Ευρώπη πολλαπλών ταχυτήτων. Η αρχή του τέλους;

Η «μίνι» σύνοδος του Παρισιού που διεξήχθη στις 07 Μαρτίου 2017 περιείχε πολύ σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον τα Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με ένα στόμα μια φωνή οι τέσσερις ηγέτες Φρανσουά Ολάντ, Άνγκελα Μέρκελ, Μαριάνο Ραχόι και Πάολο Τζεντιλόνι, δέσμιοι τη δυσχερούς Ευρωπαϊκής συγκυρίας, τάχθηκαν υπέρ της Ευρώπης των πολλαπλών ταχυτήτων. Δηλαδή οι πρόθυμες και ικανές χώρες να προχωρήσουν σε μια εμβάθυνση της ενοποίησης τους και οι λοιπές χώρες χωρίς να απαγκιστρώνονται από την ένωση να παραμένουν με μια πιο «χαλαρή» σχέση. Πολύ πιθανό αυτή η κοινή συνισταμένη που εξήλθε από τη «μίνι» σύνοδο των Βερσαλλιών να αποτελεί την αρχή του τέλους της Ευρώπης που γνωρίζαμε.

Η πρόταση έχει παλαιότερες ρίζες. Πέρα από το ότι βρισκόταν στο τραπέζι του δημόσιου ευρωπαϊκού διαλόγου από το 1957 ακόμα, το 1994 ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ως επικεφαλής του κοινοβουλευτικού κόμματος CDU/CSU, μαζί με τον Καρλ Λάμερς, δημοσίευσαν μια μελέτη με την ονομασία Kerneuropa (Core Europe). Η συγκεκριμένη μελέτη πρότεινε ένας «σκληρός πυρήνας» κρατών μελών που θα στηρίζεται στη Γαλλία και τη Γερμανία να εμβαθύνει περισσότερο την ολοκλήρωση των πολιτικών τους. Με αυτό τον τρόπο, κατ' ουσία υπήρχε η σκέψη να απαγκιστρωθεί ο βορράς της Ευρώπης από το νότο με τις περιορισμένες προοπτικές, καταστρατηγώντας τους ιδεαλισμούς περί αλληλεγγύης των προπατόρων της ένωσης.

Ωστόσο, η Συνθήκη της Λισαβόνας Άρθρα 326-334, προβλέπει τις Ενισχυμένες Συνεργασίες. Μια διαδικασία που εισήχθη στην Ένωση με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ, και έδωσε το δικαίωμα σε κράτη μέλη να καθιερώσουν ενισχυμένες συνεργασίας σε διάφορες επιμέρους πολιτικές για τις οποίες τα 28 κράτη μέλη δεν μπορούν να συμφωνήσουν. Οπότε μέσω των Ενισχυμένων συνεργασιών μπορούν κράτη μέλη να εμβαθύνουν τη διαδικασία ολοκλήρωσης χωρίς να απαιτείται καμία αλλαγή στις συνθήκες. Στηριζόμενοι στις Ενισχυμένες Συνεργασίες θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι η δυνατότητα της Ευρώπης των διαφορετικών ταχυτήτων είναι θεσμοποιημένη από το 2000, με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ.

Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι ότι δέκα κράτη μέλη δε συμμετέχουν στην Ευρωζώνη. Η Βρετανία και η Ιρλανδία δεν έχουν υπογράψει τη Συμφωνία Σένγκεν, ενώ η Δανία δε συμμετέχει στη Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας. Επίσης ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. δεν έχει υπογραφεί από την Πολωνία και τη Βρετανία όπως και το Δημοσιονομικό Σύμφωνο από την Τσεχία και πάλι από τη Βρετανία.

Σήμερα όμως με επιστέγασμα τη «μίνι» σύνοδο των Βερσαλλιών έχουμε κάτι διαφορετικό. Ο προάγγελος ξεκίνησε αρχικά τον Ιούνιο του 2015 όταν ο Μανουέλ Μακρόν, Υπ. Οικ. της Γαλλίας τότε, και ο Ζίγκμαρ Γκάμπριελ, Αντικαγκελάριος της Γερμανίας, δημοσίευσαν ένα κοινό άρθρο γνώμης στην The Guardian, στο οποίο μιλούσαν για εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης μέσω της οποίας κάθε κράτος μέλος θα βρει τη θέση του, υποβόσκοντας την Ευρώπη των πολλαπλών ταχυτήτων.

