Άρτα: Γέφυρα στον χρόνο

«Αρτα» λες και σου ΄ρχεται αμέσως το γεφύρι. «Γεφύρι» λες και σου ΄ρχεται αμέσως της Αρτας. Η επιτυχία είναι αδιαμφισβήτητη, αλλά στην Άρτα, την αρχαία Αμβρακία, την πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου δεν είναι η μοναδική.

Αυτό είναι ΤΟ γεφύρι!

Οσο κι αν προσπαθήσεις είναι μάταιος κόπος. Κανείς δεν μπορεί να τους ξεφύγει. Το γεφύρι, ο πρωτομάστορας κι η γυναίκα του στοιχειώνουν όλους τους συνειρμούς. Είναι των αδυνάτων αδύνατο να ιδείς με άλλα μάτια την Αρτα, που έλεγε κι ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος!

Μακριά από το πολυτραγουδισμένο, πολυκάμαρο γεφύρι, που έστεψε εν τέλει τον Αραχθο, μακριά από τις ωραίες παραποτάμιες βόλτες και τον πλάτανο του Αλή, η Αρτα συνδέει το όνομά της με άλλους θρύλους. Εξίσου ενδιαφέροντες.

Το κόκκινο κτίριο δίπλα στο γεφύρι που στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο ήταν το τουρκικό τελωνείο

Τζουμέρκα και τεχνητή λίμνη Πουρναρίου στην πλάτη, αρτινός κάμπος και Αμβρακικός κόλπος στα πόδια· Αν αυτή η πόλη περηφανεύεται για κάτι (μετά το γεφύρι) είναι η θέση της, στο κέντρο ενός νομού πλούσιου, γεμάτου εναλλαγές και σε απόσταση μιας - δυο ωρών το πολύ από Γιάννενα, Πρέβεζα, Λευκάδα, Αγρίνιο...

Και για την ιστορία της, βέβαια (σαν πολλά δεν μαζεύονται;). Ως πρωτεύουσα του δεσποτάτου της Ηπείρου κατ΄ αρχας αλλά και σε τρομακτική άνθηση επί τουρκοκρατίας, η Αρτα στολίστηκε με λαμπρά οικοδομήματα και πρωταγωνίστησε στα εμπορικά, στρατιωτικά και οικονομικά δρώμενα για τουλάχιστον 6 αιώνες.

Η γειτονιά του Κάστρου (Ταμπακιάδες), με χαμηλά σπίτια και αυλές κολλημένα στο τείχος

Μυθιστορήματα κι ιστορία μιλούν για το ρωμιοπάζαρο, τον τουρκομαχαλά, το Μονοπλιό, τα εβραϊκά. Για σεράγια, πέτρινα χαμηλά σπίτια, πολυτελή κεραμοσκέπαστα αρχοντικά, βυζαντινούς ναούς, τζαμιά, παζάρια και χάνια, σκεπαστά σοκάκια και δαιδαλώδη καλντερίμια υποφωτισμένα από φανάρια πετρελαίου.

Για χρώματα κι αρώματα, ίντριγκες και δολοπλοκίες, απαγορευμένους έρωτες, φιλίες αδερφικές και μίση αβυσσαλέα. Για έναν πολύχρωμο, πολύοσμο κόσμο που βούιζε έως την απελευθέρωση, το 1881, κάτω από το επιβλητικό κάστρο και μετρούσε τον καιρό με τις τούρκικες ώρες κατά πώς όριζε το περίφημο ρολόι, το πρώτο μηχανικό με δίσκο στην οθωμανική αυτοκρατορία.

Τόνοι μπετόν, αντικατέστησαν την πέτρα, και πολυκατοικίες τα αρχοντικά, όπως σε κάθε ελληνική πόλη που (δεν) σέβεται τον εαυτό της. Μα η ιστορία δεν κρύβεται! Στο γεφύρι ορίστηκαν τα σύνορα του ελληνικού κράτους όταν η Αρτα απελευθερώθηκε, νωρίτερα από την υπόλοιπη Ηπειρο. Αλλά και το ρολόι, το κάστρο, οι σπουδαίοι βυζαντινοί ναοί, που περιέργως δεν είναι γνωστοί, όλα τα μαρτυρούν!

Καμάρι όχι μόνο των Αρτινών, αλλά των Ελλήνων, η Παρηγορήτισσα, δίπλα στην πλατεία Σκουφά, την... «παραλία» των ντόπιων. Εξωτερικά θυμίζει... βυζαντινό παλάτι, εσωτερικά... δεν θυμίζει τίποτα (απ' ό,τι έχεις δει μέχρι τώρα στη ζωή σου). Κίονες πάνω σε κίονες, υψώνονται θαρραλέα για να στηρίξουν τον τρούλο με τον Παντοκράτορα, που επιπλέον είναι και ψηφιδωτός.

