Ο Αώος, τα συμφέροντα και η στόχευση κάποιων, για τη παρεκτροπή του, από την αειφόρο ανάπτυξη και τις αξίες της...

Ο Αώος ποταμός, πηγάζει από τις βόρειες πλαγιές της οροσειράς της Πίνδου, διέρχεται από περιοχές του Ζαγορίου, διαρρέει την κοιλάδα Σμόλικα-Τύμφης, διέρχεται από την κοιλάδα της Κόνιτσας και εισέρχεται στην Αλβανία. Το συνολικό υδρογραφικό του δίκτυο είναι εξαιρετικά εκτεταμένο διότι πλην του κυρίως ρου του δέχεται τα νερά και σημαντικών παραποτάμων  (Βοϊδομάτη,  Σαρανταπόρου  κ.ά.  στο  ελληνικό έδαφος). Η συνολική διαδρομή του είναι 260 km, από τα οποία τα 70 Km διαρρέουν τη χώρα μας. Είναι προφανές ότι το παραπάνω δίκτυο έχει δημιουργήσει έναν πολύ μεγάλο αριθμό οικοτόπων, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο περιβαλλοντικά με πλήθος οικοσυστημάτων, τα οποία και τροφοδοτεί  κυριολεκτικά. Η υπόσταση, η ύπαρξη, το παρόν και το μέλλον των οικοσυστημάτων αυτών είναι αποτέλεσμα των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών και μοναδικών στοιχείων του ποτάμιου συστήματος του Αώου. Κάθε εκτροπή και μεταβολή-αλλαγή του χαρακτήρα του συστήματος από γεωλογική, γεωμορφολογική, υδρογραφική, περιβαλλοντική, κλιματική, υδρολογική, φυσικοχημική, βιολογική άποψη, συνεπάγεται προφανώς δυσμενείς επιπτώσεις σε όλα τα συνδεδεμένα με τον Αώο οικοσυστήματα (υδάτινα και χερσαία).

Σημειώνεται και υπενθυμίζεται ότι το υδάτινο σύστημα του ποταµού Αώου έχει ήδη υποστεί μια εξαιρετικά μεγάλη απώλεια υδάτινου δυναμικού μέσω της κατακράτησης ετησίως ποσότητας νερού  της τάξης των 100 εκατ. κυβ. µέτρων, τα οποία τροφοδοτούν τη λίμνη του ΥΗΣ Πηγών Αώου. Το γεγονός αυτό είχε και έχει ως αποτέλεσµα σηµαντική µείωση της υδατοπαροχής του, η οποία σε περίπτωση που κατακρατηθούν και νέες ποσότητες νερού, 70 εκατ. κ.µ/ετησίως όπως προβλέπεται, θα επιφέρει σωρευτικά περαιτέρω δυσμενείς επιπτώσεις στο όλο  οικοσύστηµα.

Η λεκάνη απορροής του Αώου αποτελείται από 44 επιμέρους υπολεκάνες, (επτά  από αυτές ανήκουν στην υπολεκάνη του Φράγματος Πηγών Αώου). Η ποσότητα των 70 εκατ. κ.µ/ετησίως  προτείνεται να αντληθεί από το τμήμα των 37 υπολεκανών και αφού εμπλουτίσει τον ταμιευτήρα του ΥΗΣ Αώου να οδηγηθεί προς το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων. Γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι οι 37 από τις 44 συνολικά υπολεκάνες του συστήματος Αώου θα υποστούν τις περιβαλλοντικές συνέπειες της απώλειας μέρους των υδάτων τους.

