Δεκατέσσερα χρόνια χωρίς τη δραχμή

Ηταν 1η Μαρτίου 2002 όταν το εθνικό μας νόμισμα περνούσε στην Ιστορία, καθώς έπαυε οριστικά η κυκλοφορία του και έμπαινε ένα τέλος στη διαδρομή του έπειτα από 169 χρόνια.

Τι θα συνέβαινε, άραγε, στις ζωές μας εάν είχαμε ακόμα δραχμές στις τσέπες μας;

Η 1η Ιανουαρίου 2002 ξημέρωσε μια νέα χρονιά, φέρνοντας οικονομικές αλλαγές. Στην Ελλάδα θα κυκλοφορούσε το νέο μας νόμισμα, το Ευρώ, παράλληλα με τη δραχμή, το αργότερο μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους. Την 1η Μαρτίου 2002 η δραχμή περνά στην Ιστορία και τα κέρματα και τα χαρτονομίσματα σε δραχμές έχουν μόνο συλλεκτική αξία. Επειτα από εκείνη την ημερομηνία, η Τράπεζα της Ελλάδος ανταλλάσσει τις δραχμές με τα ευρώ. Τα κέρματα μπορούν να εξαργυρώνονται μέχρι την 1η Μαρτίου 2004, ενώ τα χαρτονομίσματα μέχρι την 1η Μαρτίου 2012.

Αυτό, είναι το σχετικό δελτίο Τύπου που είχε εκδώσει η Τράπεζα της Ελλάδος.

Η λέξη «δραχμή» προέρχεται από το ρήμα «δράττω», που σημαίνει αρπάζω (> δράττομαι = πιάνω σφικτά). Στην αρχαιότητα, μία δραχμή ήταν ίση προς έξι οβολούς, νόμισμα το οποίο στην παλαιότερη μορφή του είχε σχήμα σιδερένιας ράβδου. Το πάχος του ήταν τόσο, ώστε η χούφτα ενός ανδρικού χεριού να μπορεί να πιάσει έξι από αυτούς. Ετσι, εκ του «δράττω» -δηλαδή, όσους οβολούς μπορούσε να αδράξει η παλάμη- προκύπτει η λέξη «δραχμή».

Βρισκόμαστε πολλά χρόνια έπειτα από τότε που η δραχμή, σε εκείνη τη μορφή της, αποτελούσε το νόμισμα του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Βρισκόμαστε, πια, στην εποχή που η συνεχιζόμενη νομισματική ανωμαλία ανάγκασε τον πρώτο κυβερνήτη της ελεύθερης Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρια, να επισπεύσει τη δημιουργία εθνικού νομίσματος. Στις 28 Ιουλίου 1828 η Δ' Εθνοσυνέλευση του Αργους αποφάσισε να προτείνει στον Κυβερνήτη ως νομισματική μονάδα τον «φοίνικα», με υποδιαίρεση το λεπτό. Δεν υπήρχαν ούτε χρήματα σε ρευστό, αλλά ούτε και μηχανήματα και έτσι ο Καποδίστριας συνήψε δάνειο 1,5 εκατομμυρίων ρουβλίων με τη Ρωσία. Με αυτά τα χρήματα αγόρασε από τη Μάλτα μία μεταχειρισμένη νομισματοκοπική μηχανή, που εγκαταστάθηκε στην αυλή του σπιτιού του, στην Αίγινα. Εκεί τυπώθηκαν τα πρώτα νομίσματα της ελεύθερης Ελλάδας: ο «αργυρός φοίνιξ» και τα χάλκινα δεκάλεπτο, πεντάλεπτο και μονόλεπτο. Το μέταλλο αποκτήθηκε από τις νηοπομπές του ελληνικού στόλου (άργυρος) και από τα τουρκικά κανόνια (χαλκός). Στις 17 Ιουνίου 1831 τυπώθηκε και το πρώτο χάρτινο χρήμα, πάντα με εντολή Κυβερνήτη, δίχως συναλλακτική επιτυχία.

