Η μουσική δημοτική παράδοση στην Πρέβεζα. Συγκλονιστικές μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν το πανηγύρι απο κοντά!

Μετά την απελευθέρωση της Ηπείρου, το 1912-1913, η Πρέβεζα αργά και σταθερά ξαναβρίσκει τον ρυθμό της ανάπτυξης και της δημιουργίας. Από το 1920 και μετά η κίνηση του λιμανιού της αποκτά την προ πεντηκονταετίας αίγλη! Γίνεται εμπορικό, διαμετακομιστικό κέντρο χάρη στη γεωγραφική θέση. Η αυξημένη εμπορική και επιβατική κίνηση του λιμανιού και ο μεγάλος αριθμός εργατών, που απασχολούσε, έδινε την ευκαιρία στους λαϊκούς οργανοπαίχτες, που ζούσαν ή ήρθαν εδώ από άλλες περιοχές, να εξοικονομούν ένα καλό μεροκάματο το χειμώνα στα μουσικά καφενεία ψυχαγωγώντας τους εργάτες και τους περαστικούς.

Στα καφενεία του «Σαϊτάν παζάρ» δούλεψαν πολλοί μουσικοί. Στα μεταπολεμικά χρόνια όσο ακμάζει το λιμάνι, τόσο πιο έντονη είναι η παρουσία και η δράση των μουσικών. Σκέφθηκαν να δημιουργήσουν κάποιον πυρήνα, ένα Σωματείο. Έτσι το 1946 ιδρύθηκε το «Σωματείο Λαϊκού Άσματος Πρεβέζης-Λευκάδος – Μαργαριτίου – Περιχώρων». Στεγάζονταν στο καφενείο του Αντρέα Σκιπιτάρη. Το καφενείο είχε επιγραφή: «Στέκι των μουσικών η Αλληλοβοήθεια». Εκεί μέσα υπήρχε το αρχείο των μελών, εκδίδονταν οι άδειες για τους μουσικούς και καταβάλλονταν οι μηνιαίες συνδρομές. Στους καταλόγους μελών διαπιστώνει κανείς πως η Λευκάδα και το Μαργαρίτι Θεσπρωτίας είχαν αρκετούς μουσικούς, που ήταν εγγεγραμμένοι στο Σωματείο. Δεν έπεται όμως ότι όλοι αυτοί ζούσαν στην Πρέβεζα

Παραθέτω μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν και γλέντησαν με τους Πρεβεζάνους μουσικούς της δημοτικής παράδοσης. Οι πληροφορίες είναι ο καρπός επίπονης έρευνας, που άρχισε από την Πρέβεζας και συνεχίστηκε στα όρια της περιοχής Ξηρομερίου – Αιτωλοακαρνανίας και όχι μόνο.

