Ο μπάρμπας απ' την Κορώνη

Μια έκφραση που χρησιμοποιούμε συχνά για κάποιον που έχει μεγάλα μέσα, υψηλές γνωριμίες, που του εξασφαλίζουν περιζήτητους διορισμούς, καλοπληρωμένες αργομισθίες, χαριστικές συμβάσεις, ευνοϊκές μεταθέσεις, κέρδη πολλά, σίγουρα λεφτά και εισόδημα μεγάλο, είναι η "έχει μπάρμπα στην Κορώνη". Γιατί να εξασφαλίζει τόσο προνομιακή μεταχείριση ο μπάρμπας από την Κορώνη; Στο κάτω-κάτω, η μεσσηνιακή κωμόπολη, παρά τις φυσικές ομορφιές της, δεν είναι ο ομφαλός της γης. Ποια είναι η προέλευση της φράσης;

Ασφαλώς η φράση δεν φτιάχτηκε στις μέρες μας, είναι πολύ παλιότερη, ανάγεται επομένως και σε γεγονότα παλιότερα. Αν ψάξετε στο Διαδίκτυο για την προέλευση της φράσης, θα βρείτε κάμποσες εκδοχές. Θα τις παρουσιάσω και θα τις σχολιάσω.

1) Σε έναν τουριστικό ιστότοπο, αναφέρεται ότι: "Κι όμως, την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Τουρκοκρατίας η Κορώνη είχε τόση ανάπτυξη λόγω του λαδιού και της ελιάς, ώστε το λιμάνι της είχε απίστευτη εμπορική κίνηση και οι μπαρμπάδες έλυναν και έδεναν μέσα κι έξω από το Κάστρο (μπαρμπάδες: οι τσιφλικάδες της περιοχής). Για όλες σου λοιπόν τις υποθέσεις σε οποιοδήποτε σημείο της Ελλάδας, πήγαινες και έβρισκες έναν μπάρμπα στην Κορώνη και σου έλυνε όλα τα προβλήματα. Με λίγα λόγια, με μια αμοιβή, οι μπαρμπάδες ξεκαθάριζαν σε σχέση με τους σουλτάνους και τους Τούρκους. Έτσι βγήκε η έκφραση «αυτός έχει μπάρμπα στην Κορώνη»."

Τα προβλήματα αυτής της εξήγησης είναι τα ακόλουθα: α) δεν τεκμηριώνεται πουθενά ότι μπαρμπάδες αποκαλούσαν τους τσιφλικάδες, β) υπονοεί ότι αυτοί οι παντοδύναμοι τσιφλικάδες, που στο πι και φι "καθάριζαν" με τον σουλτάνο ήταν Ρωμιοί -διορθώστε με, αλλά Ρωμιοί τσιφλικάδες δεν ξέρω να υπήρχαν πολλοί, και γ) η μεγάλη ακμή της Κορώνης ήταν πριν από την Τουρκοκρατία. Άρα, θα την απορρίψουμε.

Τέσσερις άλλες εξηγήσεις έχει συγκεντρώσει στον ιστότοπo. Καμία δεν με πείθει, αλλά θα πω και γιατί.

2) Ο Τούρκος διοικητής [της Πελοποννήσου] δεν δεχόταν να μιλήσει σε κανέναν Ρωμιό αν δεν ήταν γνωστός κάποιου Κορωναίου εμπίστού του. Ετσι, για Θέματα οικονομικά ή φορολογίας, όποιος Ελληνας παρουσιαζόταν μπροστά στον Τούρκο διοικητή συστηνόταν ως συγγενής γνωστών Κορωναίων. Για ποιο λόγο τέτοια εύνοια στους Κορωναίους; Ένας συγκεκριμένος τούρκος διοικητής είχε αυτή τη συνήθεια ή όλοι; Υπάρχει κάπου κάποια μαρτυρία που να υποστηρίζει την εξωφρενική αυτή άποψη; Όχι, οπότε απορρίπτεται.