Πέντε χρόνια αργότερα, μετά την ενθρόνιση του Οθωνα, τα νομίσματα που είχαν εκδοθεί και κυκλοφορήσει επί Καποδίστρια αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία. Στις 8 Φεβρουαρίου εισήχθη νέα νομισματική μονάδα, η δραχμή, αντί του φοίνικα. Με το ίδιο διάταγμα, τα νέα νομίσματα διαιρέθηκαν σε τρεις κατηγορίες: αργυρά, χρυσά και χάλκινα. Οι πρώτες δραχμές, τελικά, τυπώθηκαν στο Μόναχο

 το 1833 -αν και πάνω τους αναγραφόταν ως έτος το 1832- και από το 1836 έως το 1858 τυπώνονταν στο Νομισματοκοπείο Αθηνών. Η δραχμή είχε αργυρό χρώμα και έφερε στη μία όψη τη μορφή του Οθωνα και από την άλλη τον βασιλικό θυρεό. Υποδιαιρέσεις της ήταν τα χάλκινα κέρματα των 1, 2, 5 και 10 λεπτών και πολλαπλάσιά της το αργυρό κέρμα των 5 δραχμών και τα χρυσά των 20 και 40 δραχμών. Ολες οι εκδόσεις της πρώτης δραχμής θεωρούνται σπάνιες και η σημερινή τους αξία υπερβαίνει τις 3.000 ευρώ. Αντίστοιχα, τα πρώτα χαρτονομίσματα κόπηκαν το 1841 από τη νεοσύστατη Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος και ήταν αξίας 25, 50, 100 και 500 δραχμών. Είναι χαρακτηριστικό ότι ανέγραφαν στη μία όψη τους ότι «Η παραποίησις τιμωρείται με δεσμά δια βίου». Το πεντακοσάρικο, που τότε διέθετε τεράστια αγοραστική δύναμη, εκτυπώθηκε στο Παρίσι σε μόλις 600 τεμάχια κι από αυτά τέθηκαν σε κυκλοφορία μόλις τα 276. Η σημερινή συλλεκτική του αξία θεωρείται ανυπολόγιστη. Με το βασιλικό διάταγμα της 12ης Ιουλίου 1843 το αποκλειστικό δικαίωμα έκδοσης χαρτονομισμάτων δόθηκε στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, η οποία διατήρησε το προνόμιο αυτό έως το 1928, οπότε ιδρύθηκε η Τράπεζα της Ελλάδος. Toν Απρίλιο του 1867 η Ελλάδα υπογράφει συμφωνία με τη Λατινική Νομισματική Ενωση, ώστε η δραχμή να ακολουθήσει τους κανόνες ισοτιμιών της Ενωσης. Ομως λόγω των πολέμων και της οικονομικής κρίσης που ακολούθησε, η δραχμή δεν κατάφερε να προσχωρήσει στην Ενωση πριν από το 1910. Αποτέλεσμα της ένταξης αυτής ήταν το γεγονός ότι η δραχμή εξισώθηκε με τα άλλα νομίσματα της Ενωσης, όπως το γαλλικό φράγκο. Σε πολλές εκδόσεις των χαρτονομισμάτων τής Εθνικής Τράπεζας η ονομαστική αξία στην πίσω πλευρά του γραμματίου αναγραφόταν, στα Γαλλικά, «francs».

Ισως για αυτό, τουλάχιστον μέχρι τις δεκαετίες του '70-'80, η δραχμή λεγόταν από τον λαό και «φράγκο». Θυμηθείτε ότι, για παράδειγμα, τα κέρματα των 2 δραχμών αποκαλούνταν και (τέρμα τα) «δίφραγκα», ενώ υπήρχε η έκφραση «δεν μας έχει μείνει στην τσέπη ούτε ένα φράγκο».

Στις πρώτες μέρες της Κατοχής, οι κατακτητές έθεσαν σε κυκλοφορία -παράλληλα με τη δραχμή- το Μάρκο Κατοχής, τη λιρέτα Κατοχής, τη μεσογειακή δραχμή, το βουλγαρικό λέβα και το αλβανικό φράγκο (29 Απριλίου 1941). Τα νομίσματα αυτά ήταν χωρίς αντίκρισμα και γρήγορα αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία (18 Ιουλίου 1941).

