Βίτσα
Η Βίτσα είναι ένα από τα πιο γνωστά Ζαγοροχώρια
Η Βίτσα, χωριό του Κεντρικού Ζαγορίου, χαρακτηρισμένος παραδοσιακός οικισμός, με ιδιαίτερο ιστορικό, αρχιτεκτονικό και οικολογικό ενδιαφέρον, είναι ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά χωριά του Ζαγορίου, περιοχή μοναδική στην Ελλάδα αλλά και την Ευρώπη για την ιστορία, τον πολιτισμό και τη φύση της. Βρίσκεται σε απόσταση 36 χιλιομέτρων από την πόλη των Ιωαννίνων, πάνω στον οδικό άξονα του Κεντρικού Ζαγορίου, στα όρια του Εθνικού Δρυμού Βίκου-Αώου και στην αρχή της περίφημης χαράδρας του Βίκου.
Κτισμένη αμφιθεατρικά σε περιοχή απαράμιλλου φυσικού κάλλους, εντυπωσιάζει και προκαλεί τον ανυποψίαστο επισκέπτη να περιδιαβεί τα καλντερίμια του χωριού και να αφουγκραστεί τα μυστικά του... Τα χαμηλότερα σπίτια βρίσκονται στα 920 μ. υψόμετρο και τα ψηλότερα στα 1.000 μ. υψόμετρο. Ο μόνιμος πληθυσμός και στις δύο γειτονιές μαζί φτάνει τους 100 κατοίκους.
Η Βίτσα, χωριό του Κεντρικού Ζαγορίου, χαρακτηρισμένος παραδοσιακός οικισμός, με ιδιαίτερο ιστορικό, αρχιτεκτονικό και οικολογικό ενδιαφέρον, είναι ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά χωριά του Ζαγορίου, περιοχή μοναδική στην Ελλάδα αλλά και την Ευρώπη για την ιστορία, τον πολιτισμό και τη φύση της. Βρίσκεται σε απόσταση 36 χιλιομέτρων από την πόλη των Ιωαννίνων, πάνω στον οδικό άξονα του Κεντρικού Ζαγορίου, στα όρια του Εθνικού Δρυμού Βίκου-Αώου και στην αρχή της περίφημης χαράδρας του Βίκου.
Κτισμένη αμφιθεατρικά σε περιοχή απαράμιλλου φυσικού κάλλους, εντυπωσιάζει και προκαλεί τον ανυποψίαστο επισκέπτη να περιδιαβεί τα καλντερίμια του χωριού και να αφουγκραστεί τα μυστικά του... Τα χαμηλότερα σπίτια βρίσκονται στα 920 μ. υψόμετρο και τα ψηλότερα στα 1.000 μ. υψόμετρο. Ο μόνιμος πληθυσμός και στις δύο γειτονιές μαζί φτάνει τους 100 κατοίκους.
Αρχαία Ιστορία
Στη θέση 'Γενίτσαρη' ανάμεσα από τη Βίτσα και το Μονοδέντρι, μετά από αρχαιολογική έρευνα και ανασκαφή, που διεξήγαγε η αείμνηστη έφορος Αρχαιοτήτων κ. Ιουλία Βοκοτοπούλου, ήρθε στο φως, ένας μικρός κτηνοτροφικός οικισμός με δύο νεκροταφεία που χρονολογούνται από το τέλος του 9ου αιώνα π. Χ μέχρι το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ.Κανένα επιφανειακό στοιχείο, καμιά γραπτή αναφορά ή γραπτή παράδοση δεν οδήγησαν την αρχαιολογική σκαπάνη στην περιοχή αυτή. Η ανακάλυψη ήταν τελείως τυχαία, μετά τη διάνοιξη για την κατασκευή μιας δεύτερης δεξαμενής υδροδότησης της Βίτσας, ήρθαν στο φως κάποιοι αρχαίοι τάφοι.
Το όνομα της Μολοσσικής αυτής Κώμης δεν είναι γνωστό και ίσως να μην το μάθουμε ποτέ, γιατί η τοπογραφία της Ηπείρου είναι προβληματική ακόμα και για τις μεγάλες πόλεις της, τα ταπεινά όμως ερείπια των σπιτιών σε συνδυασμό με τα σχετικά πλούσια κτερίσματα των τάφων, αποτελούν πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τη ζωή, το πολιτιστικό επίπεδο και τα έθιμα των κτηνοτρόφων Μολοσσών επί πέντε αιώνες. Εξ άλλου είναι και ο αρχαιότερος οικισμός που ανακαλύφθηκε στην Ήπειρο.
Τα ευρήματα από τις πολύχρονες ανασκαφές του οικισμού και των δύο νεκροταφείων, κοσμούν σήμερα δύο αίθουσες του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων.
Έτσι άρχισε το 1965 η ανασκαφική έρευνα, η οποία και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.Τα αρχαιότερα λείψανα κτισμάτων των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (8ος - 6ος π. Χ. αιώνα) είναι λίγες καλύβες καμπυλόσχημες ή αψιδωτές, κατασκευασμένες από ξύλα, κλαδιά και άχυρα. Μερικές φορές έχουν θεμέλια λίθινα, άλλοτε όμως περιβάλλονται στη βάση τους με πέτρες για να προστατεύονται από τα νερά της βροχής. Στο δάπεδο, που είναι χώμα έχουν ένα τζάκι για θέρμανση και παρασκευή φαγητού, βόθρους και πιθάρια για νερό και αποθήκευση τροφής. Από τις κατοικίες των γεωμετρικών χρόνων το πιο σπουδαίο κτίσμα είναι ένα καμπυλόσχημο σπίτι στο βόρειο άκρο του οικισμού μήκους 13-50 μέτρα και από τα αρχαϊκά ένα αψιδωτό σπίτι μήκους 9 μέτρων, με πλακόστρωτο δάπεδο
Μια καινούργια διαμόρφωση του οικισμού διαπιστώνεται στο τέλος του 5ου π. Χ αιώνα, πιθανόν μετά από καταστροφή του από πυρκαγιά. Ο οικισμός φαίνεται να διαμορφώνεται σε δύο επίπεδα με ένα κάθετο τοίχο πάχους 1,5 μέτρου. Το βόρειο τμήμα βρίσκεται λίγο ψηλότερα από το νότιο.Ο οικισμός πλαισιώνεται από δύο νεκροταφεία, που χρονολογούνται, όπως και ο οικισμός, από τα μέσα του 9ου μέχρι το τέλος του 4ου π. Χ αιώνα.
Οι ανασκαφές του νοτίου νεκροταφείου έφεραν στο φως 141 τάφους. Οι νεκροί είναι τοποθετημένοι σε αβαθείς λάκκους, που τους περιέβαλλαν μία ή δύο σειρές από λιθάρια, ο ένας πάνω στον άλλο, σε 5-6 επάλληλες στρώσεις και ήταν σκεπασμένοι με χώματα και πέτρες. Ο τρόπος αυτός της ταφής θυμίζει την τεχνική των ταφικών τύμβων, που απαντούν στην αρχαία Ελλάδα και ιδιαίτερα στη δυτική από την εποχή του χαλκού μέχρι το τέλος των γεωμετρικών χρόνων. Στο βόρειο νεκροταφείο βρέθηκαν 43 τάφοι. Ήταν όμως πολύ περισσότεροι, αλλά καταστράφηκαν από τις βροχές και την κατασκευή του δρόμου. Σύμφωνα με την κ. Βοκοτοπούλου, πρόκειται πιθανόν και εδώ για ταφικό τύμβο, γιατί οι αρχαιότεροι τάφοι βρίσκονται στο κέντρο και οι νεότεροι περιμετρικά.
Προς τιμή των νεκρών βάζουν στους τάφους κτερίσματα, αγγεία τροχήλατα από τη νότια Ελλάδα, κυρίως από την Κόρινθο τον 8ο - 6ο π. Χ αιώνα και από τη βορειοδυτική Πελοπόννησο. Από τον 5ο αιώνα π. Χ αρχίζουν να επικρατούν τα αττικά αγγεία. Στους άντρες πρόσφεραν όπλα (ξίφη, δόρατα, μαχαίρια, κράνη), στις γυναικείες ταφές πλουσιότερα δώρα, κυρίως κοσμήματα από ορείχαλκο. Στο δεύτερο μισό του 6ου π. Χ αιώνα χρονολογούνται δύο ωραίες κορινθιακές πρόχοι που βρέθηκαν σε αντρικό τάφο.
Η διάταξη του οικισμού τον 5ο και 4ο αιώνα σε δύο συγκροτήματα και σε δύο χωριστά νεκροταφεία-τύμβους, δίνουν την εντύπωση, ότι κατοικούσαν δύο συγγενείς οικογένειες μιας ομάδας κτηνοτρόφων, που εγκαταστάθηκαν εκεί γύρω στο 800 π. Χ. Μια παρόμοια οργάνωση σε 'πατριές' έχουν και οι σημερινοί κτηνοτρόφοι της Πίνδου, οι Σαρακατσάνοι.
Το ορεινό του εδάφους και το μεγάλο υψόμετρο του οικισμού (1100 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας) δεν επιτρέπουν τη διαχείμαση των κοπαδιών στην Πίνδο, γιατί το χειμώνα επικρατεί παγετός και η γη σκεπάζεται συχνά από χιόνι. Γι αυτό το φθινόπωρο οι κτηνοτρόφοι εγκαταλείπουν και σήμερα τη θερινή διαμονή τους και διαχειμάζουν στις πεδιάδες των Ηπειρωτικών ακτών και στους κάμπους της Θεσσαλίας, όπου οι συνθήκες είναι πιο ευνοϊκές για την κτηνοτροφία. Την προχωρημένη άνοιξη ξαναγυρνούν στις θερινές διαμονές τους. Αυτό γινόταν ανέκαθεν από τα παλιά χρόνια. Στα χειμαδιά οι κτηνοτρόφοι αντάλλαζαν τα κτηνοτροφικά προϊόντα τους, με προϊόντα αποικιακά από την Κόρινθο. Τούτο δεν ήταν περίεργο, γιατί στις Ηπειρωτικές ακτές είχαν εγκατασταθεί κατά τον 8ο και 7ο αιώνα π. Χ. αποικίες των Κορινθίων και Ηλειών, ενώ τον 5ο αιώνα το Αττικό εμπόριο αρχίζει να επικρατεί στην Ήπειρο. Η προέλευση των ευρημάτων αυτών αποτελεί σοβαρή ένδειξη για τις περιοχές, όπου διαχείμαζαν οι κάτοικοι του αρχαίου οικισμού, στις πεδιάδες βόρεια του Αμβρακικού κόλπου και του Ιονίου πελάγους, στην αρχαία Κασσωπαία και Θεσπρωτία, όπου είχαν τις αποικίες οι Κορίνθιοι και οι Ηλειοί.