«Τα δυο μαγαζιά που βλέπεις σήμερα, πριν μερικά χρόνια ήταν ένα ενιαίο μαγαζί και το δούλευαν τα δυο αδέρφια ο Αποστόλης – μακαρίτης σήμερα – και ο Σωτήρης Κατσαμπές. Σ’ αυτό λοιπόν το μαγαζί γίνονταν το «σώσε» όταν πανηγύριζε το χωριό μας το Μοναστηράκι, στις 18-19 και 20 Αυγούστου. Όλο αυτό το τριήμερο το γλέντι έπαιρνε φωτιά. Και ποιοι δεν πέρασαν από δω. Ονόματα τρανταχτά του δημοτικού μας κυρίως τραγουδιού, που άφησαν εποχή εκείνα τα χρόνια λίγο πριν τον πόλεμο αλλά και τα μετέπειτα μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Από κει και ύστερα το δημοτικό τραγούδι μπήκε στη δεύτερη μοίρα. Κυριάρχησε το λαϊκό. Αυτόν που θυμάμαι από τα παλιά χρόνια είναι ο περίφημος Τουρκοβασίλης. Ήταν Πρεβεζάνος. Έπαιζε ένα κλαρίνο, τι, να σου πω! Χάρμα να τον ακούς! Τα χρυσοδάχτυλά του βγάζανε «αγγελικές μελωδίες»! Οι παλιότεροι λέγανε πως, έμοιασε στο μακαρίτη το δάσκαλό του τον αείμνηστο Νίκο Τζάρα – Πρεβεζάνος κι αυτός. Ποιους άλλους να πρωτοθυμηθώ! Τους αδερφούς Τζέμου; Τον Αλέκο και τον Λευτέρη. Τους αδερφούς Νταή; – Τίκος ήταν το πραγματικό τους επίθετο. Τον Μάκη Βασιλειάδη; Θυμάμαι, όταν έρχονταν ο Μάκης είχε μαζί του και την πρώην γυναίκα του την Τούλα. Ήταν καλή τραγουδίστρια αυτή, κρίμα που χωρίσανε. Ο Τουρκοβασίλης έφερνε μαζί τις περισσότερες φορές το Νίδα (Λεωνίδα) Δημητρίου, βιολί, ένα, δυο από τα αδέρφια Νταή και δυο τραγουδίστριες. Τούτος δω συνεργάστηκε και με πολλούς άλλους μεγάλους του δημοτικού μας τραγουδιού όπως οι: Κόρος στο βιολί, Τασία Βέρα στο τραγούδι, Σοφία Κολλητήρη στο τραγούδι, Γιώργο Παπασιδέρη κ.α. Τα νεότερα χρόνια ο Μάκης Βασιλειάδης ήταν από τους πιο σταθερούς στο πανηγύρι μας Έρχονταν πολύς κόσμος εκείνα τα χρόνια όχι τόσο για να προσκυνήσουν αλλά για να διασκεδάσουν με την αφρόκρεμα του δημοτικού τραγουδιού. Έβλεπες παρέες από την Ήπειρο, την Θεσσαλία, την Πελοπόννησο, την Αιτωλοακαρνανία ακόμα και από τη Μακεδονία. Έρχονταν με ταξί με το δικό τους Ι.Χ. αλλά και με άλλα μέσα της εποχής».

(Τάκης Πετρόπουλος 75 ετών. Μοναστηράκι Δήμου Ανακτορίου)

«Από ποιον ν’ αρχίσω! Θυμάμαι τους Τζεμαίους Τάκη και Λευτέρη, βιολιτζήδες πρώτης σειράς. Ο Τάκης Τζέμος συνεργάζονταν πολύ με τον Τουρκοβασίλη, και προπολεμικά με ένα από τα πρώτα κλαρίνα στην Ήπειρο το Νίκο Τζάρα. Θυμάμαι τους αδερφούς Νταή. Ο Βελισάρης έπαιζε πολύ καλό βιολί. Ο Νίκος έπαιζε κλαρίνο. Ήταν και ο Νίδας Δημητρίου, έπαιζε κι αυτός πολύ καλό βιολί. Να μη ξεχάσω και το Θωμά Ντίνου. Τούτος εδώ έπαιζε κιθάρα. Όταν έπαιζε κλαρίνο ο Τουρκοβασίλης έπεφτε γερή «χαρτούρα». Οι πιο μερακλήδες του τα κολλούσαν στην μπάλα! Έπαιζε μέχρι το πρωί που έσκαγε ο ήλιος. Δεν έχω ματαδεί άλλο σκληρό άνθρωπο απ’ αυτόν! Από βραδύς μέχρι την άλλη μέρα το πρωί να στέκει ορθός και να «βαρεί»! Βλέπεις του ‘δινε δύναμη η χαρτούρα. Είχε βαφτίσει κι ένα παιδί εδώ. Αυτό, συνηθίζονταν κείνα τα χρόνια. Όταν έρχονταν εδώ να παίξει εκτός από τους άλλους της κομπανίας του είχε και δυο τρεις γυναίκες τραγουδίστριες. Αυτές που θυμάμαι ήταν οι: Η Αργυρώ και η Αθηνά αδερφές.

