Λάκκα Αώου, στην Ήπειρο, στις νότιες παρυφές του Σμόλικα: Μεταξύ γιγάντων

Με το βλέμμα στους χιονισμένους γίγαντες Τύμφη, Σμόλικα και Βασιλίτσα, το οδοιπορικό στα χωριά της Λάκκας Αώου συναρπάζει. Πώς αλλιώς; Εδώ βρίσκεται ένα από τα τελευταία, ανέγγιχτα οικοσυστήματα της Ελλάδας και η ατίθαση ορεινή φύση έχει ρόλο πρωταγωνιστικό.

Στα όρια της Ηπείρου με τη Μακεδονία, ορθώνονται σαν βράχινοι θεόρατοι πύργοι οι ορεινοί όγκοι της Τύμφης και του Σμόλικα. Ανάμεσά τους, στον βυθό μια βαθιάς και εντυπωσιακής χαράδρας κυλά ο ποταμός Αώος.

Στις νότιες παρυφές του Σμόλικα, κυριολεκτικά στο χείλος του γκρεμού απλώνεται μια αλυσίδα από απομονωμένες ορεινές κοινότητες, γνωστές με τη γενική ονομασία «χωριά της Λάκκας Αώου».

Σημείο εκκίνησης για την περιήγηση στην περιοχή είναι η κωμόπολη της Κόνιτσας και τερματισμός, έπειτα από 60 χιλιόμετρα, το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας στον Νομό Γρεβενών. Μια διαδρομή όχι μόνο πανέμορφη αλλά και προσιτή ακόμη και στους μη έχοντες τετρακίνητο όχημα καθώς πλέον αυτός ο κεντρικός οδικός άξονας είναι στο σύνολό του ασφάλτινος και μάλιστα εκχιονίζεται συχνά. Βέβαια οι κάτοχοι οχημάτων με κίνηση και στους τέσσερις τροχούς θα είναι πιο... προνομιούχοι αφού θα έχουν επιπλέον τη δυνατότητα να σκαρφαλώσουν σε μεγάλα υψόμετρα -καιρού επιτρέποντος- και να γνωρίσουν από κοντά την άγρια φύση του Σμόλικα.

Αφετηρία μας η Κόνιτσα, η γνωστή κωμόπολη του Νομού Ιωαννίνων που ακουμπά στις βόρειες παρυφές του βουνού. Από το κέντρο της ηπειρωτικής πολίχνης, ακολουθούμε τον ασφάλτινο δρόμο που με δύο, τρεις γρήγορες στροφές σκαρφαλώνει τις κατάφυτες πλαγιές της Τραπεζίτσας (παραφυάδα του Σμόλικα με ψηλότερη κορφή τα 2.024 μέτρα) που κρέμεται πάνω από την πεδιάδα της Κόνιτσας. Οσο το υψόμετρο μεγαλώνει νιώθουμε να στροβιλιζόμαστε ανάμεσα σε βράχια, έλατα και θεόρατα μαύρα πεύκα.

Οι κάτοικοι των χωριών της Λάκκας Αώου ήταν ανέκαθεν κτηνοτρόφοι

Τεσσεράμισι χιλιόμετρα μακριά από τα τελευταία σπίτια θα προσπεράσουμε ένα παρακλάδι του δρόμου που φεύγει αριστερά για το ήσυχο χωριό Πηγή (παλιότερα Πεκλάρι). Στην πορεία μας σ' ένα χαρακτηριστικό γύρισμα του βουνού αποκαλύπτεται το μεγαλόπρεπο θέαμα της χαράδρας του Αώου που ξανοίγεται
μπροστά μας, ενώ αντίκρυ ορθώνει τα χιονισμένα κορφοβούνια της η Τύμφη.

Από την Κόνιτσα έως το Ελεύθερο (Γκρίσμανι), το πρώτο από τα χωριά της Λάκκας Αώου, θα έχουμε να καλύψουμε 12 χιλιόμετρα εξαιρετικά ενδιαφέρουσας, χωρίς προβλήματα διαδρομής, εξαιρουμένων βέβαια των στροφών.