Η θέση κατασκευής των έργων εκτροπής βρίσκεται εντός προστατευόµενης περιοχής (Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου), µε εξαιρετικά υψηλή οικολογική και αισθητική αξία. Στην ευρύτερη περιοχή της λεκάνης Αώου ανήκουν, σύμφωνα µε την οδηγία 92/43/ΕΟΚ, συνολικά 8 περιοχές του δικτύου Natura: GR2130002 Κορυφές Όρους Σµόλικα, GR1310001 Βασιλίτσα, GR2130001 Εθνικός ∆ρυµός Βίκου – Αώου, GR2130004 Κεντρικό Τµήµα Ζαγορίου, GR1310003 Εθνικός ∆ρυµός Πίνδου (Βάλια Κάλντα - Ευρύτερη Περιοχή), GR2130006 Περιοχή Μετσόβου  (Ανήλιο - Κατάρα), GR2130009 Όρος Τύµφη, GR1310002 Εθνικός ∆ρυµός Πίνδου. Η ένταξη των παραπάνω περιοχών στο Δίκτυο  έγινε λόγω της ύπαρξης σ’ αυτές συγκεκριμένων περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών και αξιών με σκοπό και στόχο την προστασία και ανάδειξή τους. Τα εν λόγω χαρακτηριστικά απειλούνται προφανώς με αλλοιώσεις μέσω της εκτροπής των υδάτων του Αώου.

Σύμφωνα με το Φορέα Διαχείρισης Εθνικών Δρυμών Βίκου-Αώου και Πίνδου, το περιβαλλοντικό κόστος από την κατασκευή και λειτουργία του έργου εκτροπής είναι μεγαλύτερο από το όποιο όφελος προκύψει (από την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας), ενώ παράλληλα απομακρύνεται η δυνατότητα για ήπια ανάπτυξη της περιοχής. Ειδικότερα, από την ίδια την κατασκευή του έργου προβλέπονται σοβαρές επιπτώσεις όπως αποψιλώσεις δασικών εκτάσεων, διάνοιξη δρόμων, όχληση και κίνδυνος εξαφάνισης προστατευόμενων ειδών, επικάλυψη πυθμένα της τεχνητής λίμνης που θα δημιουργηθεί στο σημείο εκτροπής με φερτά υλικά, στέρηση των παραποτάμιων οικοσυστημάτων από τα πλημμυρικά φαινόμενα απαραίτητα για τη βιωσιμότητά τους, κ.λπ.

Η διασύνδεση της εκτροπής με την επικαλούμενη ωφέλεια στα χρόνια θέματα που συνδέονται με την υποβάθμιση της λίμνης Παμβώτιδας και του ευρύτερου χώρου του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων, στηρίζεται στην παράμετρο εμπλουτισμός της λίμνης με νερό. Παραβλέπει (μάλλον) τις αρνητικές επιπτώσεις που προκύπτουν από τη διασύνδεση των δύο, διαφορετικού τύπου, οικοσυστημάτων (μεταβολές των γεωμορφολογικών, υδρολογικών, φυσικοχημικών, βιολογικών κ.ά. παραμέτρων και οι αντίστοιχες επιπτώσεις τους στα χαρακτηριστικά του λιμναίου οικοσυστήματος της Παμβώτιδας, αναφέρω χαρακτηριστικά διαφορά θερμοκρασίας υδάτων, του ph, σύστασης, σύνθεσης πανίδας, χλωρίδας κ.λπ.). Με τη σύνδεση των δύο οικοσυστημάτων η λίμνη καθίσταται εξαρτώμενο οικοσύστημα γεγονός που υδρογεωλογικά-περιβαλλοντικά αντενδείκνυται.

Τα οικοσυστήματα είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στις όποιες βίαιες μεταβολές (ειδικά το βιολογικό τους μέρος), επομένως κάθε μορφή παρέμβασης οφείλει να συνιστά αποτέλεσμα εμπεριστατωμένης μελέτης όσον αφορά τις επιπτώσεις (οι οποίες μπορούν να εμφανισθούν μεσο-μακροπρόθεσμα). Εξάλλου, η Παμβώτις δεν πάσχει από έλλειψη ύδατος (ποσοτικά) αλλά από τη σωστή διαχείριση του υδάτινου δυναμικού της (ολόκληρης της λεκάνης απορροής), το δε κυρίαρχο πρόβλημα ευτροφισμού και ρύπανσης οφείλεται στον μη έγκαιρο και δυναμικό αποκλεισμό των πηγών ρύπανσης (φερτά υλικά, μπαζώματα, περιορισμός έκτασης και βάθους, παράνομες συνδέσεις αποβλήτων, λιπάσματα, φυτοφάρμακα κ.α. παρόμοια).