3) Επίσης, μία παραπλήσια εκδοχή αναφέρει ότι ένας από τους πασάδες της Τριπολιτσάς ήταν ανιψιός του μπέη της Κορώνης. Ετσι, διάφορες υποθέσεις Κορωναίων πον έφθαναν στον πασά τακτοποιούνταν αμέσως όταν πήγαιναν συστατικά γράμματα από τον ανιψιό του. Μάλλον θέλει να πει "από τον θείο του", αλλά η εξήγηση δεν τεκμηριώνεται, ούτε και μας εξηγεί για ποιο λόγο να πήγαιναν οι Κορωναίοι στην Τρίπολη για τις υποθέσεις τους και να μην τις έλυναν στην Κορώνη. Και εκτός αυτού, "μπάρμπα στην Κορώνη" (θα) είχε ο πασάς, όχι οι Κορωναίοι! Απορρίπτεται.

4) Επίσης, λέγεται ότι ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης είχε βοηθήσει κάποτε τον μπέη της Κορώνης εναντίον μπερμπερίνων πειρατών.'Ετσι, όταν ο τελευταίος έγινε Μέγας Βεζίρης της Κωνσταντινούπολης ανακήρυξε τον Πετρόμπεη ως «Πρώτο του Μοριά». Από τότε λεγόταν ότι ο Πετρόμπεης έγινε "πρώτος" από τον μπάρμπα της Κορώνης. Ονόματα και διευθύνσεις, παρακαλώ. Ποιος μπέης της Κορώνης έγινε μεγάλος βεζίρης την εποχή του Πετρόμπεη; Απορρίπτεται.

5) Τέλος, λέγεται ότι όταν ήταν πρωθυπουργός ο Κουμουνδούρος με υπουργό τον Κορωναίο γέροντα Δαρειώτη έγιναν πολλοί περίεργοι διορισμοί. Ο τελευταίος σε διάφορες διοικητικές Θέσεις διόριζε συντοπίτες του, με κάθε άλλο παρά αξιοκρατικό τρόπο. Η ίδια εκδοχή επαναλαμβάνεται και αλλού. Η εκδοχή αυτή με μια πρώτη ματιά φαίνεται πιο αληθοφανής, δυστυχώς όμως σκοντάφτει σε δυο αξεπέραστα εμπόδια. Πρώτον, δεν νομίζω ότι ο Δαρειώτης έγινε ποτέ υπουργός. Βουλευτής έκανε, αλλά για υπουργό δεν βρήκα -όποιος έχει στοιχεία περί του αντιθέτου, ας μας το πει. Δεύτερο και κυριότερο, η παροιμία περιλαμβάνεται στην συλλογή του Ι. Βενιζέλου, που εκδόθηκε το 1867, και είναι απίθανο να είχε προλάβει να βγει, να εδραιωθεί και να καταγραφεί η παροιμία δεδομένου ότι ο Κουμουνδούρος ανέλαβε πρωθυπουργός πρώτη φορά μόλις το 1865.

6) Να προσθέσω και μιαν έκτη εκδοχή, από τον αναπόφευκτο Τάκη Νατσούλη ("Λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις"). Τον καιρό της Τουρκοκρατίας, λέει ο Νατσούλης, μπέης της Κορώνης διοριζόταν σύμφωνα "με απαράβατο έθιμο ένας στενός συγγενής του σουλτάνου". Έτσι, ο μπέης αυτός ήταν πανίσχυρος και επηρέαζε τον θεωρητικά ανώτερό του πασά της Τριπολιτσάς, οπότε όσοι συγγένευαν με προύχοντες της Κορώνης μπορούσαν να πετύχουν μεγάλα ρουσφέτια αφού μεσολαβούσε για χάρη τους ο μπέης της Κορώνης. Ο Νατσούλης σχεδόν πάντα εμφανίζεται κατηγορηματικός στις εκδοχές του και η σιγουριά του ακούγεται πειστική. Όμως, δεν σας φαίνεται παράλογο αυτό το "απαράβατο" έθιμο; Υπάρχει τάχα πουθενά κάποια τεκμηρίωσή του; Αν ήταν απαράβατο, δεν μπορεί, κάποιο ίχνος θα άφησε στα οθωμανικά κιτάπια. -Οπότε, μέχρι να βρεθεί απόδειξη ότι μπέης της Κορώνης οριζόταν "πάντοτε" κάποιος συγγενής του σουλτάνου, η εκδοχή απορρίπτεται μετά πολλών επαίνων.