Κακά τα ψέματα, αυτό μονοπωλεί το βλέμμα - ο ιδιαίτερος αρχιτεκτονικός τύπος, οι τοιχογραφίες, τα αναστηλωμένα κελιά έρχονται σε δεύτερη μοίρα όπως και οι θρύλοι που με μικρές παραλλαγές θέλουν τον πρωτομάστορα και το τσιράκι του νεκρούς, απ' τη ζήλια του πρώτου για το αρχιτεκτονικό θαύμα του δεύτερου!

Τα παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα της Αγ. Θεοδώρας, εικάζεται ότι πάρθηκαν από τη Νικόπολη

Η Αγία Θεοδώρα όμως είναι η «μαμά» της Αρτας κι ο ναός της ένα ακόμη άγνωστο κόσμημα. Κάποτε μοναστήρι όπου μόνασε και ετάφη η βασίλισσα του Δεσποτάτου, έχει υποστεί πολλές προσθήκες από τον 12ο αιώνα, οπότε κτίστηκε. Κιονόκρανα, τοιχογραφίες διαφόρων εποχών, ο μαρμάρινος τάφος της Αγίας και τα λείψανά της είναι συνηθισμένη (και αγαπημένη) εικόνα για τους Αρτινούς αφού ο ναός λειτουργείται κανονικά. 

Το κυνήγι των βυζαντινών ναών στην Αρτα δεν έχει τελειωμό μα αν ξεχωρίζει ένας ακόμη είναι σίγουρα ο Αγιος Βασίλειος της Αγοράς. Είναι από εκείνους που σε κάνουν να αναρωτιέσαι αν φτιάχτηκε από μάστορες ή κεντήστρες! Απίστευτα πυκνή κεραμοπλαστική διακόσμηση σε διάφορα σχέδια κι επιπλέον εφυαλωμένα (σμαλτωμένα) πλακίδια σε διάφορα χρώματα κάνουν τον ναό, και ειδικά την ανατολική του πλευρά, ένα εντυπωσιακό ψηφιδωτό από... πηλό.

Τζαμί βέβαια ούτε για δείγμα δεν έμεινε εντός πόλης από τα 4 που αναφέρει ο Εβλιγιά Τσελεμπί. Μονάχα εκείνο του Φαΐκ Πασά, κάποτε μέρος του Ιμαρέτ, στον δρόμο προς Πρέβεζα, που γίνεται σιγά σιγά... δέντρο.

Η Αρτα απλώνεται στην όχθη του Αραχθου

Αγρυπνος φρουρός από την εποχή του Δεσποτάτου, το κάστρο. Καλοδιατηρημένο εξωτερικά όσο λίγα, φωτισμένο τις νύχτες και με ένα θεατράκι να φέρνει ως εδώ τους Αρτινούς κάθε τόσο. Κατά τ' άλλα, εγκατάλειψη. Ενα Ξενία (!) που καταρρέει, κι αγριόχορτα αλλά και μια πρόσφατη ελπίδα 

φροντίδας που το «επανεντάσσει» στους επισκέψιμους χώρους - έστω και τα Σαββατοκύριακα.

Εξω απ' το τείχος του, αντίθετα, στην οδό Πέτα, η ζωή καλά κρατεί.

Χαμηλά, σεμνά σπίτια απολαμβάνουν τη σκιά του κι αυλίτσες που μοσχοβολούν λουλούδια και εσπεριδοειδή γαντζώνονται πάνω του. Κι αν συνεχίσεις ετούτη τη βόλτα και το περιζώσεις βλέπεις ξεκάθαρα τα τείχη της αρχαίας πόλης, της περιλάλητης Αμβρακίας, της φημισμένης για το πολεοδομικό της σύστημα, το δημοκρατικό της πολίτευμα και... τα γυναικεία της παπούτσια, τις αμβρακίδες!

Γνωστό ως Ιμαρέτ, το τζαμί του Φαΐκ Πασά λειτούργησε, περιέργως, ως ναός του Αγ. Ιωάννη

Η αρχικά κορινθιακή αποικία, έλαμψε στα χέρια του βασιλιά Πύρρου ως έδρα του κράτους των Ηπειρωτών και μόνο οι Ρωμαίοι μπόρεσαν να την βάλλουν και ο Οκταβιανός. στέλνοντας με τη βία ανθρώπους και πλούτο, στην νεοϊδρυθείσα, στα 31 π.Χ. Νικόπολη.

Κάθε σπίτι, κάθε οικοδομή «πατάει» ένοχα πάνω σε αγκωνάρια αρχαία. Η Αμβρακία κοιμάται ακριβώς κάτω από τη σύγχρονη Αρτα και κάθε γκρέμισμα... μπορεί να την ξυπνήσει.

Το έμαθαν οι Αρτινοί όταν εντοπίστηκε ο ναός του Απόλλωνα κοντά στην πλατεία Κιλκίς, το Μικρό Θέατρο, το μικρότερο της Ελλάδας, στην Αγίου Κωνσταντίνου, το αρχαίο νεκροταφείο δίπλα στο Στάδιο.