Οι ανασκαφές στον αρχαίο οικισμό έφεραν στο φως 184 νεκρικούς τάφους, 141 στο νότιο νεκροταφείο και 43 στο βόρειο. Οι τάφοι όμως ήταν πολύ περισσότεροι. Στο νότιο νεκροταφείο οι τάφοι ήταν περισσότεροι από 150 και άλλοι τόσοι ή και περισσότεροι πρέπει να ήταν στο βόρειο νεκροταφείο. Συνολικά λοιπόν 300 τουλάχιστον νεκροί θα είχαν ταφεί στα δύο νεκροταφεία, κατά τη διάρκεια των πέντε αιώνων που έζησε ο οικισμός. Αν δεχτούμε ότι άλλοι τόσοι νεκροί τουλάχιστον είχαν ταφεί στις χειμερινές διαμονές, το σύνολο των μελών του οικισμού μπορούμε να το υπολογίσουμε σε 600 μέλη περίπου σε πέντε αιώνες. Αν λάβουμε υπόψη ότι οι αρχαίοι Έλληνες υπολόγιζαν τη διάρκεια μιας γενιάς σε 33 χρόνια ή τρεις γενιές σε κάθε αιώνα, τότε σε κάθε γενιά αντιστοιχούν 40 περίπου μέλη, τόσοι και οι κάτοικοι του οικισμού.Το όνομα της Μολοσσικής αυτής Κώμης δεν είναι γνωστό και ίσως να μην το μάθουμε ποτέ, γιατί η τοπογραφία της Ηπείρου είναι προβληματική ακόμα και για τις μεγάλες πόλεις της, τα ταπεινά όμως ερείπια των σπιτιών σε συνδυασμό με τα σχετικά πλούσια κτερίσματα των τάφων, αποτελούν πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τη ζωή, το πολιτιστικό επίπεδο και τα έθιμα των κτηνοτρόφων Μολοσσών επί πέντε αιώνες. Εξ άλλου είναι και ο αρχαιότερος οικισμός που ανακαλύφθηκε στην Ήπειρο.
Τα ευρήματα από τις πολύχρονες ανασκαφές του οικισμού και των δύο νεκροταφείων, κοσμούν σήμερα δύο αίθουσες του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων.
Νεώτερη Ιστορία
Η ιστορία της Βίτσας χάνεται στα βάθη των αιώνων. Η γραπτή ιστορία ξεκινάει από τα μέσα του ΙΔ' αιώνα. Για πρώτη φορά αναφέρεται με το όνομα Βεΐτσα το έτος 1361 σε Χρυσόβουλο που εκδόθηκε από το Δεσπότη Συμεών Ούρεσιν τον Παλαιολόγο. Σε αυτό αναφέρεται ότι τα χωριά Σουδενά, Βεΐτσα και Τσερβάρι τα ενέμετο ο Μέγας Κοντόσταβλος Ιωάννης Τσάφας Ουρσινός, άντρας βαθυκτήμονας και επίσημος. Η επόμενη γραπτή αναφορά ήταν στο νάρθηκα της Ιεράς Μονής Αγίας Παρασκευής, στον οποίο αναγράφονταν τα εξής : " Ανηγέρθη και ανιστορήθη ο ναός ούτος της Αγίας μεγαλομάρτυρος και τροπαιούχου Παρασκευής δι εξόδων και πληρώσεως του ευγενεστάτου Κυρίου Μιχαήλ Βωηβώντα του Θερειανού και της γενναίας και αδελφότητος αυτού και πάντων όλων των Βεζητζινών κληρονόμων κτητόρων και μειζόνων επί της Βασιλείας του πανυψηλοτάτου Δεσπότου ημών Καρόλου του Δουκός εν έτει 6.92ο από κτίσεως κόσμου (1412 μ.Χ.) παρεδρεύοντος εντίμου Εμμανουήλ Ιερέως του Φεηγόρου." Δυστυχώς το μεγαλύτερο μέρος του πολύτιμου κειμηλίου έχει καταστραφεί και αντικαταστάθηκε πριν από λίγα χρόνια.
Σε ένα ιστορικό έγγραφο 'Το Χρονικό της Βοτσάς' που έχει χαθεί, αναφέρεται ότι μεταξύ των χωριών που φέρονται με το όνομα Βοϊνίκο και οι κάτοικοι Βοϊνίκιδες (στρατεύσιμοι) ανήκει και η Βεΐτσα. Υποτάχτηκε δε κατά την άλωση των Ιωαννίνων στο Σενάν πασά μαζί με άλλα χωριά του Ζαγορίου. Στο ίδιο χρονικό αναγράφεται ότι κατά τα έτη
Από τα παραπάνω βγαίνει το συμπέρασμα ότι η Βεΐτσα ή Βεζήτσα (όπως αναφέρεται σε πολλά έγγραφα ) ήταν διαιρημένη σε τρεις μαχαλάδες και κατείχε την ίδια θέση με σήμερα από την ΙΔ' εκατονταετηρίδα, δηλαδή πριν την άλωση της Ηπείρου από τους Τούρκους. Γύρω από τους μαχαλάδες υπήρχαν και τρεις μικρότεροι συνοικισμοί στις θέσεις Άγιος Ιωάννης (Κορνήσι), Άγιος Νικόλαος (Λιβαδάκια) και Άγιος Αθανάσιος, οι οποίοι διαλύθηκαν και προσχώρησαν στους τρεις μαχαλάδες. Κατά την παράδοση στους μεν κατοίκους του Άνω μαχαλά (Μονοδέντρι) προσχώρησαν οι κάτοικοι του οικισμού που ήταν κοντά στο παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη στη θέση 'Κορνήσι', στο Μεσιό μαχαλά (Άνω Βίτσα) οι κάτοικοι του οικισμού που βρισκόταν κοντά στον Άγιο Νικόλαο στα 'Λιβαδάκια' και στον Κάτω μαχαλά (Κάτω Βίτσα) προσχώρησαν οι κάτοικοι του οικισμού που ήταν κοντά τον Άγιο Αθανάσιο. Εικάζεται ότι η μετακίνηση των κατοίκων των τριών αυτών οικισμών προς τους μεγαλύτερους οφείλεται κατά μία εκδοχή στις συχνές επιδρομές Τούρκων και Αλβανών ληστών οι οποίοι λυμαίνονταν εκείνη την εποχή τα Ζαγοροχώρια. Άλλες εκδοχές αναφέρουν ότι η μετακίνηση αυτή των πληθυσμών έγινε για το λόγο κάποιας σοβαρής επιδημικής ασθένειας ή από τη συχνή διέλευση Τούρκων στρατιωτών από την τοποθεσία Τουρκοδρόμια.
Κατά τον Ιωάννη Νικολαϊδη η μετακίνηση των πληθυσμών έγινε περισσότερο για λόγους κάποιας επιδημικής ασθένειας και κατά δεύτερο λόγω για το φόβο των Τούρκων. Τις απόψεις του αυτές τις στηρίζει στο ότι οι κάτοικοι των οικισμών στον Άγιο Ιωάννη και Άγιο Αθανάσιο ήταν μακριά από την τοποθεσία 'Τουρκοδρόμι' και στο ότι σώζεται μέχρι σήμερα η θέση 'Μνήματα' στο 'Βουζήσι' όπου έγινε η ταφή αυτών που πέθαναν από την επιδημία, όπως αυτό διασώζεται και από την παράδοση στην οποία αναφέρεται ότι: 'Πάϊνει ο δαίμονας τ' νύχτα κι τσ' έπνιγει τα πιδιά τσ' κι αναγκάσκαν να φύγουν απού τα Βουζήσια'. Η δε μετακίνηση των πληθυσμών έγινε ως εξής: Οι κάτοικοι του οικισμού στον Άγιο Ιωάννη εγκαταστάθηκαν στον Κάτω Μαχαλά, καθ' ότι και το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη ανήκει από αρχαιοτάτων χρόνων στους κατοίκους της Κάτω Βίτσας, οι κάτοικοι του οικισμού Άγιος Νικόλαος (Λιβαδάκια) εγκαταστάθηκαν στο Μεσιό Μαχαλά, επειδή το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου ανήκει στους κατοίκους της Πάνω Βίτσας και οι κάτοικοι του Αγίου Αθανασίου εγκαταστάθηκαν στον Άνω Μαχαλά, το Μονοδέντρι.
Μέχρι το 1763 τα τρία χωριά: Μονοδέντρι, Άνω Βίτσα και Κάτω Βίτσα αποτελούσαν μία κοινότητα Αυτό αποδεικνύεται και από τη σωζόμενη παροιμία "Απ' τσ' Διαμαντουστύλινας ως τσ' Μπούλπους' δηλαδή από την τελευταία οικογένεια του Άνω μαχαλά (Μονοδεντρίου) μέχρι την τελευταία του Κάτω μαχαλά.
Σε ένα ιστορικό έγγραφο 'Το Χρονικό της Βοτσάς' που έχει χαθεί, αναφέρεται ότι μεταξύ των χωριών που φέρονται με το όνομα Βοϊνίκο και οι κάτοικοι Βοϊνίκιδες (στρατεύσιμοι) ανήκει και η Βεΐτσα. Υποτάχτηκε δε κατά την άλωση των Ιωαννίνων στο Σενάν πασά μαζί με άλλα χωριά του Ζαγορίου. Στο ίδιο χρονικό αναγράφεται ότι κατά τα έτη
Από τα παραπάνω βγαίνει το συμπέρασμα ότι η Βεΐτσα ή Βεζήτσα (όπως αναφέρεται σε πολλά έγγραφα ) ήταν διαιρημένη σε τρεις μαχαλάδες και κατείχε την ίδια θέση με σήμερα από την ΙΔ' εκατονταετηρίδα, δηλαδή πριν την άλωση της Ηπείρου από τους Τούρκους. Γύρω από τους μαχαλάδες υπήρχαν και τρεις μικρότεροι συνοικισμοί στις θέσεις Άγιος Ιωάννης (Κορνήσι), Άγιος Νικόλαος (Λιβαδάκια) και Άγιος Αθανάσιος, οι οποίοι διαλύθηκαν και προσχώρησαν στους τρεις μαχαλάδες. Κατά την παράδοση στους μεν κατοίκους του Άνω μαχαλά (Μονοδέντρι) προσχώρησαν οι κάτοικοι του οικισμού που ήταν κοντά στο παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη στη θέση 'Κορνήσι', στο Μεσιό μαχαλά (Άνω Βίτσα) οι κάτοικοι του οικισμού που βρισκόταν κοντά στον Άγιο Νικόλαο στα 'Λιβαδάκια' και στον Κάτω μαχαλά (Κάτω Βίτσα) προσχώρησαν οι κάτοικοι του οικισμού που ήταν κοντά τον Άγιο Αθανάσιο. Εικάζεται ότι η μετακίνηση των κατοίκων των τριών αυτών οικισμών προς τους μεγαλύτερους οφείλεται κατά μία εκδοχή στις συχνές επιδρομές Τούρκων και Αλβανών ληστών οι οποίοι λυμαίνονταν εκείνη την εποχή τα Ζαγοροχώρια. Άλλες εκδοχές αναφέρουν ότι η μετακίνηση αυτή των πληθυσμών έγινε για το λόγο κάποιας σοβαρής επιδημικής ασθένειας ή από τη συχνή διέλευση Τούρκων στρατιωτών από την τοποθεσία Τουρκοδρόμια.