Η περιήγηση ξετυλίγεται πάντα με φόντο το ίδιο τραχύ, κατάφυτο και επιβλητικό φυσικό τοπίο. Στα 6 χιλιόμετρα το επόμενο χωριό, το Παλαιοσέλι, είναι το πρώτο από τα βλαχοχώρια της περιοχής που συναντάμε. Το όνομά του προέρχεται πιθανόν από το αρχαίο φύλο των Σελλών, μάλιστα σε παλιότερα έγγραφα το χωριό αναφερόταν ως «Παλαιοσέλλι». Εδώ αξίζει να επισκεφθείτε τον ναό της Αγ. Παρασκευής για να θαυμάσετε τις νωπογραφίες των περίφημων Χιονιαδιτών αγιογράφων και το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Επιπλέον από το Παλιοσέλι ξεκινούν κάποιες από τις πιο ενδιαφέρουσες πεζοπορικές αναβάσεις στον Σμόλικα.

Οι Πάδες ήταν ένα από τα ομορφότερα χωριά του Σμόλικα πριν το κάψουν οι Γερμανοί

Αμέσως μετά το Παλαιοσέλι στα 3 χλμ. φτάνουμε στις Πάδες, ένα όμορφο -λόγω θέσης- χωριό που βρίσκεται σε ύψος 1.100 μέτρων. Ετυμολογικά η ονομασία του χωριού πιθανόν να προήλθε από τη βλάχικη λέξη «πάντε» που σημαίνει «επίπεδος τόπος, ίσωμα». Οι Πάδες ήταν παλιά μεγάλο κεφαλοχώρι με 2 μαχαλάδες και πολυσύχναστο εβδομαδιαίο παζάρι. Επιβλητικός λόγω μεγέθους αν και έχει χάσει εδώ και χρόνια την παραδοσιακή του στέγη, είναι ο αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου ναός που σύμφωνα με υπέρθυρη επιγραφή, κτίσθηκε το 1784.

Εννέα χιλιόμετρα μετά τις Πάδες συναντάμε το χωριό Αρματα ή Αρμάτοβο. Σύμφωνα με τους ντόπιους, η ονομασία προέρχεται από την εξειδίκευση που είχαν επί Tουρκοκρατίας οι τεχνίτες του χωριού να κατασκευάζουν άρματα (όπλα, σπαθιά, μαχαίρια). Στην άκρη του χωριού, στον δρόμο προς Δίστρατο, υπάρχει παραδοσιακό νεροπρίονο το οποίο μάλιστα χρησιμοποιούν οι ντόπιοι για τις καθημερινές τους ανάγκες σε ξυλεία.

Το τελευταίο χωριό της Λάκκας Αώου είναι το Δίστρατο (παλιότερα Μπριάζα) με τρεις γειτονιές, που δικαιολογημένα θεωρείται το κεφαλοχώρι της περιοχής και το μοναδικό από τα χωριά της Λάκκας που παρουσιάζει κίνηση χειμώνα καλοκαίρι. Στο κέντρο του δεσπόζει η εκκλησία της Παναγίας, έργο Πυρσογιαννιτών κτιστάδων (1909) με την εντυπωσιακή εικόνα όπου παρουσιάζεται με μοναδικό τρόπο η Παναγία να γνέθει! Από εδώ το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας και ο Νομός Γρεβενών απέχουν μόλις 12 χιλιόμετρα και ο δρόμος είναι ασφάλτινος.

Οι Πάδες με φόντο τα ανταριασμένα κορφοβούνια του Σμόλικα

Μνημείο ιστορίας και φύσης...

Το πέρασμα του Αώου ποταμού είχε πάντα ιδιαίτερη σημασία για τις μεταφορές προϊόντων και ανθρώπων στην Πίνδο. Μάλιστα την ίδια περιοχή διέσχιζε και ένα παρακλάδι της Εγνατίας οδού που είχαν κατασκευάσει οι Ρωμαίοι. Ωστόσο η χάραξη εκείνη δεν είχε καμία σχέση με τη σημερινή, αφού ο αρχαίος λιθόστρωτος δρόμος ακολουθούσε πιστά τη χαράδρα του Αώου.

Στο Δίστρατο βρέθηκαν τάφοι πολεμιστών και υπολείμματα από όπλα, αγγεία και κτερίσματα. Πιθανόν να προέρχονται από τους στρατιώτες της φρουράς οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί εδώ με σκοπό τη φύλαξη αυτών των ζωτικής σημασίας για τους Ρωμαίους, ορεινών διαβάσεων.