Τη δεκαετία '50-'60 η Ελλάδα ήταν από τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης και ανήκε, από πολλές πλευρές, στα Βαλκάνια - «δεν είναι παίξε-γέλασε». Τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα ήταν τεράστια και το 1953 γίνεται υποτίμηση της δραχμής (κατά 50%) και λαμβάνονται έκτακτα μέτρα οικονομικής ανάκαμψης. Τη δεκαετία εκείνη εκατοντάδες χιλιάδες έλληνες μετανάστες στρέφονται προς τις δυτικές χώρες και στις ΗΠΑ. Βέβαια, δεν θα ήταν η τελευταία φορά που η δραχμούλα θα γνώριζε την υποτίμηση. Το 1983 γίνεται η δεύτερη επίσημη υποτίμησή της μετά τον πόλεμο - 15% έναντι του δολαρίου και 16% της ευρωπαϊκής λογιστικής μονάδας. Το 1985 έρχεται η τρίτη επίσημη υποτίμηση κατά 15% και μπαίνει σε εφαρμογή το σταθεροποιητικό πρόγραμμα. Τον Μάρτιο του 1998 πραγματοποιήθηκε η τελευταία υποτίμησή της, της τάξεως του 12,6%, με την ταυτόχρονη είσοδό της στον Μηχανισμό Συναλλαγματικών ισοτιμιών της ΕΕ. Η υποτίμηση αυτή αποτελούσε το τελευταίο βήμα για την είσοδο της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ.

Και φθάνουμε στην αυγή της νέας χιλιετίας, όταν -στις 9 Μαρτίου 2000- ο Πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης υποβάλλει αίτηση στα αρμόδια θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την ένταξη της χώρας στη ζώνη του Ευρώ. Την Πρωτοχρονιά του 2002, μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα, το Ευρώ αντικαθιστά τη δραχμή ως νομισματική μονάδα τού ελληνικού κράτους. Τα δύο νομίσματα παραμένουν σε παράλληλη κυκλοφορία έως τις 28 Φεβρουαρίου 2002, οπότε από την επομένη η δραχμή αποτελεί παρελθόν, ύστερα από 169 χρόνια κυκλοφορίας. Την 1^η Μαρτίου παύει οριστικά η κυκλοφορία της δραχμής στην ελληνική επικράτεια. Ενα τέλος εποχής που γράφτηκε με δραχμές.

Τι θα γινόταν σήμερα αν είχαμε δραχμές; 

Υπάρχουν αρκετοί επικριτές της ευρωπαϊκής οικονομικής πολιτικής στην Ελλάδα, οι οποίοι υποστηρίζουν την έξοδο της χώρας από την Ευρωζώνη ως βιώσιμη εναλλακτική, με θετική προοπτική. Η άποψη αυτή, που κάνει στάση στο Νομισματοκοπείο, κερδίζει ολοένα περισσότερο χώρο στην ελληνική κοινωνία, η οποία αναπολεί τις παλιές, καλές ημέρες «που είχαμε τη δραχμούλα μας και δεν μας έλειπε τίποτα».

Τι θα συνέβαινε, λοιπόν, αν επιστρέφαμε στο πάλαι ποτέ εθνικό μας νόμισμα; Αρκετοί οικονομικοί επιστήμονες έχουν ήδη διατυπώσει τις απόψεις τους για το σενάριο της επιστροφής στη δραχμή. Από εκείνους, λοιπόν, εκτιμάται ότι από τον πρώτο μήνα της μετάβασης θα σημειωθεί εφάπαξ υποτίμηση του συνόλου των περιουσιακών μας στοιχείων, της τάξης του 50%, όπως προκύπτει από τον συνυπολογισμό των παραμέτρων του μακροοικονομικού περιβάλλοντος.