Κατά τον Ιωάννη Νικολαϊδη η μετακίνηση των πληθυσμών έγινε περισσότερο για λόγους κάποιας επιδημικής ασθένειας και κατά δεύτερο λόγω για το φόβο των Τούρκων. Τις απόψεις του αυτές τις στηρίζει στο ότι οι κάτοικοι των οικισμών στον Άγιο Ιωάννη και Άγιο Αθανάσιο ήταν μακριά από την τοποθεσία 'Τουρκοδρόμι' και στο ότι σώζεται μέχρι σήμερα η θέση 'Μνήματα' στο 'Βουζήσι' όπου έγινε η ταφή αυτών που πέθαναν από την επιδημία, όπως αυτό διασώζεται και από την παράδοση στην οποία αναφέρεται ότι: 'Πάϊνει ο δαίμονας τ' νύχτα κι τσ' έπνιγει τα πιδιά τσ' κι αναγκάσκαν να φύγουν απού τα Βουζήσια'. Η δε μετακίνηση των πληθυσμών έγινε ως εξής: Οι κάτοικοι του οικισμού στον Άγιο Ιωάννη εγκαταστάθηκαν στον Κάτω Μαχαλά, καθ' ότι και το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη ανήκει από αρχαιοτάτων χρόνων στους κατοίκους της Κάτω Βίτσας, οι κάτοικοι του οικισμού Άγιος Νικόλαος (Λιβαδάκια) εγκαταστάθηκαν στο Μεσιό Μαχαλά, επειδή το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου ανήκει στους κατοίκους της Πάνω Βίτσας και οι κάτοικοι του Αγίου Αθανασίου εγκαταστάθηκαν στον Άνω Μαχαλά, το Μονοδέντρι.
Μέχρι το 1763 τα τρία χωριά: Μονοδέντρι, Άνω Βίτσα και Κάτω Βίτσα αποτελούσαν μία κοινότητα Αυτό αποδεικνύεται και από τη σωζόμενη παροιμία "Απ' τσ' Διαμαντουστύλινας ως τσ' Μπούλπους' δηλαδή από την τελευταία οικογένεια του Άνω μαχαλά (Μονοδεντρίου) μέχρι την τελευταία του Κάτω μαχαλά.
Η διοίκηση των τριών μαχαλάδων γινόταν από ένα προεστό, οι κάτοικοι δε συνέρχονταν σε τακτικές συνελεύσεις στη θέση 'Γενίτσαρη' στο μέσο των μαχαλάδων και συζητούσαν θέματα που αφορούσαν και τις τρεις κοινότητες. Οι αποφάσεις παίρνονταν κατά την αρχή της πλειοψηφίας και γινόταν σεβαστές από όλους τους κατοίκους. Αυτό συνέβαινε και μέχρι τα τέλη του ΙΘ΄ αιώνα.
Λέγεται ότι το έτος 1763 κατά μία εκδοχή ή στις αρχές του ΙΗ' αιώνα η μία κοινότητα διαιρέθηκε σε τρεις και ο κάθε μαχαλάς αποτελούσε ξεχωριστή κοινότητα.
Οι κάτοικοι των τριών συνοικισμών ενισχύθηκαν κατά καιρούς και από τους κατοίκους άλλων χωριών, οι οποίοι μετακινήθηκαν για διαφόρους λόγους και εγκαταστάθηκαν σε αυτούς. Μια τέτοια μετακίνηση πληθυσμών έγινε στις αρχές του 15ου αιώνα, με την εγκατάσταση αρκετών οικογενειών από το χωριό Βαστανιά (παλιός οικισμός κοντά στα Τσερβαριώτικα καλύβια ο οποίος διαλύθηκε από τις συχνές επιδρομές των Τούρκων), πρώτα στη θέση που αργότερα χτίστηκε το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία και μετέπειτα στο Μονοδέντρι. Την αρχή της μετεγκατάστασης έκανε κάποιος από την οικογένεια των αρχόντων Θερειανών, ο οποίος μετοίκησε στη Μονή του Προφήτη Ηλία, για χάρη του καλού κλίματος πριν από το 1400 μ. Χ. Στη συνέχεια μετά τον ερχομό και άλλων, εγκαταστάθηκαν στο Μονοδέντρι, όπου και έμειναν μόνιμα, όπως γράφεται και στην προαναφερθείσα επιγραφή στη Μονή της Αγίας Παρασκευής. Οι άρχοντες από τη Βαστανιά, οι γαιοκτήμονες δηλαδή του χωριού, των οποίων προεξήρχε η οικογένεια των Θερειανών, διατήρησαν τις ιδιοκτησίες στη Βαστανιά για 250 χρόνια. Μετά αντάλλαξαν αυτές με τους κατοίκους του Τσερβαριού, αντί των κτημάτων βόρεια του Προφήτη Ηλία στη θέση 'Στούρος' και 'Ραμνά', αφιερώνοντας και μέρος αυτών στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, στο οποίο βοήθησαν και για την ανέγερσή του κατά το έτος 1632. Ανήγειραν και τις εκκλησίες της Αγίας Παρασκευής το 1412 και του Αγίου Γεωργίου στο Μονοδέντρι, με την βοήθεια και των άλλων κατοίκων της Βεζήτσας. Την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου την ανακαίνισαν ξανά κατά το έτος 1558.
Στους άλλους δύο συνοικισμούς άνω και κάτω μαχαλά μετακινήθηκαν οικογένειες από άλλα χωριά. Στην άνω Βίτσα εγκαταστάθηκαν οικογένειες από το χωριό Δεμάτι, ενώ στην κάτω Βίτσα από το χωριό Μπούλτση (Ελάτη), όπως φαίνεται και από τα σωζόμενα ονόματα κάποιων οικογενειών (Δεματάτης και Μπουλτζάτης).
Εκτός όμως από την μετακίνηση πληθυσμών προς τους τρεις συνοικισμούς, είχαμε και μετακίνηση οικογενειών προς άλλα μέρη της Ελλάδας. Έτσι κατά τον ΙΖ΄ αιώνα κάποιες οικογένειες και από τους τρεις μαχαλάδες μετανάστευσαν στην Ιθάκη, δημιουργώντας εκεί συνοικία με το όνομα 'Πεταλάτες' και ενορία με δικό της ιερέα.
Η περιοχή δοκίμασε πολλά δεινά κατά τους πρώτους αιώνες της κατάκτησης από τους Τούρκους, με κυριότερα αυτά της αρπαγής των περιουσιών και του παιδομαζώματος. Έτσι αναφέρεται ότι κατά το παιδομάζωμα του 1580 αρπάχτηκε από μια οικογένεια του Μεσιού μαχαλά ο μετέπειτα ονομαστός διοικητής των Ιωαννίνων Ασλάν πασάς. Για το γεγονός αυτό έχουν διασωθεί και οι παρακάτω στοίχοι:
·
Μεγάλη βοήθεια για να ελαττωθούν τα μεγάλα δεινά της, προσέφερε στην περιοχή η οικογένεια των Θερειανών, η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο και στην ιστορία της περιοχής για αρκετούς αιώνες. Ο Μιχαήλ Θερειανός φαίνεται από τις μαρτυρίες ότι μεταξύ των ετών 1620 - 1635 διατηρεί στο Μονοδέντρι 6.000 ζώα. Μετά την ισχυροποίηση τους στην περιοχή επεκτείνουν της δραστηριότητές τους και στα Γιάννενα, αλλάζοντας αργότερα και το όνομα της οικογένειας σε Μίσιος. Το 1670 κατασκευάζουν μεγάλο πύργο στα Γιάννενα αντάξιο της αρχοντιάς τους. Τα παιδιά της οικογένειας έγιναν περιζήτητοι γαμπροί και έτσι άρχισαν να συνάπτουν γάμους με κορίτσια πλούσιων και 'καλών' οικογενειών των Ιωαννίνων. Αυτό όμως βοήθησε και πολύ την περιοχή να αποκτήσει όνομα και κύρος.
Κατά τους πρώτους αιώνες της κατάκτησης από τους Τούρκους, στο Ζαγόρι άκμαζαν τα χωριά Σκαμνέλι, Βραδέτο, Νεγάδες και οι τρεις ενορίες της Βεζήτζας, ενώ επί ημερών Αλή πασά άκμαζαν τα προηγούμενα χωριά μαζί με το Κουκούλι, Μανασσή, Καλωτά και Λιασκοβέτσι.
Κατά τον 17ο αιώνα ο θεσμός τον 'Βοϊνίκιδων' που επικρατούσε με την αποστολή ανδρών, αντί φόρου, στην Κωνσταντινούπολη, οι οποίοι χρησιμοποιούνταν σε αυτοκρατορικές εργασίες, λειτούργησε θετικά για το Ζαγόρι, γιατί πολλοί από αυτούς κατέλαβαν ανώτερα κλιμάκια στον τουρκικό στρατό, βοηθώντας έτσι με την επιρροή τους και την περιοχή τους. Ένας από αυτούς που μνημονεύονται ήταν και ο Νικόλαος Γιαπανζής από τη Βεζήτζα, ο οποίος έγινε και Βοϊνάκ Μπέης (Σταβλάρχης). Πολλοί από αυτούς που πήγαν, από της τρεις συνοικίες της Βεζήτζας, στην Κωνσταντινούπολη μετά το τέλος της θητείας τους, έμειναν εκεί ασχολούμενοι κυρίως με το εμπόριο, δημιουργώντας στα τέλη του 17ου αιώνα αξιόλογη παροικία. Εκτός όμως από την Κωνσταντινούπολη αξιόλογη παρουσία των Βεζιτζηνών έχουμε και σε άλλες ανεπτυγμένες περιοχές της τότε εποχής όπως στη Βενετία, Μολδαβία, Βλαχία, Ρωσία και αλλού.