Τα χωριά της Λάκκας Αώου, λόγω της γεωμορφολογικής απομόνωσης της περιοχής, βίωναν ανέκαθεν μια σκληρή και απέριττη καθημερινότητα με τους κατοίκους να ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και τη ξύλευση των δασών, ενώ κάποιοι ζούσαν από τη συλλογή ρετσινιού (κατραμάδες). Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας και λόγω της ανέχειας, οι νέοι κατέφευγαν στο βουνό και επιβίωναν σαν ληστές.

Η μεγαλόπρεπη εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στο χωριό Πάδες

Οταν ξέσπασε η επανάσταση στη Ρούμελη πολλά παλικάρια πολέμησαν στο πλευρό των Στερεοελλαδιτών αγωνιστών. Δυστυχώς έγγραφα και σημειώσεις που κρατούσαν οι τοπικοί γραμματείς για όλη την ταραγμένη περίοδο της Τουρκοκρατίας -εδώ στην Ηπειρο διήρκεσε μέχρι το 1913- κάηκαν όταν οι Γερμανοί πυρπόλησαν το σύνολο των χωριών της Λάκκας Αώου τον Οκτώβρη του 1943.

Ηδη από τον Οκτώβρη του 1940 το Δίστρατο είχε γνωρίσει τη φασιστική κατοχή, όταν καταλήφθηκε από του Ιταλούς ευτυχώς για λίγες μέρες καθώς απελευθερώθηκε με αντεπίθεση των ελληνικών δυνάμεων που εξορμούσαν με βάση το χωριό Σαμαρίνα τον Νοέμβρη του ίδιου έτους.

Οπως είπαμε, η πλειονότητα των κατοίκων είναι βλαχόφωνοι Ελληνες με ισχυρή συνείδηση της ταυτότητάς τους και έντονες ελληνορθόδοξες παραδόσεις. Με την κατάρρευση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας η ρουμάνικη προπαγάνδα προσπάθησε με κάθε τρόπο να αποκτήσει ερείσματα στα βλαχόφωνα αυτά χωριά της Πίνδου. Σε μερικά μάλιστα, ιδρύθηκαν σχολεία όπου διδασκόταν η ρουμανική γλώσσα που είχε συγγενικές ρίζες με τη λατινογενή βλάχικη. Ομως οι προύχοντες του Δίστρατου ζήτησαν τότε από τους Τούρκους να στείλουν δασκάλους, ώστε να διδάξουν στα παιδιά τους την τούρκικη γλώσσα η οποία θα τους ήταν σαφώς πιο χρήσιμη. Με το έξυπνο αυτό τέχνασμα τα ρουμάνικα σχολεία με την πάροδο του χρόνου ατόνησαν και έκλεισαν.

Ο Αώος από τη Βοβούσα μέχρι την Κόνιτσα είναι ιδανικός για καγιάκ και μονοράφτ

Ομως δεν είναι μόνο η ιστορία των ανθρώπων που συναρπάζει, μα και η αρχέγονη φύση που εδώ στην καρδιά της Πίνδου διατηρείται ακόμα ζωντανή και ανέγγιχτη.

Η περιοχή της Λάκκας Αώου περιλαμβάνει τουλάχιστον πέντε ζώνες βλάστησης.

Η παρόχθια εκτείνεται κατά μήκος της κοίτης και αποτελείται κυρίως από πλατάνια, σκλήθρα και ιτιές. Η παραμεσογειακή έρχεται να καταλάβει τη θέση της παρόχθιας καθώς απλώνεται στα απότομα και υπερβοσκημένα πρανή του φαραγγιού και αποτελείται από θάμνους και φρύγανα. Από το ύψος των 1.000 μέτρων περίπου στις πλαγιές του Σμόλικα και της Γκαμήλας, σκαρφαλώνει μέχρι τα 1.800 υψόμετρο η ζώνη ελάτης και οξιάς ενώ η ζώνη των ψυχρόβιων κωνοφόρων όπου κυριαρχεί η λευκόδερμη πεύκη, αλλά και το ρόμπολο σε αραιές συστάδες, εξαπλώνεται ψηλά μέχρι τα 2.000 μέτρα. Επειτα ακολουθεί η εξωδασική των υψηλών ορέων ή η αλπική ζώνη όπου λόγω των ιδιόμορφων ακραίων κλιματολογικών συνθηκών που επικρατούν σε αυτές, μόνο ποώδη φυτά καταφέρνουν να επιβιώσουν.