Το καλοκαίρι του ’50 και στο πανηγύρι της Αγίας Κυριακής (7 Ιουλίου), ο Τάκης Τζέμος συνεργάστηκε με το Βαγγέλη Σούκα και είχαν στην παρέα τους το μπάρμπα Μήτσο Αραπάκη. Ο Αραπάκης ήταν γνωστός ως ο καλύτερος τραγουδιστής στην Ελλάδα. Έπαιζε και τσίμπαλο. Δούλεψαν μαζί στο Νυδρί της Λευκάδας. Το καλύτερο όμως πανηγύρι για την περιοχή Ξηρομέρου και Λευκάδας ήταν αυτό που γίνονταν στο Μοναστηράκι. Κρατούσε ολόκληρο τριήμερο από 18 ως και 20 Αυγούστου (Μεταμόρφωση του Σωτήρος). Τα παλιότερα χρόνια, που δεν είχαμε ηλεκτρικές εγκαταστάσεις όπως σήμερα έβαζαν να δουλεύει κάποιο τρακτέρ για να φορτώσουν οι μπαταρίες για να παίξουν τα όργανα. Μιλάω για τότε, που δεν υπήρχαν ακόμα σύγχρονα ηλεκτρονικά μουσικά όργανα. Τότε μπορούσες να ξεχωρίσεις την αξία του καλλιτέχνη. Ήταν η εποχή που το παραδοσιακό τραγούδι ήταν στις δόξες του και τα γλέντι ήταν γεμάτο συναίσθημα όπως και οι άνθρωποι. Σήμερα έχουν όλα σχεδόν ψευτίσει και πρώτα απ’ όλα εμείς οι άνθρωποι».

(Γιώργος Φουσέκης)

«Παλιά φέρναμε κι εμείς Πρεβεζάνους οργανοπαίχτες γιατί ήταν ό,τι καλύτερο για την περιοχή μας. Πρώτο και καλύτερο θυμάμαι τον Τουρκοβασίλη, που ήταν από τα καλύτερα κλαρίνα που πέρασαν από τον τόπο. Άλλους Πρεβεζάνους οργανοπαίχτες που έγιναν αγαπητοί στους γλεντζέδες της περιοχής μας ήταν οι αδερφοί Νταή (Βελισάρης και Νίκος). Οι αδερφοί Τζέμου (Αλέκος και Λευτέρης), ήταν και άλλοι δεύτερης σειράς για να τους ξεκουράζουν. Ο Τουρκοβασίλης συνεργάζονταν με Πρεβεζάνους οργανοπαίχτες αλλά έφερνε και από άλλες περιοχές, τους Χαλκιάδες, τον Τάκη Καρναβά, την Τασία Βέρα, τον Γιώργο Κόρο, την Σοφία Κολλητήρη κ.α. Όπως έχω ακούσει από γεροντότερους, παλιά έρχονταν και ένας άλλος μεγάλος καλλιτέχνης του κλαρίνου ο Νίκος ο Τζάρας. Έπαιξε εδώ στο αγαζί, που ήταν λίγο παρακάτω και το δούλευε κάποιος ονόματι Κώστας Λιάπης.