Ο Γάλλος περιηγητής Pouqueville στις αρχές του 19ου αιώνα γράφει πως 'οι Ζαγορίσιοι είναι δραστήριοι και ασχολούνται κυρίως με το εμπόριο. Πλούσιοι έμποροι από το Καπέσοβο και τη Βεΐτσα διατηρούσαν οίκους στη Βιέννη, στη Μόσχα, στο Μπρεσλάου, στη Λειψία και στο Άμστερνταμ. Οι περισσότεροι κατέθεταν τα κεφάλαιά τους σε γερμανικές τράπεζες. Όσοι είχαν εγκατασταθεί στη Ρωσία και στις παραδουνάβιες περιοχές επιδίδονταν στο γουνεμπόριο'.
Ακόμη και στα μέσα του 20ου αιώνα υπάρχουν πολλοί ξενιτεμένοι Βιτσινοί. Το 1939 βρίσκονται 40 άτομα στην Αίγυπτο, 6 στη Ρουμανία, 5 στη Σερβία, 5 στην Αμερική και 1 άτομο στην Αυστρία.
Κατά το έτος 1919 ενώθηκαν οι Μεσιός (Άνω Βίτσα) και Κάτω μαχαλάς (Κάτω Βίτσα) σε μία κοινότητα με Βασιλικό Διάταγμα στις 7 Αυγούστου 1919, Φ.Ε.Κ Α΄ 184/1919), μετά από συστάσεις της Γενικής Διοίκησης Ιωαννίνων, η οποία υποδείκνυε και στις τρεις κοινότητες (Μονοδέντρι, Άνω και Κάτω Βίτσα) να αποτελέσουν μία κοινότητα, όπως παλιά, διατηρώντας η κάθε μία την ιδιοκτησία της και τα δικαιώματά της
Το Νοέμβριο του 1940 έγινε βομβαρδισμός της Βίτσας από ιταλικά βομβαρδιστικά αεροπλάνα. Μία από τις βόμβες χτύπησε το αρχοντικό Βελογιάννη στην Κάτω Βίτσα, το οποίο χρησιμοποιούσαν στρατιώτες του ελληνικού εφεδρικού λόχου κατά τον πόλεμο του '40. Από την βόμβα σκοτώθηκε ο Μανούσης και αρκετοί στρατιώτες, ενώ τραυματίστηκαν αρκετοί, μεταξύ αυτών και κάποιοι Βιτσινοί.
Το καλοκαίρι του 1943 οι Ιταλοί πυρπολούν στη Βίτσα τρία σπίτια, του Διονυσίου Πανταζή και Μιλτιάδη Ζωίδη στην Κάτω Βίτσα και του 'Αμιλκού' στην Άνω Βίτσα. Οι Ιταλοί δικαιολόγησαν την πράξη τους ισχυριζόμενοι ότι βρήκαν όπλα στα τρία σπίτια.
Ονομασία.
Στην πρώτη γραπτή αναφορά, το έτος 1361 στο χρυσόβουλλο του Δεσπότη Συμεών του Παλαιολόγου, οι τρεις οικισμοί αναφέρονται με την ονομασία 'Βεΐτσα'. Στις μετέπειτα γραπτές αναφορές βρίσκουμε τις ονομασίες: Βεζήτσα, Βεζήτζα, Βεΐτζα, Βεήτσα, Βίτσαις.
Στο νάρθηκα της μονής Αγίας Παρασκευής σε κτητορική επιγραφή του έτους 1412 αναγράφεται: '.και πάντων όλων των Βεζητζινών κληρονόμων κτητόρων και μειζώνων.'
Σε Ιερό Δισκοπότηρο του Ιερού Ναού Αγίου Μηνά, στη βάση του είναι γραμμένα: 'το θείον και ιερόν ποτήριον υπάρχει της μονής του Αγίου Μινός εις χωρίον Βεζήτζα εις μοναδένδρι διά συνδρομής του Παπαναστασίου'
Σε σωζόμενο Ευαγγελικό κώδικα του έτους 1554 από τον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου αναγράφεται: '.εκ χώρας Βεζήτσας και αφιέρωσα αυτό, εν τω ναώ της Υπεραγίας Θεοτόκου εν αυτή χώρα Βεζήτζα.' . Στον ίδιο κώδικα στο εξώφυλλο γράφεται: '.και το αφηερωσα εις την Παναγια εις την Βεζητζα αχκς΄'
Σε άλλο παλιό έντυπο Ευαγγέλιο του 1554 της ίδιας εκκλησίας σημειώνονται τα εξής: '.εν τη εις την Βεζήτζαν αγία μονή.' και πιο κάτω σε άλλη επιγραφή του έτους 1598 'Ευρεθι εν χωρηω Βεζητζα.'
Σε τρικέρι του έτους 1678 της ίδιας εκκλησία στη βάση του υπάρχει η αφιέρωση 'Δια σηδρομις Παπαιωάννου και Λαζου ις στην Παναγια Χοριο Βεζιτσα και Παπα.Δαον'.
Σε λειτουργικό Δισκοπότηρο πιθανώς του 16ου αιώνα αναγράφεται στη βάση του: '+ το παρών δισκαριον τις Παναγιας εν χορας Βεζήτζα εν σινδρομις Ιωαν Θοδορον Μαρτίου Γ΄'
Σε παράφυλλο λειτουργικού βιβλίου της μονής Αγίας Παρασκευής γράφεται η εξής επιγραφή: ' Το παρον βηβληων αδερφη. από χωριον Βεζήτζα'
Στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Άνω Βίτσας στην κτητορική του επιγραφή του έτους 1619 αναγράφεται: 'ανηγερθη εκ βαθρον. δια συνδρομής, δαπάνης κόπον ται και εξοδον δε όλονον γεγονεν χόρας Βεζή.'
Σε επιγραφή από κατάστιχο της Μονής Προφήτη Ηλία: 'Κατάστιχον του Ιερού Μοναστηριού του Προφήτου Ηλιού Βεΐτζης εν έτει 1632..'
Από όλες τις παραπάνω επιγραφές, αφιερώσεις και ενθυμήσεις φαίνεται ότι τα χωριά Βίτσα και Μονοδέντρι από την εμφάνισή τους στη γραπτή ιστορία της Ηπείρου μέχρι και τα μέσα του 18ου αιώνα αποτελούσαν μία κοινότητα και αναφέρονταν κυρίως με την ονομασία Βεζήτζα, σπανιότερα δε με τις ονομασίες: Βεζίτσα, Βεζίτζα, Βεϊτσα, Βεϊτζα.
Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας. Ο Δημήτριος Σάρρος φαίνεται ότι παραδέχεται την προέλευση της ονομασίας από το όνομα Βεζή τινος (όπως φαίνεται και στην κτητορική επιγραφή της Ιεράς μονής του Αγίου Νικολάου). Στις 'Ηπειρωτικαίς ενθυμήσεις' παραλληλίζει το χωριό Βεζήτζα με το χωριό Βεζίτσα του Πηλίου και με τις 'Βεζίτσαις', τοποθεσία στο χωριό Καλέντζι των Ιωαννίνων, παρετυμολογούμενη από το βυζί και θεωρεί τη λέξη σλαβόφωνη.
Mουσείο Φυσικής ιστορίας στη Βίτσα
Το Γεφύρι του Μίσιου βρίσκεται στην κοιλάδα του Ξηροπόταμου, ανάμεσα στα χωριά Κουκούλι και Βίτσα. Η πρόσβαση σ' αυτό γίνεται από ένα σημείο του δρόμου προς Κουκούλι, λίγο πριν το χωριό, όπου στα αριστερά του δρόμου υπάρχει μικρή πινακίδα που δείχνει την αρχή του μονοπατιού. Το πλακόστρωτο μονοπάτι κατηφορίζει προς την κοιλάδα και μετά από περίπου 15λ έχει οδηγήσει στο γεφύρι. Περνώντας το γεφύρι, το μονοπάτι συνεχίζει προς Βίτσα. Κτίστηκε το 1748 με χρηματοδότηση του Μίσιου από το Μονοδένδρι για να συνδέσει το Κουκούλι με την Βίτσα.
Ο αρχαιότερος ναός της Βίτσας. Δεν υπάρχουν ακριβείς ενδείξεις για τη χρονολογία ιδρύσεως του. Πιθανότατα πριν το έτος 1554 να λειτουργούσε ως Μονή προκύπτει από αναφορά στο παράφυλλο παλιού Ευαγγελίου. Ο Ναός επισκευάστηκε ολόκληρος κατά το έτος 1728. Το έτος 1885 κατασκευάστηκε προσθήκη "το γυναικείο ". Το καθολικό του Ναού είναι ρυθμού "Βασιλική μονόκλιτος ", με εσωτερικό και εξωτερικό νάρθηκα. Λειτουργεί σήμερα ως ενοριακός ναός Κάτω Βίτσας.
Το απόσπασμα του Ευαγγελίου έχει ώς εξής:
«Αφιερώθη το παρόν θείον και ιερόν Ευαγγέλιον, εν τη εις την Βεζήτζ αγία μονή της πανυπεράγνου και Κυρί ημών Θ..κου, παρά του εν ιερεύσιν ευλαβεστάτου ιερέος Π..πα Κύρ Δημητρίου του Πρωτόπαπα, δια μνημόσυνον αιώνιον αυτού, και των μακαρίων αυτού γεννητόρων και είτις βουληθείη αφελείν και αποξενώσαι τούτο εκ της ειρημέν[ης] μονής, εχέτω τας αράς των τ ι΄ και η΄ Θεοφόρων π[ατέ]ρων των εν Νικαία συναθροισθέντων και την παναγί[αν] Θ[εοτό]κον/ αντίδικον, εν των νυν αιώνι και εν τω μέλλοντι. Αφιερώθη επί έτους, ζ ξ β΄ [1554] κ[α]τ[ά] μήνα Φεβρουάριον»
Και παρακάτω:
'Ευρεθι εν χωρηω Βεζήτζα εν μωνής τ[ης] ηπ[εραγιας] ηπεράγνου δέσπηνής ημών: και πρόςελθών δι ημ[άς] Ιω[άννης] Φανάς και Θερηάνός ο αδελφός αυτού: και έδωσάν άσπρ[α]α*** βρήσκώντά τ[ης] Παναγιάς τω κεφάλεόν του να βρησκετέ εις τ[ον] αιώνα και είτης τα ζημηωση τοαναθεμα κληρονωμηση επη έτους ζ ρ ς΄ [1598] μινυ Αυγούςό εις ιε΄ κε ε΄της τα ζημιοσί το ηερον βακέλιον να εχι δι'.