Ο,τι θαυμαστό βρέθηκε -κι είναι πολλά- βρίσκεται τώρα στο νέο αρχαιολογικό μουσείο, δίπλα στο ποτάμι. Καλοστημένο κι όμορφο δίνει ακόμη έναν λόγο στην Αρτα για να περηφανεύεται.

Μια μεγάλη παρέα

Στα πόδια του πευκόφυτου λόφου της Περάνθης με την απίθανη θέα και μέσα στο ήδη «πράσινο» ημικύκλιο που σχηματίζει ο Αραχθος, παρτέρια με λουλούδια, νησίδες με λουλούδια, δέντρα που ριζώνουν έστω και σε μια χούφτα χώμα, πλατείες και πάρκα κάνουν τους επισκέπτες να μιλούν για μια πόλη ανθρώπινη, ωραία για να ζεις.

«Βάγιας» λένε συνωμοτικά οι ντόπιοι λες και το όνομα εμπνέει τη βλάστηση. Το επίθετο του παλιού δημάρχου γράφτηκε στην αρτινή ιστορία και συνείδηση με... πράσινα γράμματα αφού ήταν εκείνος που εξωράισε την πόλη, με χώρους αναψυχής και πεζοδρόμους ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '80.

Πλάστιγγες και σέσουλες χρησιμοποιούνται ακόμη στο παντοπωλείο του κ. Βαγγέλη Μπαρμπούτη

Σκουφά, Μάτσου, Καραϊσκάκη, Παντοκράτορος, Αγίου Κωνσταντίνου: πεζόδρομοι όλοι τους, στην καρδιά της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της Ηπείρου, μεταξύ της κεντρικής πλατείας Εθνικής Αντιστάσεως και της πλατείας Κιλκίς. Παραδομένοι στους ανθρώπους, που κάνουν ψώνια, περίπατο, χάζι. Κοιτούν και κοιτάζονται, σχολιάζουν και σχολιάζονται, πίνουν καφέ και ποτά, γκρινιάζουν - για τον κάμπο που παρότι ο μεγαλύτερος της Ηπείρου δεν καλλιεργείται όσο θα 'πρεπε, για τις ωραίες εκδηλώσεις που μειώνονται, για το κέφι που χάνεται μαζί με τις δουλειές (και) στην Αρτα.

Πάντα όμως με το χαμόγελο στα χείλη. Και δίνοντας χώρο και υποστήριξη στα τσικό των μουσικών, τους φοιτητές ενός ΤΕΙ που τείνει να γίνει θρύλος. Τέσσερις σχολές στο σύνολο μα είναι το πρωτότυπο τμήμα της παραδοσιακής και λαϊκής μουσικής που φέρνει φοιτητές από όλη την Ελλάδα και... επανάσταση στις ακαδημαϊκές μεθόδους διδασκαλίας! Τους μπάζει στη μουσική παράδοση και τους σκορπά στα κουτούκια και στις πλατείες, μεμονωμένους ή σε μπουλούκια, κάνοντας την Αρτα να βαδίζει εδώ και 12 χρόνια σε... δρόμους χιτζάζ και σαμπάχ!

Το κάστρο και το περίφημο ρολόι της Αρτας

Ούτια και βιολιά, κανονάκια και λύρες, κλαρίνα, ζουρνάδες και μπαγλαμάδες βγαίνουν από τις θήκες, αφήνονται σε δάχτυλα και χείλη νεανικά και κάνουν αυτό που μόνο με μεράκι κι αγάπη μπορείς να κάνεις: σύγχρονη την παράδοση.

Αυτή τη μάχη δίνει τώρα η Αρτα. Να κρατήσει το ΤΕΙ. Και το Κέντρο Εκπαίδευσης Νεοσυλλέκτων βέβαια. Φοιτητές και νεοσύλλεκτοι είναι «η ψυχή» της μεγάλης αρτινής παρέας. Μαζί τους μπλέκονται κι άλλοι, ηθοποιοί όπως εκείνοι της ομάδας Α.Θ.Ο.Α, σπουδαίοι μουσικοί που έρχονται ως καθηγητές ή. ως φίλοι, ακόμη και οι υπερήλικες νοσταλγικοί τροβαδούροι της Αρτινής κομπανίας.

Και κάπως έτσι η αιωνίως ιδιαίτερη ηπειρώτικη πόλη μένει ζωντανή και θελκτική. Εντάξει, δεν λέμε ότι είναι κι η ομορφότερη πόλη του κόσμου. Αλλά μέσα στην ιστορική της σπουδαιότητα, δείχνει ανάλαφρη. Χαλαρή, φιλική, ματζόβολη. Εκπέμπει μια γλύκα, ρε παιδί μου, σαν τους Αρτινούς. Κι αυτό, καμιά φορά, φτάνει.

 Ολγα Χαραμή

www.ethnos.gr