Προσθήκη: (με βάση τό σχόλιο 37) Σύμφωνα με την έγκυρη Encyclopaedia of Islam (άρθρο του Colin Heywood), η Κορώνη δεν είχε καν μπέη. Είχε μόνο καδή, αλλά ανήκε στο σαντζάκι της Μεθώνης και μετά το 1582 σ' εκείνο του Μυστρά. Πάει λοιπόν το μπεηλίκι της Κορώνης, πάει και ο διάδοχος του θρόνου (που δεν έφευγε από την πρωτεύουσα από τα τέλη του 16ου αιώνα και μετά -αλλά και όταν έφευγε, πήγαινε στη Μάνισα/Μαγνησία ή την Αμάσεια, άντε και την Προύσα).

Οπότε; Γιατί λέμε για μπάρμπα στην Κορώνη;

Κατά τη γνώμη μου, και όχι μόνο τη δική μου ευτυχώς, η περίσταση που γέννησε την έκφραση είναι παλιότερη από την Τουρκοκρατία. Είπα πιο πάνω ότι η Κορώνη (μαζί με την αντικρινή της Μεθώνη) άκμασε όχι επί Τουρκοκρατίας αλλά νωρίτερα, όσο ήταν στα χέρια των Ενετών. Ο Μοριάς πέρασε στα χέρια των Φράγκων μετά το 1204, αλλά η Βενετία φρόντισε να πάρει από το 1209 υπό τον έλεγχό της τη Μεθώνη και την Κορώνη (που συχνά αναφέρονταν και με ενιαία ονομασία: "τα Μοθοκόρωνα"). Οι Βενετοί οχύρωσαν τις δυο πόλεις και τις έκαναν σημαντικό σταθμό στο επικερδές ταξίδι των προσκυνητών προς τους Αγίους Τόπους. Έτσι, η Κορώνη πέρασε τρεις αιώνες πολύ μεγάλης ακμής, και αναπτύχθηκαν ντόπιες ισχυρές οικογένειες, ελληνοβενετικές. Την εποχή εκείνη, οι υπόλοιποι Πελοποννήσιοι βρίσκονταν υπό άλλο καθεστώς (είτε ανήκαν στον Φράγκικο Μωριά, είτε στο βυζαντινό κράτος, είτε, μετά το 1460, υπό τους Οθωμανούς). Οι Κορωναίοι λοιπόν μπορούσαν να μεσολαβήσουν υπέρ συγγενών τους που ζούσαν στον υπόλοιπο Μωριά, έχοντας την πανίσχυρη προστασία της Βενετίας. Υποθέτω λοιπόν ότι από εκεί γεννήθηκε η έκφραση -κάτι που το δέχονται και άλλοι μελετητές πολύ πιο έγκυροι από μένα. Το μόνο μειονέκτημα της άποψής μας είναι ότι μεσολαβούν αρκετοί αιώνες από το 1500 ίσαμε σήμερα, αλλά η γλώσσα είναι συντηρητική και ξεχνάει δύσκολα.

Η ακμή της Κορώνης πήρε τέλος μετά την κατάκτηση από τους Τούρκους, το 1500. Την ανακατέλαβε ο Αντρέα Ντόρια το 1532 αλλά μόνο για δύο χρόνια -το 1534 ξαναέγινε τούρκικη και οι ισχυρές οικογένειες της πόλης πήραν την άδεια να μετεγκατασταθούν στη Μεσσίνα, στη Σικελία. Την Κορώνη την ξαναπήραν οι Βενετοί το 1685 με τον Μοροζίνη, μαζί με τον υπόλοιπο Μοριά, αλλά η έκφραση δεν μπορεί να γεννήθηκε τότε, αφού τότε όλος ο Μοριάς υπαγόταν στο ίδιο καθεστώς, δεν ξεχώριζε η Κορώνη, η οποία έτσι κι αλλιώς ποτέ δεν έφτασε την παλιά της ακμή.

www.sarantakos.wordpress.com