Ο Νίκος Τζάρας είχε τότε μαζί του και το μαθητή του Βασίλη Μπεσίρη, που αργότερα έγινε περισσότερο γνωστός με το παρατσούκλι Τουρκοβασίλης. Εκτός απ’ το τριήμερο πανηγύρι, το χωριό μας ήταν γνωστό σε όλη την περιοχή ως η πηγή γλεντιού. Δουλεύανε τα μαγαζιά μας φουλ κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Έρχονταν γλεντζέδες ακόμα και από την Πρέβεζα, την Άρτα και από την περιοχή μας για να διασκεδάσουν και να θαυμάσουν τους δεξιοτέχνες οργανοπαίχτες, που φέρναμε. Έρχονταν με Ι.Χ. που ήταν ακόμα λιγοστά την εποχή εκείνη. Έρχονταν με ταξί ακόμα και με καΐκια από την Πρέβεζα. Έπεφτε πολύ χαρτούρα κυρίως όταν είχαμε τρανταχτά ονόματα! Βασιλειάδης, Σαλέας, Βασιλόπουλος, Καρναβάς, Τουρκοβασίλης, αδερφοί Νταή κ.α. Να σημειωθεί ότι, στο τριήμερο πανηγύρι μας οι οργανοπαίχτες διανυχτέρευαν εδώ φιλοξενούμενοι από τους συγχωριανούς, για αυτό το λόγο αναπτύχθηκαν κάποιοι θερμοί δεσμοί, που κατέληγαν σε κουμπαριές ακόμα και σε γάμο. Αρκετοί ήταν και από τους Πρεβεζάνους οργανοπαίχτες συνδέθηκαν εδώ με κουμπαριές. Απ’ όσους θυμάμαι αυτοί ήταν οι: Νίκος Τζάρας, Τουρκοβασίλης, και ένας από τους αδερφούς Τζέμου. Όταν ήταν να κλείσουμε συμφωνία κάποια κομπανία από την Πρέβεζα – είχε τότε τέσσερις κομπανίες- πηγαίναμε στο «Σαϊτάν Παζάρ», ήταν το «Κέντρο Μουσικών», το οποίο στεγάζονταν στο μαγαζί-ουζερί του Αντρέα Σκιπιτάρη. Εκεί κλείναμε συμφωνία και δίναμε καπάρο κάπου 1000-2000 δραχμές. Αυτός που είχε τον πρώτο λόγο στη συμφωνία ήταν πάντα το κλαρίνο. Απ’ όσους Πρεβεζάνους οργανοπαίχτες γνώρισα εκείνοι που με εντυπωσίαζαν με το ντύσιμό τους ήταν οι: Κώστα Νταής, ο Τουρκοβασίλης και ο Τάκης Τζέμος. Οι δυο πρώτοι απ’ ότι θυμάμαι είχαν γίνει μπατζανάκια. Έχω ακούσει, ότι, ο Τουρκοβασίλης ανακάλυψε τον Αλέκο Κιτσάκη το αηδόνι της Ηπείρου, όπως συνηθίζετε να τον λέτε. Έρχονταν και άλλοι Πρεβεζάνοι μουσικοί καλλιτέχνες όπως οι: Βελισάρης Νταής. Τούτος έπαιζε πολύ καλό βιολί. Όμως από τότε που έφυγε για την Αθήνα ούτε ματαπάτησε στα μέρη μας. Ήταν και ο Φώτης ο Ντίνου. Αυτός ήταν στην ίδια κομπανία με το Μάκη Βασιλειάδη και με τον Δημοσθένη Καταρτζή. Ήταν οι αδερφοί Τζέμου. Αυτοί έχω ακούσει είχαν τις ρίζες τους στο Μαργαρίτι Θεσπρωτίας. Ο Τάκης και ο Αλέκος έπαιζαν βιολί με πρώτο και καλύτερο τον Τάκη. Ο Αλέκος ήταν ονειροπόλος και από καπρίτσιο παράτησε το βιολί και ασχολήθηκε με το κλαρίνο. Αργότερα σχημάτισε δική του κομπανία και εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Πάτρα. Θυμάμαι και τον Νίδα Δημητρίου, που έπαιζε σαντούρι. Η Πρέβεζα είχε παλιά και καλούς τραγουδιστάδες όπως οι: Μήτσος Αραπάκης, Αλέκος Τζέμος, Φώτης Ντίνου, Νίκος Αναστασίου, Βασίλης Γκούνης και ο Γιώργος Νταής. Τέλος να πούμε ότι στα περισσότερα χωριά της περιοχής μας εκείνα τα χρόνια δεν υπήρχαν ξενοδοχεία ούτε καν πανδοχεία, που να μπορούν να βρίσκουν κατάλυμα. Γι’ αυτό το λόγο αναγκαζόμασταν να τους φιλοξενούμε εμείς οι μαγαζάτορες στα σπίτια μας, αλλά και κάποιοι γλεντζέδες χωριανοί στα σπίτια τους. Έτσι, αναπτύχθηκαν οι συγγενικές σχέσεις μεταξύ μας με κουμπαριές και συμπεθεριές… Ζούνε ακόμα εδώ κάποια από τα αναδεχτούρια τους».