Στην ευρύτερη περιοχή Τύμφης - Σμόλικα συναντώνται τα σημαντικότερα θηλαστικά της Βαλκανικής όπως το αγριόγιδο, η αρκούδα, ο λύκος, το ζαρκάδι, το αγριογούρουνο, η βίδρα και πιθανόν ο σπανιότατος -είδος προς εξαφάνιση- λύγκας (έχουν αναφερθεί μόνο σποραδικές και όχι τεκμηριωμένες εμφανίσεις του).

Παραδοσιακό νεροπρίονο κοντά στο χωριό Αρματα

Ανάλογα σημαντική θεωρείται και η πτηνοπανίδα, καθώς εδώ έχουν παρατηρηθεί το όρνιο, ο βασιλαετός, ο χρυσαετός, ο ασπροπάρης, ο πετρίτης και πολλά άλλα. Στα νερά του Αώου ζουν άγριες πέστροφες, τσιρόνια, μπριάνες και μερικά ακόμη είδη ψαριών.

Αν και πλέον το μεγαλύτερο μέρος του Ανω ρου του Αώου υπάγεται στο νεότευκτο «Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου», το οικοσύστημα δέχεται έντονες ανθρωπογενείς πιέσεις όπως το παράνομο κυνήγι, το ψάρεμα, η λαθραία υλοτομία.

Ειδικές διαδρομές

Λάκκα Αώου - Κεντρικό Ζαγόρι (15 χλμ.)

Στον ρου του Αώου

Ερχόμενοι από Κόνιτσα και συνεχίζοντας προς Δίστρατο θα περάσετε τα τελευταία σπίτια του Παλιοσελίου και θα δείτε δεξιά στενότερο κατηφορικό δρόμο που με συνεχόμενες απανωτές στροφές θα σας «ρίξει» στην κοίτη του Αώου. Από εδώ χρησιμοποιώντας τη νέα γέφυρα θα ανηφορίσετε για το Βρυσοχώρι, το βορειότερο από τα χωριά του κεντρικού Ζαγοριού και μπορείτε να συνεχίσετε την περιήγησή σας προς Τσεπέλοβο, Μονοδέντρι, χαράδρα Βίκου και Γιάννενα. Κάποιοι χάρτες δεν αναφέρουν αυτό τον δρόμο, όμως αυτό δεν θα πρέπει να σας ανησυχήσει καθώς η προτεινόμενη διαδρομή έχει πλέον στο σύνολό της ασφαλτοστρωθεί και εκτός από τα σκιερά σημεία όπου τον χειμώνα πιθανόν να συναντήστε πάγο, δεν κρύβει καμία άλλη δυσάρεστη έκπληξη, αρκεί βέβαια να μην έχει προηγηθεί έντονη χιονόπτωση.

Παλιοσέλι - Σμόλικας (8 χλμ.)

Η προτεινομένη διαδρομή είναι μόνο για τετρακίνητα οχήματα και είναι βατή μέχρι να αρχίσουν οι χιονοπτώσεις. Ερχόμενοι από Κόνιτσα λίγο πριν από το Παλιοσέλι ξεκινά ένας βατός στην αρχή και μετά κακός χωματόδρομος που περιηγείται ανάμεσα σε πανύψηλα μαυρόπευκα και κερδίζει συνεχώς ύψος. Μετά κάθε στροφή, η θέα προς τη Λάκκα του Αώου και την ανταριασμένη κορφή του Σμόλικα αποκτά όλο και περισσότερο ενδιαφέρον. Συνολικά θα ανηφορίσετε για 8 περίπου χιλιόμετρα και θα καταλήξετε σε ύψος 1.800 μέτρων όπου βρίσκεται το ορειβατικό καταφύγιο του Σμόλικα. Από εδώ οι γνώστες του βουνού μπορούν να ακολουθήσουν το μονοπάτι που οδηγεί στη Δρακολίμνη του Σμόλικα (υψομ. 2.200) -στα βλάχικα γνωστή ως Ντιβιρλίγκα- μετά 2 ώρες έντονα ανηφορικής πορείας. Αν δεν έχετε δικό σας όχημα 4x4 μπορείτε να απευθυνθείτε στην εταιρεία «No limits» (26550 23777), με έδρα την Κόνιτσα, για να οργανώσει με ασφάλεια την εξόρμησή σας, αλλά και τη διαμονή σας στο καταφύγιο.