Σε άλλο Ευαγγελικό κώδικα προερχόμενο από την ίδια εκκλησία, από περγαμηνή, γραμμένο πιθανότατα τον ΙΒ΄ αιώνα, στο μπροστινό εξώφυλλο αναφέρονται τα παρακάτω:
«ΕΤΟΥΤΟ ΘΕΙΟΝ ΚΑΙ ΙΕΡΩΝ ΕΑΓΓΕΛΙΟΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΟΥ ΚΥΡΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΟΣΤΕΛΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΑΦΗΕΡΩΣΑ ΕΙΣ ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΙΣ ΒΕΖΗΤΖΑ ΑΧΚς΄»
Η πίσω πλάκα φέρει σκαλισμένη την εικόνα της ανάστασης της Θεοτόκου.Στο χάρτινο φύλλο 171α υπάρχει γραμμένη καλλιγραφική αφιέρωση:
«Το παρόν θείον και ιερόν ευαγγέλιον ηγοράσθην εσταχόθην και εκομίσθην παρ' εμού Γεωργίου Λέκκα, και μέγα Ποστέλλικου του εξ Ιωαννίν εκ χώρας Βεζήτζας και αφιέρωσα αυτό, εν τω ναώ της Υπεραγίας Θ κου, εν τη αυτή χώρα Βεζήτζα διά μνημόσυνον εμου και των γονέων των ημετέρων και οι αναγνώσκοντες και λειτουργούντες εύχεσθε υπέρ ημών. ΄Οστις δ' αν Βουληθείη συλήσαι αυτό εκ του ειρημένου ναού εχέτω τας άρας των τιή θεοφόρων π ρων και την Παναγίαν αντίδικον. Εν έτει της θεογονί αχκστ΄».
Ο Ναός μετατράπηκε σε ενοριακή εκκλησία κατά τα έτη 1600-1625. Το 1720 έγινε η αποπεράτωση του Τρούλου, 'όπως φαίνεται από επιγραφή στη βόρεια πλευρά του και το 1728 επισκευάστηκε ολόκληρος.
Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο με παραστάσεις ζώων και λουλουδιών, κατασκευασμένο το 1739.
Το 1954 κατεδαφίστηκε το παλιό καμπαναριό, που βρισκόταν δίπλα από το κοινοτικό γραφείο και κατασκευάστηκε νέο στη δυτική πλευρά της εκκλησίας.
Το καθολικό του Ναού είναι ρυθμού "Βασιλική μονόκλιτος ", με εσωτερικό και εξωτερικό νάρθηκα. Ο κυρίως ναός είναι αγιογραφημένος, πιθανότατα κατά το έτος επισκευής του (1885), η δε αγιογράφηση έγινε όπως φαίνεται πάνω σε παλιότερες αγιογραφίες.
Λειτουργεί σήμερα ως ενοριακός ναός Κάτω Βίτσας και εορτάζει, όπως και όλο το χωριό στις 15 Αυγούστου.
Ο ζωγραφικός διάκοσμος «υπό χειρός Μιχαήλ ζωγράφου μετά του ιού Κωνσταντίνου εκ της κώμης Λυνοτωπι» είναι ένα από τα λίγα ενυπόγραφα δείγματα αγιογραφίας του τέλους του 16ου αιώνα και των αρχών του 17ου, από την περίφημη σχολή των ζωγράφων από το Λινοτόπιτης Καστοριάς." Όλη η εσωτερική επιφάνεια του ναού είναι ιστορημένη κατά το βυζαντινό πρότυπο. Το τέμπλο κατασκευάσθηκε το 1618. Είναι ξυλόγλυπτο, ανάγλυφο, με παραστάσεις ανθέων και κεφαλών σχηματοποιημένων. Φέρει σειρά εικόνων των Δώδεκα Αποστόλων, του Σωτήρα, της Θεοτόκου και δύο αγγέλων, διαφόρων τεχνοτροπιών (από τον 16ο έως τον 19ο αιώνα). Οι δύο μεγάλες εικόνες της κάτω σειράς είναι της Θεοτόκου και του Σωτήρα (εκλεκτά έργα βυζαντινής τεχνοτροπίας του 17ου αιώνα). Στα δεξιά του Ιερού υπήρχε η εικόνα του Αγίου Νικολάου, ρωσικής τεχνοτροπίας, η οποία, δυστυχώς, κλάπηκε πρόσφατα.
Στο νάρθηκα της μονής Αγίας Παρασκευής σε κτητορική επιγραφή του έτους 1412 αναγράφεται: '.και πάντων όλων των Βεζητζινών κληρονόμων κτητόρων και μειζώνων.'
Σε Ιερό Δισκοπότηρο του Ιερού Ναού Αγίου Μηνά, στη βάση του είναι γραμμένα: 'το θείον και ιερόν ποτήριον υπάρχει της μονής του Αγίου Μινός εις χωρίον Βεζήτζα εις μοναδένδρι διά συνδρομής του Παπαναστασίου'
Σε σωζόμενο Ευαγγελικό κώδικα του έτους 1554 από τον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου αναγράφεται: '.εκ χώρας Βεζήτσας και αφιέρωσα αυτό, εν τω ναώ της Υπεραγίας Θεοτόκου εν αυτή χώρα Βεζήτζα.' . Στον ίδιο κώδικα στο εξώφυλλο γράφεται: '.και το αφηερωσα εις την Παναγια εις την Βεζητζα αχκς΄'
Σε άλλο παλιό έντυπο Ευαγγέλιο του 1554 της ίδιας εκκλησίας σημειώνονται τα εξής: '.εν τη εις την Βεζήτζαν αγία μονή.' και πιο κάτω σε άλλη επιγραφή του έτους 1598 'Ευρεθι εν χωρηω Βεζητζα.'
Σε τρικέρι του έτους 1678 της ίδιας εκκλησία στη βάση του υπάρχει η αφιέρωση 'Δια σηδρομις Παπαιωάννου και Λαζου ις στην Παναγια Χοριο Βεζιτσα και Παπα.Δαον'.
Σε λειτουργικό Δισκοπότηρο πιθανώς του 16ου αιώνα αναγράφεται στη βάση του: '+ το παρών δισκαριον τις Παναγιας εν χορας Βεζήτζα εν σινδρομις Ιωαν Θοδορον Μαρτίου Γ΄'
Σε παράφυλλο λειτουργικού βιβλίου της μονής Αγίας Παρασκευής γράφεται η εξής επιγραφή: ' Το παρον βηβληων αδερφη. από χωριον Βεζήτζα'
Στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Άνω Βίτσας στην κτητορική του επιγραφή του έτους 1619 αναγράφεται: 'ανηγερθη εκ βαθρον. δια συνδρομής, δαπάνης κόπον ται και εξοδον δε όλονον γεγονεν χόρας Βεζή.'
Σε επιγραφή από κατάστιχο της Μονής Προφήτη Ηλία: 'Κατάστιχον του Ιερού Μοναστηριού του Προφήτου Ηλιού Βεΐτζης εν έτει 1632..'
Από όλες τις παραπάνω επιγραφές, αφιερώσεις και ενθυμήσεις φαίνεται ότι τα χωριά Βίτσα και Μονοδέντρι από την εμφάνισή τους στη γραπτή ιστορία της Ηπείρου μέχρι και τα μέσα του 18ου αιώνα αποτελούσαν μία κοινότητα και αναφέρονταν κυρίως με την ονομασία Βεζήτζα, σπανιότερα δε με τις ονομασίες: Βεζίτσα, Βεζίτζα, Βεϊτσα, Βεϊτζα.
Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας. Ο Δημήτριος Σάρρος φαίνεται ότι παραδέχεται την προέλευση της ονομασίας από το όνομα Βεζή τινος (όπως φαίνεται και στην κτητορική επιγραφή της Ιεράς μονής του Αγίου Νικολάου). Στις 'Ηπειρωτικαίς ενθυμήσεις' παραλληλίζει το χωριό Βεζήτζα με το χωριό Βεζίτσα του Πηλίου και με τις 'Βεζίτσαις', τοποθεσία στο χωριό Καλέντζι των Ιωαννίνων, παρετυμολογούμενη από το βυζί και θεωρεί τη λέξη σλαβόφωνη.
Mουσείο Φυσικής ιστορίας στη Βίτσα
Με στόχο την ανάδειξη και προβολή του πολυσήμαντου περιβάλλοντος -φυσικού και ανθρωπογενούς- της Βίτσας, αλλά και του ευρύτερου χώρου, το Σωματείο ΠΕΤΡΟΧΕΛΙΔΟΝΑ Βίτσας ανέθεσε, τον Σεπτέμβριο του 2004, στο Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας / Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) την εκπόνηση μελέτης για την οργάνωση Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στη Βίτσα, το οποίο θα χρηματοδοτηθεί από το Κληροδότημα Αγγελικής Παπάζογλου και προβλέπεται να στεγαστεί στην παραδοσιακή οικία Βελογιάννη.
Την ανάγκη δημιουργίας του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στη Βίτσα υπαγόρευσε η ιδιαίτερη φυσιογνωμία και σπουδαιότητα του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος της περιοχής και ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο η φύση συνδιαλέχθηκε με τον άνθρωπο στην καρδιά της Πίνδου για να συνθέσουν ένα ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο, αξεπέραστης ομορφιάς και πολύπλευρης αξίας. Στη μεγαλύτερη οροσειρά της ελληνικής χερσονήσου, ανάμεσα στην Τύμφη και το Μιτσικέλι και με σημείο αναφοράς τον Εθνικό Δρυμό Βίκου - Αώου, μία από τις οικολογικά σπουδαιότερες περιοχές της χώρας μας, οι οικισμοί που συγκροτούν το Ζαγόρι προσφέρονται για να αναδείξουν και να αποκρυπτογραφήσουν τη συμβολή του ορεινού όγκου της Πίνδου στη διαμόρφωση της πολιτιστικής έκφρασης των ανθρώπων της. Η προσέγγιση και προβολή της οικολογικής, ιστορικής, πολιτιστικής, κοινωνικής, αισθητικής και τουριστικής αξίας της Βίτσας και ευρύτερα του Ζαγορίου, μέσα από μια οργανωμένη υποδομή ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας και των επισκεπτών της περιοχής, κρίνεται καθοριστικής σημασίας, για την ενίσχυση της αειφορικής ανάπτυξης, ενός σπουδαίου τμήματος του εθνικού μας πλούτου.