( Λευτέρης Κασόλας, ετών 75 Ιδιοκτήτης μαγαζιού στο Μοναστηράκι, με τον αδερφό του Παύλο έκλειναν μουσικούς του παραδοσιακού τραγουδιού)

«Στα πανηγύρια το γλέντι άρχιζε πάντα με μοιρολόι και μετά έπιαναν το δημοτικό τραγούδι. Ο κόσμος μερακλώνονταν και έμπαινε στο χορό και δεν έλεγε να βγει. Είχα την τύχη να φέρω στο μαγαζί μου εδώ στη Λευκάδα τα καλύτερα κλαρίνα, ανάμεσα σ’ αυτά ήταν ο Νίκος Τζάρας και ο Βασίλης Μπεσίρης ή Τουρκοβασίλης, μαθητής του Νίκου. Δάσκαλος και μαθητής ήταν τα πρώτα κλαρίνα της περιοχής Πρέβεζας – Λευκάδας. Με το παίξιμό τους ανάσταιναν πεθαμένους! Όσο για τον Τάκη το Τζέμο με το θαυμάσιο παίξιμο του βιολιού του νόμιζες πως άκουγες να κελαηδούνε αηδόνια! Έπαιζαν γνήσια δημοτικά τραγούδια, που ήταν γνωστά σαν τραγούδια Πρεβεζάνικα και Ξερομερίτικα. Μ’ αυτά ευχαριστιόνταν όσοι έμπαιναν στο χορό. Τέτοια τραγούδια ήταν τα: «Μαργιόλα»,»Αλάμπεης», «Παπαδιά», «Βαθύ Μπεράτι», «Φυσούνι», «Λιάσκος», «Συρτό Πρεβεζάνικο», «τα Κλάματα», «Γενοβέφα», «Πλεύρα» ή «Πλέβνα», «Λιασκοβίκι Πρεβεζάνικο», «Φράσια Πρεβεζάνικη» κ.α. Είχαν μπει στο πνεύμα του κάθε χορευτή και γνώριζαν πολύ καλά ποιο τραγούδι θα παίξουν! Υπήρχε ένας συγχρονισμός τι, να σου πω! Οι πιο πολλοί χορευτές που συμμετείχαν ήξεραν να χορεύουν περίφημα. Έβγαζαν τα τσαρούχια ή αργότερα τα παπούτσια και χόρευαν ανάλαφρα και με ρυθμό, τόσο καλά, που οι άλλοι που τους κοίταζαν απ’ έξω τους θαύμαζαν και τους καμάρωναν!»

(Σωτήρης Κατσαμπές, ιδιοκτήτης μαγαζιού στο Μοναστηράκι Ξηρομέρου)

«Εδώ στη Λευκάδα τους έφερνα συχνά στο μαγαζί μου, που ήταν κάπου στο κέντρο της πόλης και το είχα βαφτίσει «Τα Χελιδόνια». Για να τους φέρω έπρεπε να πάω από μέρες ή και από κάνα δυο μήνες πριν για να κλείσω συμφωνία. Ήταν τόσο περιζήτητοι, που τρελαίνονταν ο κόσμος να τους ακούει. Από το μαγαζί μου πέρασαν σχεδόν όλοι οι Πρεβεζάνοι οργανοπαίχτες. Είχαν σχηματίσει τρεις εξαίρετες κομπανίες. Εκτός από τους Νίκο Τζάρα, Τουρκοβασίλη, και Τζεμαίους, είχε έρθει ο Μήτσος Αραπάκης. Τούτος δω, έπαιζε τσίμπαλο και τραγούδαγε και κάτι Αμανέδες!… Ήταν επίσης και οι Βασίλης Γκούνης (έπαιζε λαούτο), ο Δημοσθένης Καταρτζής, οι αδερφοί Νταή και ο Παύλος Ζαφείρης (έπαιζε περίφημο βιολί). Όλοι τους πρώτης σειράς καλλιτέχνες! Σοβαροί, τίμιοι και με φιλότιμο. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τους σκεπάζει.»

(Θωμάς Σβορώνος, ηλικίας 89 χρονών. Λευκάδα)

Γράφει ο Ανδρέας Καρζής

www.mousapolytropos.gr