Το χιονοδρομικό κέντρο Βασιλίτσας

Fast info

Η «στέγη» της Πίνδου

Ο Σμόλικας με 2.637 μέτρα μπόι είναι το ψηλότερο βουνό της οροσειράς της Πίνδου και το δεύτερο μετά τον Ολυμπο ψηλότερο βουνό της Ελλάδας. Ο όγκος του μοιράζεται ανάμεσα στους Νομούς Γρεβενών και Ιωαννίνων.

Οι Πάδες στις φλόγες

Οι Πάδες ήταν ένα από τα πιο όμορφα χωριά του Σμόλικα με διώροφα και τριώροφα πέτρινα σπίτια. Το χωριό κάηκε ολοσχερώς από τους Γερμανούς στις 13 Οκτωβρίου του 1943. Ακολούθησε ένας φρικτός χειμώνας... Ακόμη και μετά 60 χρόνια οι παλαιότεροι τον θυμούνται και δακρύζουν, καθώς μεσούσης της Κατοχής με τα σπίτια, τις προμήθειες και τα υπάρχοντά τους κατεστραμμένα, προσπαθούσαν να επιβιώσουν μέσα στα αποκαΐδια και στα χιόνια.

Εκπαίδευση υψηλού επιπέδου

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας η εκπαίδευση στα χωριά της Λάκκας Αώου ήταν υψηλού επιπέδου. Μάλιστα στο Παλιοσέλι λειτουργούσε το «Ελληνικό Σχολείο» όπου οι μαθητές διδάσκονταν Αρχαία Ελληνικά, Λατινικά και... Γαλλικά. Επίσης το 1889 άρχισε η λειτουργία και Παρθεναγωγείου αποκλειστικά για τη φοίτηση κοριτσιών.

Ασφάλτινος πλέον δρόμος συνδέει την Κόνιτσα με τα χωριά της Λάκκας Αώου

Διαμονή

Πάδες: «Πάδες» (26550 24687). Στεγάζεται στο παλιό σχολείο που έχει πλήρως ανακαινισθεί. Διαθέτει 5 δωμάτια με αυτόνομη θέρμανση.

Δίστρατο: Συγκρότημα ενοικιαζόμενων δωματίων «Τα φρατέλια» (26550 24816) υπεύθυνος κος Ν. Μάιπας.

Ακόμη θα βρείτε νεόκτιστα ενοικιαζόμενα δωμάτια στα τηλέφωνα 26550 24810, 26550 24841 και 26550 24929, 26550 24803.

Βασιλίτσα: Σαλέ «Δίστρατο» στη Βασιλίτσα (24620 82820). Σε ελάχιστη απόσταση από τις πίστες του χιονοδρομικού κέντρου.

Αρματα: Και εδώ το πέτρινο σχολείο αναπαλαιώθηκε και λειτουργεί σαν ξενώνας (26550 24875).

Φαγητό

Στις Πάδες υπάρχει η ταβέρνα «Στου Ανάσα τον οντά» (26550 24791) με ευρύχωρη σάλα, απίθανη θέα στη χαράδρα του Αώου και την Τύμφη. Εδώ θα δοκιμάσετε ανάμεσα στα άλλα και όλων των ειδών τα κρεατικά της σούβλας.

Στο Δίστρατο ταβέρνα «Η Πέστροφα» (26550 24810) και η καλή ψησταριά «τα Καραγάτσια» (26550 24841).

Σαφώς περισσότερες επιλογές θα έχετε στο χιονοδρομικό της Βασιλίτσας όπου εκτός από το σαλέ του χιονοδρομικού κέντρου θα βρείτε και το ξύλινο σαλέ «Δίστρατο» που ανήκει στην κοινότητα Δίστρατου, κτισμένο σε σημείο με απίστευτη θέα.

Κείμενο, Φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης

www.viewsofgreece.gr