Από τότε μπήκε όλο και πιο έντονα στον Ευρωπαϊκό δημόσιο διάλογο η συγκεκριμένη σκέψη. Το τελευταίο διάστημα όμως άρχισε έντονα από επίσημα χείλη να επιβεβαιώνεται, μέχρι την ουσιαστική εξαγγελία στις Βερσαλλίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της προαναγγελίας ήταν η Λευκή Βίβλος της Κομισιόν που δημοσίευσε ο Ζαν Κλωντ Γιούνκερ την 1η Μαρτίου κάνοντας λόγο για τα πέντε σενάρια ολοκλήρωσης της Ένωσης. Αντί δηλαδή ως Πρόεδρος να θέσει τις κατευθυντήριες γραμμές για το πώς πρέπει να προχωρήσει η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, έθεσε πέντε σενάρια εικάζοντας το τι μπορεί να γίνει. Μια πρόταση που σίγουρα δεν τιμά καθόλου τον απερχόμενο κατά δήλωσή του, Πρόεδρο της Κομισιόν το 2019. Το τρίτο από τα πέντε αυτά Σενάρια αναφέρει την Ευρώπη των Προθύμων, οι οποίοι θέλουν και έχουν την ικανότητα να προχωρήσουν σε ισχυρότερη εμβάθυνση της ολοκλήρωσης και σε αυτούς που επιθυμούν μια χαλαρότερη σχέση, επιβεβαιώνοντας ή καλύτερα προαναγγέλλοντας την Ευρώπη των πολλαπλών ταχυτήτων.

Επιπρόσθετα η σύνοδος των Βερσαλλιών ενέχει μια σημαντική σημειολογική ειρωνεία. Η εγχώρια πολιτική δύναμη των τεσσάρων ηγετών είναι υπό διαρκή αστάθεια. Λαμβάνουν αποφάσεις και εξαγγέλλουν κάτι τόσο σημαντικό για το μέλλον της ένωσης, ενώ ο Γάλλος Πρόεδρος και ο Ιταλός Πρωθυπουργός δε θα βρίσκονται σε λίγους μήνες στη θέση τους. Ο Ισπανός Πρωθυπουργός με την οριακή πλειοψηφία που διαθέτει καθίσταται διαρκώς επισφαλής και η πρωτοκαθεδρία της Γερμανίδας Καγκελάριου έχει υποστεί ισχυρά πλήγματα αναμένοντας τις εκλογές.

Στο δια ταύτα, και για το αν μπορεί αυτή η νέα Ευρώπη των πολλαπλών ταχυτήτων που ετοιμάζεται να βρει το δρόμο της, ένα είναι σίγουρο. Η έννοια της κοινότητας, με το κοινό μέλλον υπό τη σκέπη της αλληλεγγύης των κρατών μελλών για μια Ευρώπη χωρίς ανταγωνισμούς είναι δεδομένο, ότι θα καταστρατηγηθεί και θα βαλθεί ακόμα περισσότερο. Η Ευρώπη των πολλαπλών ταχυτήτων ενέχει στοιχεία έντονων εθνικών εγωισμών και ηγεμονισμού, γεγονός που οδηγεί σε διαλυτικές διαδικασίες.

Ωστόσο, θα ήθελα να σημειώσω, ότι σε μια Ευρώπη των 28 κρατών, είναι δεδομένη η δυσκολία της εύρεσης κοινής συνισταμένης σε όλα τα ζητήματα. Μάλιστα ο Γιόσκα Φίσερ είχε θέσει το ερώτημα, πριν τη μεγάλη διεύρυνση της ένωσης, το κατά πόσο εφικτό θα είναι να συνεννοηθούν τόσα διαφορετικά κράτη μέλη. Θα συμπλήρωνα επίσης, ότι στα 28 κράτη μέλη πιθανό να προστεθούν σε μερικά χρόνια και οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων οι οποίες βρίσκονται σε προενταξιακές διαδικασίες, οξύνοντας ακόμα περισσότερο τη Βαβέλ της Ευρώπης.

Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω το πολύ αρνητικό κλίμα και το πολιτικό μήνυμα που απορρέει από την εν γένει κακοφωνία των Ευρωπαίων ηγετών. Μέσα από τη λογική της Ευρώπης των πολλαπλών ταχυτήτων διαλύεται οποιαδήποτε εμπιστοσύνη είχε απομείνει μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών γύρω από την ιδέα της ενωμένης Ευρώπης. Καθώς είναι μάλιστα πασιφανές ότι η όλη ιδέα στηρίζεται στη λογική της ελαχιστοποίησης των ζημιών από την αποτυχία της ολοκλήρωσης. Αποχαιρέτα τη λοιπόν την Ευρώπη που χάνεις, καθώς το όνειρο των προπατόρων της Ενωμένης Ευρώπης παρέμεινε όνειρο.

Παντελής Κάλλιας

Οικονομολόγος

www.huffingtonpost.gr