Ταυτόχρονα, θα διαμορφωθεί ένα μίνιμουμ ετήσιο ποσοστό πληθωρισμού της τάξης του 10-20%, που θα τροφοδοτεί την υποτίμηση του νομίσματος τουλάχιστον κατά το ίδιο ποσοστό. Τι σημαίνει αυτό; Ετήσιο «κούρεμα» της τάξης του 10-20% στα εγχώρια περιουσιακά στοιχεία και αντίστοιχο «κούρεμα» της αγοραστικής δύναμης. Οι καταθέσεις -που θα είναι υποχρεωτικά μετατρέψιμες σε δραχμές- όση θα είναι η υποτίμηση του εθνικού μας νομίσματος, τόση αγοραστική δύναμη θα χάνουν. Και το μέγεθος αυτό θα βρίσκεται πάντα σε συνάρτηση με τον ρυθμό αύξησης του πληθωρισμού. Συνεπώς, σε ένα βάθος 5ετίας, η αγοραστική δύναμη των καταθέσεων των πολιτών θα μειωθεί κατά 40%. Πολύ βασικό, βέβαια, είναι να έχουν μείνει «όρθιες» οι τράπεζες. Αντίστοιχα, τα δάνεια τα οποία έχουν συναφθεί σε συνάλλαγμα θα εξακολουθούν να οφείλονται σε συνάλλαγμα - δηλαδή, θα συνεχίσουμε να χρωστάμε στους δανειστές μας. Το ίδιο ποσό, όπως σήμερα; Δεν χρειάζεται να έχεις σπουδάσει οικονομικές επιστήμες για να αντιληφθείς πως το κεφάλαιο του χρέους θα αυξάνεται διαρκώς και πάντα σε συνάρτηση με την υποτίμηση του νομίσματος. Ακριβώς το ίδιο, θα ισχύει και με τους τόκους. Συνεπώς, αν σε βάθος 5ετίας σημειωθεί μια συνολική υποτίμηση της τάξης του 150%, τότε το κεφάλαιο των δανείων θα καταστεί 2,5 φορές υψηλότερο. Την ίδια στιγμή, οι τιμές των εισαγόμενων προϊόντων θα επηρεαστούν από την υποτίμηση και όσο πιο πολύ θα υποτιμάται η δραχμή -ή όπως θα λέγεται το εθνικό μας νόμισμα- τόσο υψηλότερα θα διαμορφώνεται και η τιμή τους.

Σε αυτό το σενάριο έχει ήδη αναφερθεί ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, Δημήτρης Μάρδας: «η υποτίμηση της δραχμής, σε ενδεχόμενο επιστροφής στο εθνικό νόμισμα, μπορεί να φτάσει το 50%-60%, ακόμη και 70%». Επίσης, ο κ. Μάρδας υπενθύμισε το παράδειγμα της Αργεντινής, το νόμισμα της οποίας την πρώτη χρονιά της επιστροφής στο εθνικό νόμισμα υποτιμήθηκε κατά 75% και, πλέον, έχει υποτιμηθεί σωρευτικά κατά. 1.000%. Το σχέδιο επιστροφής στη δραχμή παραγνωρίζει τον πάντα υπαρκτό συστημικό κίνδυνο διάλυσης της Ευρωζώνης, καθώς η έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ θα προκαλέσει ντόμινο παρενεργειών στις λοιπές υπερχρεωμένες χώρες-μέλη της περιφέρειας και μία γενικευμένη κρίση εμπιστοσύνης στις αγορές. Ως συνέπεια θα επέλθει η εκτίναξη των σπρεντ, η αδυναμία δανεισμού τους και το βάθεμα της ύφεσης. Αν διαλυθεί η Ευρώπη, τότε σε ποια σταθερή ισοτιμία και σε ποια τόνωση των εξαγωγών και της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας θα αναφερόμαστε; Ρητορικό το ερώτημα, όπως και το αντίστοιχο της επιστροφής στη δραχμή.

Δεκάρικος, αντί επιλόγου

Οι τελευταίες δραχμές κυκλοφόρησαν το 2000 και ήταν μία σειρά χαλκονικέλινων κερμάτων αξίας 500 δραχμών -σε 6 διαφορετικούς τύπους- με αντίστοιχες Ολυμπιακές παραστάσεις. Επρόκειτο για αναμνηστικά κέρματα με αφορμή τούς επερχόμενους Ολυμπιακούς αγώνες του 2004, αλλά ήταν και κανονικής κυκλοφορίας. Τα περισσότερα από αυτά έχουν συγκεντρωθεί σε μεγάλο βαθμό από έμπορους και συλλέκτες σε Ελλάδα και εξωτερικό, καθώς στο μέλλον αναμένεται ραγδαία αύξηση της αξίας τους. Τα αποθέματα της Τράπεζας της Ελλάδος ήταν ήδη εξαντλημένα από τα μέσα του 2001. Ετσι κι αλλιώς, πλέον, η δραχμή έχει περισσότερο συλλεκτική αξία στις μνήμες μας.

Πέντε χρόνια έπειτα από εκείνη την 1^η Μαρτίου, το 2007, ξεσπά το σκάνδαλο των δομημένων ομολόγων, με «θύματα» τα ασφαλιστικά ταμεία. Αλήθεια, πόση ήταν η ζημιά σε δραχμές;

Σπύρος Σεραφείμ 

www.protagon.com