Το έργο (συνολικά) φαίνεται να παραβιάζει την οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα νερά, την οδηγία για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, την οδηγία για τους οικοτόπους και τα είδη, τη σύμβαση για την πολιτιστική κληρονομιά και την επιταγή του ελληνικού Συντάγματος για την προστασία του περιβάλλοντος. Συνολικά  ο σχεδιασμός του έργου είναι αντίθετος με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης (κάτι αντίστοιχο ως σκεπτικό οδήγησε στη ματαίωση του έργου εκτροπής του Αχελώου).

Υπενθυμίζεται ότι η περιοχή υλοποίησης του έργου εκτροπής είναι μέσα στο Εθνικό Πάρκο Β. Πίνδου και σε περιοχές Natura 2000. Κάθε παρέμβαση στην περιοχή πρέπει να είναι συμβατή με τις ανάγκες προστασίας και βιώσιμης διαχείρισης του φυσικού και πολιτισμικού πλούτου. Πριν την υλοποίηση έργων που σχετίζονται με τους υδατικούς πόρους πρέπει να έχει προηγηθεί η διαβούλευση με τους φορείς στο πλαίσιο του Συμβουλίου Υδάτων με βάση τις υποχρεώσεις που έχουμε ως χώρα στο πλαίσιο της εφαρμογής της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά 2000/60. Κάθε παρέμβαση πρέπει να εντάσσεται σε συμφωνημένο σχέδιο διαχείρισης των υδατικών πόρων σε επίπεδο υδρολογικής λεκάνης, κάτι που είναι φανερό ότι δεν έχει συμφωνηθεί. Το έργο δεν έχει τη στήριξη της τοπικής κοινωνίας ούτε φορέων ειδικών και αρμόδιων σε θέματα περιβαλλοντικής πολιτικής. Αντίθετοι στην κατασκευή του έργου είναι ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, ο Φορέας Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδας, οι Δήµοι Κόνιτσας, Ζαγορίου, Ιωαννιτών, το ΤΕΕ, οι τοπικές κοινωνίες, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στην περιοχή (ΚΑΛΛΙΣΤΩ, WWF Ελλάς, ο Σύλλογος Προστασίας Περιβάλλοντος Ιωαννίνων, ο Σύλλογος Προστασίας Καλαμά, το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (Med-INA και πολλοί  άλλοι). Οι αντιθέσεις των εμπλεκομένων εκφράστηκαν στη δημόσια διαβούλευση αλλά δεν ελήφθησαν καθόλου υπόψη.

Η ευρύτερη περιοχή του Αώου αποτελεί μια γεωγραφική ενότητα με απαράμιλλη οικολογική, αισθητική και εν γένει περιβαλλοντική αξία. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά σε συνδυασμό με το ιστορικό παρελθόν, τα παραδοσιακά στοιχεία του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και τις κοινωνικές υποδομές αποτελούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα τα οποία ευνόησαν την ήπιας μορφής ανάπτυξη που κυριαρχεί και έχει προσδώσει συγκεκριμένο χαρακτήρα στην περιοχή. Αυτή η αποδεκτή από τους κατοίκους της περιοχής ανάπτυξη, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το υδάτινο οικοσύστημα του Αώου. Επομένως, η επιχειρούμενη εκτροπή του ποταμού συνιστά (και) παρεκτροπή από αξίες, αρχές και επιθυμίες πλήττοντας και διαψεύδοντας τις προσδοκίες της τοπικής κοινωνίας (και πολλών άλλων) για εφαρμογή των αρχών της βιώσιμης-αειφόρου ανάπτυξης.

Του Απόστολου Κατσίκη.

Ομ. Καθηγητή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

www.proinoslogos.gr