστορική καταγραφή για μια
περιοχή που βίωσε μαι πρωτοφανή βία από
μια μειονότητα;
Είναι
υποχρέωση της επιστήμης να δώσει μια
ρεαλιστική εικόνα των συμβάντων της
εποχής αυτής στην περιοχή κατά τη
διάρκεια της Κατοχής, καθώς και των
αιτίων που τα προκάλεσαν. Θα ήταν, νομίζω,
ασέβεια προς τη μνήμη όσων έχασαν τότε
τη ζωή τους εξ αιτίας της φασιστικής
και ναζιστικής βίας των κατοχικών
στρατευμάτων και των συμμάχων τους αν
υιοθετούσαμε μια στάση απάθειας ή λήθης
απέναντι στα γεγονότα.
9. Ποτέ σε
κανένα σχολικό βιβλίο ιστορίας δεν έχει
διδαχθεί αυτή η ιστορική πτυχή. Πόσο
αναγκαία την κρίνετε και γιατί;
Είναι
αναγκαία από παιδαγωγικής πλευράς, τόσο
για τη δημιουργία γνήσιας ιστορικής
συνείδησης, όσο και για τη συμμετοχή
των νέων, και αργότερα των πολιτών, στο
δημόσιο διάλογο για τα ζητήματα αυτά,
όταν ανακινούνται για οποιονδήποτε
σκοπό.
Η δική μας
άγνοια ή λειψή πληροφόρηση γύρω από τα
γεγονότα και τις αιτίες τους είναι
πολύτιμοι βοηθοί για τους επιτήδειους
που, για τους δικούς τους λόγους,
επιχειρούν να διαδώσουν μια στρεβλή
εικόνα για αυτά που συνέβησαν στην
Ήπειρο κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
Η
έκφραση «περασμένα, ξεχασμένα» μπορεί
να είναι χρήσιμη για ορισμένες περιπτώσεις,
για άλλες όμως έχει μεγάλο κόστος.
Η ιστορία
δεν πρέπει ποτέ να ξεχνιέται αλλά ούτε
και να την προσπερνάμε. Αξίζει πολλές
φορές να στεκόμαστε και ν΄ αφουγκραζόμστε
όσα έχει να μας πει και να μας μεταφέρει
από το παρελθόν,γιατί το παρόν είναι η
συνέχεια και η προοπτική του μέλλοντος.
Το βιβλίο
Τσαμουριά του Θανάση Γκότοβου κυκλοφορεί
από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις.
Επίσης η
ομάδα «Πολίτες της Άρτας» και ο
Μουσικοφιλολογικός Σύλλογος Άρτας
«Σκουφάς» διοργανώνουν το Σάββατο
13 Οκτωβρίου στις 19.30 εκδήλωση με θέμα
«Οι σχέσεις
Ελλάδας-Αλβανίας στα σύγχρονα Βαλκάνια»
Θα μιλήσουν:
Αθανάσιος
Γκότοβος, καθ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Άγγελος
Συρίγος, καθ. Παντείου Πανεπιστημίου
στην αίθουσα
Σκουφά, Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως,
Άρτα.
Κατερίνα Σχισμένου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου