Αλέξης όπως Κώστας;

Δεν είναι η πρώτη φορά που προκηρύσσονται εκλογές μήνα Αύγουστο. Έχει ξανασυμβεί πρόσφατα μάλιστα. Πριν από 8 χρόνια, ο τότε πρωθυπουργός της ΝΔ Κώστας Καραμανλής σε μια κίνηση τακτικισμού αποφάσισε μετά τον Δεκαπενταύγουστο την πρόωρη προσφυγή στις κάλπες επιβεβαιώνοντας μια μακρά περίοδο εκλογολογίας (οι εκλογές έγιναν 16 Σεπτέμβρη). Τη σύντομη προεκλογική περίοδο που επεδίωξε σημάδεψε το απρόσμενο γεγονός των τραγικών πυρκαγιών σε όλη την Ελλάδα κατά τις οποίες σκοτώθηκαν 67 άνθρωποι, ενώ πολλές χιλιάδες μείνανε άστεγοι κυρίως σε Πελοπόννησο και Εύβοια. Παράπλευρη συνέπεια της μεγαλύτερης φυσικής καταστροφής των τελευταίων χρόνων στην Ελλάδα ήταν η διενέργεια μιας σχεδόν βουβής προεκλογικής περιόδου. Το ζήτημα της «εθνικής καταστροφής» απέσπασε όλα τα φώτα της δημοσιότητας βάζοντας σε δεύτερο πλάνο το εκλογικό διακύβευμα, κάτι που δεν ερχόταν σε αντίθεση με το βασικό στρατήγημα της τότε κυβέρνησης. Χαρακτηριστικό ήταν το γεγονός ότι το πρόγραμμα που κατέθεσε προεκλογικά η ΝΔ ήταν το ίδιο των εκλογών του 2004, αφού η σύντομη εκλογική αναμέτρηση λογίστηκε ως το δεύτερο ημίχρονο της προηγούμενης, το οποίο απλώς εκκρεμούσε να επιβεβαιώσει τη δημοσκοπική ηγεμονία του «καταλληλότερου» τότε πρωθυπουργού.

Η νίκη στις εκλογές του 2007 από τον Κώστα Καραμανλή δεν ήταν θριαμβευτική όπως του 2004 αλλά αναλόγως των συνθηκών ήταν εντυπωσιακή. Η αποδοχή του μάλιστα στις πληγείσες περιοχές ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Η εικόνα του να πετά ντυμένος στρατιωτικά με ελικόπτερο -μαζί με τον ομοϊδεάτη του Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο- ως προστατευτικός ηγέτης και η ενεργοποίηση του ισχυρότερου τότε υπουργού του Θοδωρή Ρουσόπουλου στην προπαγανδιστική χορήγηση επιδόματος 1.000 ευρώ στους πληγέντες υπήρξαν οι σημαντικότερες και καθοριστικότερες στιγμές της προεκλογικής περιόδου. Τουλάχιστον όσον αφορά το ορατό πεδίο. Διότι στο επίπεδο της αδιόρατης πολιτικής επικοινωνίας των κομμάτων για πρώτη φορά έπαιξε καθοριστικό ρόλο η λειτουργία της μπλογκόσφαιρας, η οποία διέχυσε με ένταση τα συνωμοσιολογικά σενάρια που κυκλοφόρησαν για τα αίτια της κρίσης. Ήταν άλλωστε η εποχή του «στρατηγού ανέμου» στον οποίο ο υπεύθυνος υπουργός Πολιτικής Προστασίας της τότε κυβέρνησης Βύρωνας Πολύδωρας απέδωσε το «κακό». Τότε επίσης καταγράφεται η πρώτη σιωπηλή «αγανακτισμένη» διαμαρτυρία χρηστών των social media, οι οποίοι διαδήλωσαν στο Σύνταγμα μαυροφορεμένοι ως υπογράμμιση της ακομμάτιστης (αντιδικομματικής και όχι αντιπολιτευόμενης, πια) ταυτότητάς τους.

Η παραίτηση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ μέσα στο καλοκαίρι και η διενέργεια εκλογών-εξπρές με θολό στόχο και διακύβευμα, θυμίζει αρκετά τις εκλογές του 2007. Για την ακρίβεια επιχειρεί να ενεργοποιήσει πολλά από τα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα. Η καταστροφή που έχει επέλθει σήμερα βέβαια δεν είναι φυσική και δεν μετρά ανθρώπινες ζωές όπως τότε, όμως η αποφυγή -σχεδόν κατά λάθος- του Grexit αριθμεί τεράστιες απώλειες της οικονομίας και επαναφέρει την ελληνική κοινωνία στην πρώτη φάση της κρίσης, με όλη όμως την επιβάρυνση που έχει υποστεί τα πέντε τελευταία χρόνια χάρη στη σκληρή προσαρμογή αλλά και την ακραία πολιτική αβεβαιότητα. Η προσπάθεια του Αλέξη Τσίπρα να καρπωθεί την κυριαρχία που έδειχναν γι' αυτόν οι δημοσκοπήσεις μέχρι και τη διενέργεια του δημοψηφίσματος και να πάρει το δεύτερο ημίχρονο των εκλογών του Ιανουαρίου του 2015 -ξεκαθαρίζοντας το εσωκομματικό του πεδίο- θυμίζει πολύ την επαναληπτική εκλογή του Κώστα Καραμανλή το 2007. Ο «πρώτη φορά αριστερός» πρωθυπουργός εκτός από τη μέχρι πρότινος δημοσκοπική λάμψη του, φαίνεται να επενδύει στην τάση της ελληνικής κοινής γνώμης να παραβλέπει τον υπεύθυνο της καταστροφής ή ακόμη περισσότερο να θέλγεται από αυτόν στον βαθμό που ενσαρκώνει ηρωικές και φιλολαϊκές προθέσεις (ποτέ άλλωστε δεν αποδόθηκε πλήρως στον Κώστα Καραμανλή η ευθύνη του εκτροχιασμού της ελληνικής οικονομίας την περίοδο 2004-09). Αυτή τη φορά μάλιστα δεν γίνεται κανένας λόγος για τα θύματα της εξάμηνης καταστροφής αφού αυτά συνδέονται με την «ανθρωπιστική κρίση» των περασμένων χρόνων και η όποια αποζημίωσή τους παραπέμπεται σε καθαρά συμβολικό επίπεδο. Η ευθύνη μετακυλύεται στους προηγούμενους (στους παλιούς) και φυσικά στους ευρωπαίους εταίρους, οι οποίοι αποδείχτηκαν πολύ σκληροί για να χορέψουν στα ελληνικά επαναστατικά νταούλια. Είναι τώρα ο «στρατηγός Σόιμπλε» που κρατάει όμηρο τον Έλληνα πρωθυπουργό που όμως φάνηκε παλικάρι (νέο και όμορφο) στη μάχη παρά τον αναγκαστικό συμβιβασμό του. Είναι τώρα οι έλληνες πολίτες που πρέπει να τον επιβραβεύσουν στις εκλογές για την «όρθια» διαπραγματευτική του στάση, το καθαρό παρελθόν του αλλά και ότι δεν υποχώρησε στις σειρήνες της δραχμής.

Έχει σχολιαστεί πολλαπλώς η προσπάθεια του Αλέξη Τσίπρα να μοιάσει στον Ανδρέα Παπανδρέου, παίρνοντας μάλιστα εκτός από στελέχη του παλιού ΠΑΣΟΚ και συνθήματα ή ρητορικές κορώνες του ιδρυτή του. Παρά την υφολογική και κυρίως φωνητική μίμηση που πράγματι σημειώνεται, ο παραλληλισμός δεν είναι ιδιαίτερα εύστοχος τόσο για πραγματολογικούς-βιογραφικούς λόγους όσο και για πολιτικούς-ιδεολογικούς. Αντίθετα η σύγκριση των ηγετικών στυλ του Αλέξη Τσίπρα με τον Κώστα Καραμανλή μπορεί να αποδειχτεί πολύ πιο ενδιαφέρουσα. Η επένδυση στην παραπολιτική επικοινωνία, ο αέναος τακτικισμός, το φόρτωμα των λαθών στους «υπουργούς», ο υπολανθάνον εθνικισμός, ο ανοιχτός κρατισμός, η ανάπτυξη εκλεκτικών συγγενειών με ένα σκοτεινό φάσμα του παραδοσιακού και διαδικτυακού Τύπου, η άντληση κύρους μέσα από συνωμοσιολογικά σενάρια παγίδευσης τους, ακόμη και οι κουτσομπολίστικες πληροφορίες για τα προβλήματα με τις συζύγους τους, περιγράφουν πολιτικά στυλ που παρά τις διαφορετικές τους αφετηρίες καταλήγουν σε παρόμοια πολιτικά πορτρέτα και επιλογές. Και οι δύο καλλιέργησαν με τον καλύτερο τρόπο το πολιτικό προφίλ της οικειότητας με τα βασικά χαρακτηριστικά και χούγια του μέσου Έλληνα και τις αγνές του προθέσεις. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ο αγαστός εταίρος του κ. Τσίπρα είναι ο Πάνος Καμμένος, η brutal εκδοχή του νεοκαραμανλισμού με πασπάλισμα καταδιωκτικών φαντασιώσεων (ο «στρατηγός άνεμος» είναι άλλωστε μέρος του μνημονιακού «ψεκασμού»).

Όλα τα παραπάνω βέβαια δεν συνιστούν πρόβλεψη και για το τελικό αποτέλεσμα των εκλογών της 20ής Σεπτέμβρη. Τίποτα δεν μπορεί να εγγυηθεί στον κ. Τσίπρα ότι η ελληνική κοινή γνώμη θα ξαναεπιλέξει αυτόν που φλερτάρει πιο έντονα με την καταστροφή. Γιατί η αποτυχημένη απομίμηση του παλαιού παπανδρεϊσμού όσο και η πιο επιτυχημένη του νεοκαραμανλισμού σκοντάφτει στο ίδιο αξεπέραστο πρόβλημα: την ύπαρξη μιας εντελώς διαφορετικής πραγματικότητας, την πολυεπίπεδη ρευστότητα της κρίσης, τα εντελώς άδεια κρατικά ταμεία και το τέλος κάθε μεγάλης προσδοκίας.

του Βασίλη Βαμβακά 

Ο Βασίλης Βαμβακάς είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο ΑΠΘ

www.protagon.com