Σκοπός του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στη Βίτσα είναι να σηματοδοτήσει ένα πολυσήμαντο κέντρο, τμήμα ενός ευρύτερου δικτύου υποδομών, που θα συμπληρώνει και θα εμπλουτίσει τις μορφωτικές ευκαιρίες των κατοίκων, αλλά και των επισκεπτών της περιοχής. Ειδικότερα, στοχεύει να αποτελέσει:
- Μια υποδομή προσανατολισμού, εκκίνησης και διάχυσης των επισκεπτών, πουθα βοηθά το κοινό να διοχετευθεί ικανοποιητικά στο περιβάλλον της Βίτσας και ευρύτερα του Ζαγορίου, προκειμένου να ανακαλύψει τις ιδιαιτερότητες της περιοχής και να περιηγηθεί στα αξιοθέατά της.
- Μια υποδομή ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, για να καταφέρει ο επισκέπτης να κατανοήσει την αξία των περιβαλλοντικών, πολιτισμικών και ιστορικών στοιχείων που έχει να αναδείξει η περιοχή, αλλά και να τα χειριστεί συνετά, κατανοώντας τις λεπτές ισορροπίες που διέπουν τη σχέση του με αυτά.
- Μια υποδομή ερμηνείας όλων τωνιδιαίτερων συνθηκών που ευνόησαν τη δημιουργία ενός πολύπλευρου και πολυσήμαντου περιβάλλοντος.
Επιμέρους στόχοι του Μουσείου θα είναι η ενίσχυση της τοπικής ταυτότητας και η ευαισθητοποίηση των κατοίκων της περιοχής για την αξία του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής παράδοσης του τόπου τους, η αναψυχή των επισκεπτών και η δημιουργία ερεθισμάτων για περαιτέρω ενημέρωση σε ατομικό επίπεδο, η ενίσχυση της πολιτιστικής δραστηριοποίησης του τόπου, καθώς μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς για εκδηλώσεις της τοπικής κοινότητας, αλλά και η οικονομική τόνωση της περιοχής, με την προώθηση του αειφόρου τουρισμού.
Το «ταξίδι» στο ιδιαίτερο περιβάλλον της Βίτσας, δηλαδή η κεντρική μουσειολογική ιδέα, ολοκληρώνεται σε τέσσερις θεματικούς άξονες, κοινούς και για τους δύο ορόφους του κτιρίου, τόσο ανεξάρτητους, όσο και αλληλένδετους μεταξύ τους. Οι θεματικοί άξονες του ισόγειου εκθεσιακού χώρου, μετά από μια σύντομη εισαγωγική ενότητα, θα πραγματεύονται τον τρόπο με τον οποίο τα τέσσερα ζωτικά στοιχεία της φύσης, αλλά και της ίδιας της ζωής, η γη, το νερό, ο αέρας και το φως, επιδρούν, επηρεάζουν και υπαγορεύουν τον τεράστιο βιολογικό πλούτο της περιοχής. Ο εκθεσιακός χώρος του ορόφου, αντίστοιχα, θα αφηγείται και θα ερμηνεύει τον τρόπο με τον οποίο τα ίδια στοιχεία υπαγόρευσαν τις ανθρώπινες συμπεριφορές, διαμόρφωσαν την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του τόπου, επηρέασαν τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και ευνόησαν τη συγκρότηση ενός ιδιαίτερα σημαντικού, για τον ελλαδικό και ευρωπαϊκό χώρο, παραδοσιακού συνόλου.
Το Γεφύρι του Μίσιου
Kαθώς περνάει από αυτό μια από τις διασωζόμενες και καλοσυντηρημένες «σκάλες» του Ζαγορίου η οποία αποτελεί σήμερα κλασική πεζοπορική διαδρομή.Το γεφύρι είναι δίτοξο, με μια μεγάλη καμάρα και μια μικρότερη, καλά συντηρημένο και ενώνει τις όχθες του Ξηροπόταμου σε ένα μέρος απόλυτης ηρεμίας, γαλήνης και επαφής με τη φύση, αν και βρίσκεται λίγα μόλις βήματα από τον σύγχρονο πολιτισμό. Εδώ δεν θα βρείτε δεκάδες επισκέπτες και παρκαρισμένα αυτοκίνητα. Μπορεί όμως να συναντήσετε αναρριχητές που δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους στις αναρριχητικές διαδρομές που έχουν ανοιχτεί πάνω στους εντυπωσιακούς πύργους, ακριβώς δίπλα απ ό το γεφύρι. Η μεγάλη καμάρα έχει μήκος 18 μ. και ύψος 10 μ.
Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Το απόσπασμα του Ευαγγελίου έχει ώς εξής:
«Αφιερώθη το παρόν θείον και ιερόν Ευαγγέλιον, εν τη εις την Βεζήτζ αγία μονή της πανυπεράγνου και Κυρί ημών Θ..κου, παρά του εν ιερεύσιν ευλαβεστάτου ιερέος Π..πα Κύρ Δημητρίου του Πρωτόπαπα, δια μνημόσυνον αιώνιον αυτού, και των μακαρίων αυτού γεννητόρων και είτις βουληθείη αφελείν και αποξενώσαι τούτο εκ της ειρημέν[ης] μονής, εχέτω τας αράς των τ ι΄ και η΄ Θεοφόρων π[ατέ]ρων των εν Νικαία συναθροισθέντων και την παναγί[αν] Θ[εοτό]κον/ αντίδικον, εν των νυν αιώνι και εν τω μέλλοντι. Αφιερώθη επί έτους, ζ ξ β΄ [1554] κ[α]τ[ά] μήνα Φεβρουάριον»
Και παρακάτω:
'Ευρεθι εν χωρηω Βεζήτζα εν μωνής τ[ης] ηπ[εραγιας] ηπεράγνου δέσπηνής ημών: και πρόςελθών δι ημ[άς] Ιω[άννης] Φανάς και Θερηάνός ο αδελφός αυτού: και έδωσάν άσπρ[α]α*** βρήσκώντά τ[ης] Παναγιάς τω κεφάλεόν του να βρησκετέ εις τ[ον] αιώνα και είτης τα ζημηωση τοαναθεμα κληρονωμηση επη έτους ζ ρ ς΄ [1598] μινυ Αυγούςό εις ιε΄ κε ε΄της τα ζημιοσί το ηερον βακέλιον να εχι δι'.
Σε άλλο Ευαγγελικό κώδικα προερχόμενο από την ίδια εκκλησία, από περγαμηνή, γραμμένο πιθανότατα τον ΙΒ΄ αιώνα, στο μπροστινό εξώφυλλο αναφέρονται τα παρακάτω:
«ΕΤΟΥΤΟ ΘΕΙΟΝ ΚΑΙ ΙΕΡΩΝ ΕΑΓΓΕΛΙΟΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΟΥ ΚΥΡΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΟΣΤΕΛΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΑΦΗΕΡΩΣΑ ΕΙΣ ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΙΣ ΒΕΖΗΤΖΑ ΑΧΚς΄»
Η πίσω πλάκα φέρει σκαλισμένη την εικόνα της ανάστασης της Θεοτόκου.Στο χάρτινο φύλλο 171α υπάρχει γραμμένη καλλιγραφική αφιέρωση:
«Το παρόν θείον και ιερόν ευαγγέλιον ηγοράσθην εσταχόθην και εκομίσθην παρ' εμού Γεωργίου Λέκκα, και μέγα Ποστέλλικου του εξ Ιωαννίν εκ χώρας Βεζήτζας και αφιέρωσα αυτό, εν τω ναώ της Υπεραγίας Θ κου, εν τη αυτή χώρα Βεζήτζα διά μνημόσυνον εμου και των γονέων των ημετέρων και οι αναγνώσκοντες και λειτουργούντες εύχεσθε υπέρ ημών. ΄Οστις δ' αν Βουληθείη συλήσαι αυτό εκ του ειρημένου ναού εχέτω τας άρας των τιή θεοφόρων π ρων και την Παναγίαν αντίδικον. Εν έτει της θεογονί αχκστ΄».
Ο Ναός μετατράπηκε σε ενοριακή εκκλησία κατά τα έτη 1600-1625. Το 1720 έγινε η αποπεράτωση του Τρούλου, 'όπως φαίνεται από επιγραφή στη βόρεια πλευρά του και το 1728 επισκευάστηκε ολόκληρος.
Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο με παραστάσεις ζώων και λουλουδιών, κατασκευασμένο το 1739.
Το 1954 κατεδαφίστηκε το παλιό καμπαναριό, που βρισκόταν δίπλα από το κοινοτικό γραφείο και κατασκευάστηκε νέο στη δυτική πλευρά της εκκλησίας.
Το καθολικό του Ναού είναι ρυθμού "Βασιλική μονόκλιτος ", με εσωτερικό και εξωτερικό νάρθηκα. Ο κυρίως ναός είναι αγιογραφημένος, πιθανότατα κατά το έτος επισκευής του (1885), η δε αγιογράφηση έγινε όπως φαίνεται πάνω σε παλιότερες αγιογραφίες.
Λειτουργεί σήμερα ως ενοριακός ναός Κάτω Βίτσας και εορτάζει, όπως και όλο το χωριό στις 15 Αυγούστου.
Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου
Ο ναός του Αγίου Νικολάου υψώνεται στη Β.Δ. παρυφή της Βίτσας, στον δρόμο που οδηγεί στο Μονοδένδρι. Αποτελούσε την ενοριακή εκκλησία της Άνω Βίτσας μέχρι το 1885 που τον αντικατέστησε ο γειτονικός ναός των Ταξιαρχών. Είναι σταυρεπίστεγος, δηλαδή μονόχωρος ορθογώνιος χώρος που στεγάζεται από μια κατά μήκος καμάρα, την οποία διακόπτει άλλη εγκάρσια, τοποθετημένη ψηλότερα. Στην ανωδομή είναι κτισμένος με ντόπιες πελεκημένες πέτρες σε κανονικές στρώσεις, ενώ, στη βάση των τοίχων χρησιμοποιήθηκαν μεγάλοι ακανόνιστοι ογκόλιθοι. Το εσωτερικό του ναού φωτίζουν έξι στενά ανοίγματα στη νότια πλευρά. Η είσοδος γίνεται σήμερα από τη νότια θύρα, μέσω μιας μικρής δρύινης πόρτας, διακοσμημένης με σιδερένια καρφιά και δεσίματα.
Ο ναός κτίσθηκε το 1612, καθώς σημειώνει η εγχάρακτη επιγραφή «ΕΤΟΥΣ ΖΡΚ», σε πλάκα εντοιχισμένη στη νότια πλευρά της εγκάρσιας καμάρας. Οι τοιχογραφίες έγιναν έξι ή επτά χρόνια αργότερα, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή στο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου. Κεραμοπλαστικός διάκοσμος, με μια σειρά ρόμβων, στεφανώνει την τρίπλευρη αψίδα του Ιερού. Στο ανατολικό αέτωμα υπάρχουν δύο αβαθή τυφλά αψιδώματα, στα οποία θα υπήρχε άλλοτε κάποια παράσταση. Στο βόρειο αψίδωμα διατηρείται τμήμα γεροντικής μορφής με φωτοστέφανο, πιθανότατα ο Άγιος Νικόλαος, στον οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός. Η ίδρυση και ιστόρηση του ναού πραγματοποιήθηκε με συνδρομή και δαπάνη όλων των κατοίκων της Βίτσας, χρησιμοποιώντας ντόπιους τεχνίτες. Είναι ένα από τα παλαιότερα εκκλησιαστικά μνημεία του Ζαγορίου που διατηρεί το ζωγραφικό του διάκοσμο σε αρκετά καλή κατάσταση, δείγμα της εκλεκτής αρχικής κατασκευής του.
Ο ζωγραφικός διάκοσμος «υπό χειρός Μιχαήλ ζωγράφου μετά του ιού Κωνσταντίνου εκ της κώμης Λυνοτωπι» είναι ένα από τα λίγα ενυπόγραφα δείγματα αγιογραφίας του τέλους του 16ου αιώνα και των αρχών του 17ου, από την περίφημη σχολή των ζωγράφων από το Λινοτόπιτης Καστοριάς." Όλη η εσωτερική επιφάνεια του ναού είναι ιστορημένη κατά το βυζαντινό πρότυπο. Το τέμπλο κατασκευάσθηκε το 1618. Είναι ξυλόγλυπτο, ανάγλυφο, με παραστάσεις ανθέων και κεφαλών σχηματοποιημένων. Φέρει σειρά εικόνων των Δώδεκα Αποστόλων, του Σωτήρα, της Θεοτόκου και δύο αγγέλων, διαφόρων τεχνοτροπιών (από τον 16ο έως τον 19ο αιώνα). Οι δύο μεγάλες εικόνες της κάτω σειράς είναι της Θεοτόκου και του Σωτήρα (εκλεκτά έργα βυζαντινής τεχνοτροπίας του 17ου αιώνα). Στα δεξιά του Ιερού υπήρχε η εικόνα του Αγίου Νικολάου, ρωσικής τεχνοτροπίας, η οποία, δυστυχώς, κλάπηκε πρόσφατα.
Από σωζόμενη επιγραφή στο υπέρθυρο προς το γυναικείο του Ναού:
«ανηγέρθη εβάθρον εκαλιεργη και ανηστωριθει ο θείος ούτος
και πάνσεπτος ναός του εναγιοις π[ατ]ρ[ό]ς ημών Νικολάου του θαυματουργού
δια συνδρομής δαπάνης κόπου ται και εξοδου δέ όλονον γεγονεν χορας Βεζή
αρχερατεύοντος τού πανιεροτάτου μητροπολητου Κυρ[ί]ου Νεοφυτου/ ηστορίθη δέ και δια χειρό[ς] Μιχαήλ ζωγράφου ελαχίστου και αμαρτωλού εν τόπου
Κ[αστ]οριάς: εγραφ[η] επι ετους ζρκζ΄[1619] ετελειωθη κατά μήνα Σεύπτέβριου 15/ Στης κε΄ (και με μικρότερα γράμματα) Και ο πηρέτης ήτον »
Από εξωτερική επιγραφή σε μαυρόπλακα «Ετους ,ζρκ΄»
Χρησιμοποιήθηκε για αρκετά χρόνια ως ενοριακή εκκλησία Άνω Βίτσας. Είναι ρυθμού " Βασιλική μονόκλιτη με νάρθηκα ". Γιορτάζει στις 6 Δεκεμβρίου του Αγίου Νικολάου.
Ασλάν Πασάς
Γύρω από την καταγωγή του τόσο ο Αραβαντινός στη 'Χρονογραφία της Ηπείρου', όσο και ο Λαμπρίδης στα 'Ζαγορισιακά', μας δίνουν σχετικές πληροφορίες που βασίζονται σε παραδόσεις. Η παράδοση αναφέρει πως μετά από πολλά χρόνια από την αρπαγή του σε παιδομάζωμα από τους Τούρκους, επέστρεψε στη γενέτειρά του και στο πατρικό του σπίτι με το οποίο ήταν συνδεμένες οι παιδικές του αναμνήσεις που ποτέ δεν έσβησαν. Οι προύχοντες του χωριού και όλος ο κόσμος βγήκαν να τον υποδεχτούν και να τον προσκυνήσουν. Αυτός όμως μόλις έφτασε εκεί, ζήτησε να τον οδηγήσουν στο σπίτι της χήρας μάνας του. Εκεί η γριά μητέρα του τον αναγνώρισε από ένα κάψιμο που είχε από μικρός στο αριστερό πλευρό. Αφού πήρε την ευχή της, άφησε πολλά χρήματα για να έχει η μητέρα του καλά γεράματα, την αποχαιρέτησε, πήρε τη συνοδεία του και τράβηξε για τα Γιάννενα. Η παράδοση αναφέρει επίσης ότι έδωσε χρήματα για να χτιστεί ένα πηγάδι και κάποια εκκλησία.
Κατά την παράδοση ο Ασλάν Πασάς ο Α΄ καταγόταν από το Μεσιό Μαχαλά της Βεΐτσας από την οικογένεια της Μούαινας, της οποίας το σπίτι αφού ερήμωσε πέρασε στην οικογένεια Μπετούνη και αργότερα πουλήθηκε στην οικογένεια Κυράτση στις αρχές του 19ου αιώνα.
Ο Ασλάν πασάς ο 1ος ήταν αρχηγός της μεγάλης δυναστείας των Ασλάνιδων, που με παρεμβολές κάποιων άλλων πασάδων αλβανικής κυρίως καταγωγής, κυβέρνησαν την Ήπειρο για δύο σχεδόν αιώνες, από το 1600 μέχρι την εμφάνιση του Αλή πασά. Ο Ασλάν Πασάς διέπρεψε στον τουρκικό στρατό φτάνοντας σε ανώτατα αξιώματα, μέχρι και διοικητής των Ιωαννίνων με το όνομα Ασλάν Πασάς ο Α΄, με πολλά έργα που σώζονται μέχρι σήμερα στην πόλη των Ιωαννίνων.Γύρω από την καταγωγή του τόσο ο Αραβαντινός στη 'Χρονογραφία της Ηπείρου', όσο και ο Λαμπρίδης στα 'Ζαγορισιακά', μας δίνουν σχετικές πληροφορίες που βασίζονται σε παραδόσεις. Η παράδοση αναφέρει πως μετά από πολλά χρόνια από την αρπαγή του σε παιδομάζωμα από τους Τούρκους, επέστρεψε στη γενέτειρά του και στο πατρικό του σπίτι με το οποίο ήταν συνδεμένες οι παιδικές του αναμνήσεις που ποτέ δεν έσβησαν. Οι προύχοντες του χωριού και όλος ο κόσμος βγήκαν να τον υποδεχτούν και να τον προσκυνήσουν. Αυτός όμως μόλις έφτασε εκεί, ζήτησε να τον οδηγήσουν στο σπίτι της χήρας μάνας του. Εκεί η γριά μητέρα του τον αναγνώρισε από ένα κάψιμο που είχε από μικρός στο αριστερό πλευρό. Αφού πήρε την ευχή της, άφησε πολλά χρήματα για να έχει η μητέρα του καλά γεράματα, την αποχαιρέτησε, πήρε τη συνοδεία του και τράβηξε για τα Γιάννενα. Η παράδοση αναφέρει επίσης ότι έδωσε χρήματα για να χτιστεί ένα πηγάδι και κάποια εκκλησία.
Το πηγάδι του Αρχόντου'= Πηγάδι το οποίο βρισκόταν στη θέση 'Πέταλο' εκεί που σήμερα είναι η πινακίδα «ΒΙΤΣΑ». Καταστράφηκε το 1967 από την κατασκευή του δημόσιου δρόμου
Οικογένεια των Μισιαίων
Η αρχοντική οικογένεια των Μισαίων δεν είχε από την αρχή της ιστορίας της αυτό το επίθετο. Κατά των Ιωάννη Λαμπρίδη οι ρίζες της οικογένειας βρίσκονται στο χωριό Βαστανιά. Το χωριό αυτό βρισκόταν στη θέση που βρίσκονται σήμερα τα Τσερβαριώτικα 'Καλύβια'. Μια οικογένεια από τους γεοκτήμονες της Βαστανιάς, η οικογένεια του Μιχαήλ Βοεβόδα του Θερειανού, ανέβηκε στη Μονή του Προφήτη Ηλία κατά τον 14ο αιώνα και εγκαταστάθηκε στο Μονοδέντρι. Τις ιδιοκτησίες που κατείχαν στη Βαστανιά τις διατήρησαν για 250 περίπου χρόνια, μετά τις αντάλλαξαν με τους Τσερβαριώτες με τις εκτάσεις βόρεια της Μονής του Προφήτη Ηλία στις θέσεις 'Στούρος' και 'Ραμνά'. Μέρος των εκτάσεων αυτών τις αφιέρωσαν στη Μονή.
Πώς πάμε στη Βίτσα;
Φεύγουμε από τα Γιάννενα με βόρεια κατεύθυνση, προς αεροδρόμιο και Κόνιτσα. Στα 16 χλμ. από το κέντρο της πόλης περνάμε την Ασφάκα και σε ακόμη 2 χλμ. φτάνουμε στις Καρυές. Εκεί που βρίσκεται μία χαρακτηριστική μεταλλική πεζογέφυρα θα πρέπει να αφήσουμε το δρόμο που συνεχίζει για Κόνιτσα και να στρίψουμε δεξιά, όπως δείχνουν και οι πινακίδες για Κεντρικό Ζαγόρι. Ακόμη 9 χλμ. και φτάνουμε σε διασταύρωση: δεξιά πάει για τα χωριά Ασπράγγελοι, Ελάτη και Δίκορφο. Εμείς συνεχίζουμε αριστερά για ακόμη 2 χλμ. οπότε και βρίσκουμε νέα διασταύρωση: δεξιά ο δρόμος θα μας βγάλει στα κοντινά χωριά Δίλοφο, Κήποι και Κουκούλι καθώς βέβαια και στα λίγο πιο απομακρυσμένα Καπέσοβο, Βραδέτο, Τσεπέλοβο, Σκαμνέλι, Ηλιοχώρι, Βρυσοχώρι και Λάιστα. Εμείς πάμε και πάλι αριστερά για 4 χλμ. οπότε και συναντούμε την τελευταία διασταύρωση: αριστερά πάει για Άνω Πεδινά και Ελαφότοπο. Εμείς όμως αυτήν τη φορά θα πάμε δεξιά για ακόμη 3 χλμ. οπότε και θα φτάσουμε στη Βίτσα. Ο δρόμος αυτός μετά τη Βίτσα συνεχίζει παραπάνω και βγάζει σε ακόμη 3 χλμ. στο Μονοδένδρι.
Φεύγουμε από τα Γιάννενα με βόρεια κατεύθυνση, προς αεροδρόμιο και Κόνιτσα. Στα 16 χλμ. από το κέντρο της πόλης περνάμε την Ασφάκα και σε ακόμη 2 χλμ. φτάνουμε στις Καρυές. Εκεί που βρίσκεται μία χαρακτηριστική μεταλλική πεζογέφυρα θα πρέπει να αφήσουμε το δρόμο που συνεχίζει για Κόνιτσα και να στρίψουμε δεξιά, όπως δείχνουν και οι πινακίδες για Κεντρικό Ζαγόρι. Ακόμη 9 χλμ. και φτάνουμε σε διασταύρωση: δεξιά πάει για τα χωριά Ασπράγγελοι, Ελάτη και Δίκορφο. Εμείς συνεχίζουμε αριστερά για ακόμη 2 χλμ. οπότε και βρίσκουμε νέα διασταύρωση: δεξιά ο δρόμος θα μας βγάλει στα κοντινά χωριά Δίλοφο, Κήποι και Κουκούλι καθώς βέβαια και στα λίγο πιο απομακρυσμένα Καπέσοβο, Βραδέτο, Τσεπέλοβο, Σκαμνέλι, Ηλιοχώρι, Βρυσοχώρι και Λάιστα. Εμείς πάμε και πάλι αριστερά για 4 χλμ. οπότε και συναντούμε την τελευταία διασταύρωση: αριστερά πάει για Άνω Πεδινά και Ελαφότοπο. Εμείς όμως αυτήν τη φορά θα πάμε δεξιά για ακόμη 3 χλμ. οπότε και θα φτάσουμε στη Βίτσα. Ο δρόμος αυτός μετά τη Βίτσα συνεχίζει παραπάνω και βγάζει σε ακόμη 3 χλμ. στο Μονοδένδρι.
Άποψη της Βίτσας με το πανέμορφο ρολόι της
Κάνοντας μια βόλτα στο χωριό θα περάσουμε από το πέτρινο ρολόι του και ακολούθως θα εντοπίσουμε 3 επίσης πέτρινες εκκλησίες: τον Άγ. Νικόλαο, τους Ταξιάρχες και την Κοίμηση της Θεοτόκου. Να επαναλάβουμε εδώ, για όσους δεν το γνωρίζουν, ότι στα Ζαγοροχώριακυρίαρχο στοιχείο στο δομημένο περιβάλλον είναι η ντόπια πέτρα. Από την πέτρα αυτή οι Ηπειρώτες μάστορες με τη μοναδική τεχνική τους έφτιαχναν τα πάντα: σπίτια, αρχοντικά, σκεπές, καμινάδες, πεζούλες, τοίχους, φράχτες, καλντερίμια, γεφύρια, ναούς, σχολεία κλπ. Ακόμη κι αν έχουμε ως τελικό προορισμό μας το Μονοδένδρι, αξίζει τον κόπο να σταματήσουμε στην παραδοσιακή Βίτσα και να σεργιανίσουμε με τα πόδια στους δύο μαχαλάδες της. Θα χωθούμε στα σοκάκια της, θα αναζητήσουμε όλες εκείνες τις κρυφές γωνιές της, θα φωτογραφίσουμε, θα απολαύσουμε εν τέλει το ζαγορίσιο τοπίο με όλες μας τις αισθήσεις και θα φύγουμε πλουσιότεροι. Γιατί πλούτος δεν είναι μονάχα το χρήμα. Είναι και οι εικόνες που συλλαμβάνει το μάτι του ταξιδευτή. Και η αξία τους είναι ανεκτίμητη.
Φαγητό
Παραδοσιακή ζαγορίσια πίτα στο εστιατόριο Αγνάντιο
Εστιατόριο Αγνάντιο. Πίτες ζαγορίσιες, σούβλες, ψητά στα κάρβουνα, σούπες, σαλάτες, τυράκι ντόπιο και ωραίο κρασάκι. Τηλ. 6983478943.
Εστιατόριο Κανέλα και Γαρύφαλλο. Μανιταρόσουπα, μανιταρόπιτα, μανιτάρια τουρσί, μοσχάρι κρασάτο στη γάστρα, κόκορας με κόλιαντρο, καπνιστή μπριζόλα, ψαρονέφρι με πορτοκάλι κλπ. Τηλ. 2653071671 & 6948513652.
Ταβέρνα Ζαγορισίων Γεύσεις. Κάτω από το ξενοδοχείο Εν Χώρα Βεζίτσα. Τοπικές σπεσιαλιτέ το χειμώνα πλάι στο τζάκι και το καλοκαίρι κάτω απ' τον πλάτανο. Τηλ. 2653071449 & 6944660338.
Εστιατόριο Μπελόη. Στον ομώνυμο ξενώνα, έχει και όμορφο πέτρινο τζάκι. Χοιρινό φούρνου, αρνάκι με πατάτες, μοσχαράκι κοκκινιστό, κασιόπιτα, λαχανόπιτα, γαλατόπιτα κλπ. Τηλ. 2653071571.
Καφέ - wine bar Λιθοξόος. Τσιπουράκι με μεζέ, κρασιά, σνακς, καφέδες, γλυκά, παγωτά κλπ. Τηλ. 6974145392.
Διαμονή
Zagori Suites
Zagori Suites. Πολυτελές συγκρότημα που αποτελείται από 5 διώροφες κατοικίες και 2 σουίτες. Οι κατοικίες διαθέτουν 2 ή 3 υπνοδωμάτια, σαλόνι με τζάκι, κουζίνα με τραπεζαρία, αυτόνομη θέρμανση, A/C, TV, NOVA & mini bar. Παρέχεται room service, ενώ θα βρούμε ακόμη και γέπεδο τένις. Τηλ. 2653071076 & 6944342739.
Ξενοδοχείο Στης γιαγιάς Ευγενίας. Υπάρχουν 10 δωμάτια (τα περισσότερα με τζάκι) καθώς και 1 σουίτα με τζάκι και υδρομασάζ. Όλα τα δωμάτια έχουν αυτόνομη θέρμανση, TV, DVD, CD player, video και σύνδεση internet. Λειτουργεί καφέ μπαρ. Τιμές: από 60 ? έως 180 ?. Τηλ. 2653071971, 6944861775 & 6945810520.
Ξενώνας Σελήνη. Μας περιμένουν 4 δίκλινα με τζάκι, 2 τρίκλινα και 3 τετράκλινα, όλα με κεντρική θέρμανση και τηλεόραση. Το πρωινό σερβίρεται στην τραπεζαρία, δίπλα στο τζάκι. Δείτε και εδώ. Τηλ. 2653071350.
Ξενοδοχείο Εν Χώρα Βεζίτσα. Διαθέτει 3 δίκλινα, 4 τρίκλινα, 2 τετράκλινα και 1 σουίτα με τζάκι και καθιστικό. Όλα τα δωμάτια έχουν κεντρική θέρμανση, A/C, TV και ψυγείο. Σερβίρεται πρωινό. Δείτε και εδώ αλλά και εδώ. Τηλ. 2653071449, 2651038091 & 6944660338.
Ξενοδοχείο Μπελόη. Αποτελείται από 1 δίκλινο, 3 τρίκλινα και 2 τετράκλινα, όλα με κεντρική θέρμανση, τζάκι, κουζινάκι και TV. Λειτουργεί εστιατόριο. Δείτε και εδώ. Τηλ. 2653071571.
Ξενώνας Τρωάς. Έχει 1 δίκλινο και 5 τετράκλινα, όλα με κεντρική θέρμανση, τζάκι και μπάνιο. Υπάρχει κοινόχρηστο καθιστικό με τηλεόραση. Σερβίρεται παραδοσιακό πρωινό. Τηλ. 2653071122, 2653071123 & 2653071468.
Ξενώνας Φιλύρα. Υπάρχουν 7 άνετα δωμάτια (χωρούν έως και 4 άτομα το καθένα), όλα με κεντρική θέρμανση, τζάκι, ψυγείο και τηλεόραση. Σερβίρεται πλούσιο πρωινό. Δείτε και εδώ. Τηλ. 2653071371, 6946158034 & 6945583281.
Ξενώνας Γεωργία. Διαθέτει 3 δίκλινα με τζάκι και υδρομασάζ καθώς και 1 τετράκλινο με τζάκι και τζακούζι. Όλα τα δωμάτια έχουν αυτόνομη θέρμανση, TV και Η/Υ με 24ωρη δωρεάν σύνδεση στο internet. Υπάρχει και κοινόχρηστο καθιστικό με τζάκι, όπου σερβίρονται καφέδες και ποτά. Τηλ. 2653071473 & 6945429109.
Ενοικ. Δωμάτια Ελένη Κόντου. Πρόκειται για παραδοσιακή πέτρινη κατοικία που διαθέτει 4 δωμάτια με κεντρική θέρμανση. Τηλ. 2653071464.
Ξενώνας Ραχάτι. Του κου Πέτρου Μπιζμπέλη. Ακόμη ένα πέτρινο αρχοντικό που διαθέτει 4 δωμάτια με κεντρική θέρμανση. Τηλ. 2653071383.
www.romiazirou.blogspot.gr
www.romiazirou.blogspot.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου