Βόρεια Τζουμέρκα: Ηπειρώτικη αρχοντιά

Να 'σαι αγκαλιά με θεόρατες βουνοκορφές, στα σπλάχνα λιθόχτιστων όγκων εξαιρετικής αρχιτεκτονικής. Τα Τζουμερκοχώρια ορθώνονται υπερήφανα στον ταξιδιωτικό χάρτη και ακτινοβολούν την απύθμενη γοητεία που τα έκανε διάσημα. 

Καφεπαντοπωλείο Ακανθος στους Καλαρρύτες. Οπως θα έπρεπε να είναι όλα τα παραδοσιακά καφενεία της Ελλάδας

Τα βρίσκεις θρονιασμένα κάτω από απόκρημνες κορυφές. Τα Τζουμερκοχώρια, τα πέτρινα στολίδια της νότιας Πίνδου, ισορροπούν σε αδυσώπητες χαράδρες, συνορεύουν με βοσκοτόπια και ραχούλες, προλογίζουν ρέματα, στεφανώνουν τις όχθες τους με γεφύρια, κλείνουν μέσα τους δεκάδες γάργαρες πηγές.Από τον 15ο αι. στέκουν αγκαλιά με τους πέτρινους γίγαντες των αλλιώς αποκαλούμενων Αθαμανικών ορέων, που ξεπερνούν τα 2.000 μ. υψόμετρο· η κορμοστασιά τους σχηματίζει ένα αδιαπέραστο τείχος ανάμεσα στον ποταμό Αραχθο και στον Ασπροπόταμο Αχελώο.

Μονή Κηπίνας, εκ των έσω

Τζουμέρκα, βλάχικο όνομα. Γεμίζει το στόμα. Και τον χάρτη! Η επιμήκης κορυφογραμμή (τζουμ στα βλάχικα σημαίνει «απότομη κορυφή») κατεβαίνει από βορρά προς νότο και μοιράζεται ανάμεσα σε Ιωάννινα, Αρτα και Τρίκαλα, φτιάχνοντας ένα μεγαλειώδες και ανυπέρβλητο σύνορο ανάμεσα στην Ηπειρο και τη Θεσσαλία.Σκέψου βουνά περήφανα, συμπαγή, 

τραχιά, ατελείωτα, που σε αποστομώνουν. Τα Βόρεια Τζουμέρκα ανήκουν στην επικράτεια των Ιωαννίνων και είναι προσεγγίσιμα μέσω Αρτας-Αγνάντων απ' τον νότο ή μέσω Εγνατίας οδού από τη Βόρεια Ελλάδα (και έξοδο λίγο πριν από τα Γιάννενα μέσω Κουτσελιού, Παλαιοχωρίου και Προσηλίου). Οι μνημειώδεις στροφές είναι γεγονός, χαλάλι όμως άπαξ και ιδωθείς με τον προορισμό σου.

Η τρίστομη θολωτή βρύση Γκούρα στην καρδιά του Συρράκου

Συρράκο λοιπόν και Καλαρρύτες οι ακρογωνιαίοι λίθοι μιας πετρόχτιστης, ενιαίας ύπαρξης. Τα δίδυμα, βλάχικα και αντικριστά χωριά μετρούν ουκ ολίγα κοινά σημεία: και τα δύο υποδείγματα παραδοσιακών οικισμών, και τα δύο αρχοντοχώρια, και τα δύο χτισμένα με άφθονη πέτρα και τόνους σχιστόπλακας.Ανάμεσά τους κυλάει το φαράγγι του Χρούσια (παραπόταμος του Καλαρρύτικου ή Καλαρρυτινού - συνέχεια του Αραχθου), και είναι αυτό το φαντασμαγορικό χάσμα που ευθύνεται για τα 18 χλμ. που οδικώς τα χωρίζει, ή την 1.30 ώρα περπατήματος μέσω ενός φιδογυριστού, παγωμένου στον χρόνο καλντεριμιού.

Το κοινό παρελθόν της πασιφανούς ευημερίας (δεν συγκαταλέγονται τυχαία στα ομορφότερα χωριά της Ελλάδας) οφείλεται στα ειδικά προνόμια που απολάμβαναν επί τουρκοκρατίας, απόρροια της εμπορικής δραστηριότητας που ομοίως ανέπτυξαν από τα μέσα του 18ου αι.

Οι Βλάχοι ποιμένες ρίζωσαν στα ορεινά της Πίνδου πρώτον, για να ελέγχουν τα περάσματα του Αραχθου, και δεύτερον, χάρη στα εκτεταμένα βοσκοτόπια που κάλυπταν (και καλύπτουν) τη διαχρονική τους σχέση με την κτηνοτροφία.

Ασχολήθηκαν άρα, ως ήταν φυσικό, με την εριουργία (την κατεργασία μαλλιού) και πρωταρχικό τους προϊόν ήταν το μάλλινο ύφασμα από το οποίο φτιάχνονταν οι περίφημες αδιάβροχες κάπες που τροφοδοτούσαν τους ναύτες της Αδριατικής και της Μεσογείου, που πωλούνταν σε εμπορικούς οίκους σε Ανατολή και Δύση, που έντυσαν ακόμα και τους άντρες του Ναπολέοντα στην εκστρατεία του στη Ρωσία! Εκεί διέπρεψαν στην πλειονότητά τους οι Συρρακιώτες.

Ο Αραχθος στο αιώνιο ταξίδι του στα ηπειρώτικα βουνά

Οι δε Καλαρρυτινοί υπήρξαν (πέρα από κυρατζήδες και δεινοί πραματευτάδες) φημισμένοι ασημουργοί, δημιουργοί αριστουργηματικών εκκλησιαστικών σκευών και ύψιστης τεχνοτροπίας κοσμημάτων.Από τα σωθικά τους γεννήθηκαν και οι περιπλανώμενοι χρυσικοί που όργωσαν τη Βαλκανική, γιγάντωσαν τους δεσμούς του μικρού χωριού με όλη την τότε γνωστή πλάση.

Τα σύγχρονα ονόματα των καταξιωμένων οίκων Nessi και Bulgari (από τους Καλαρρυτινούς ιδρυτές Νέσση και Βούλγαρη) πιστοποιούν τη συνέχεια της εν λόγω παράδοσης, καθώς έχουν αφήσει το στίγμα τους στον χώρο του κοσμήματος παγκοσμίως.

Παράλληλοι βίοι

Υψόμετρο 1.200 μ. Βλέμμα στον Χρούσια, στις Περιστεριώτικες κορφές, στο βάθος τα Τζουμέρκα.

Ξεφορτώνεσαι το ΙΧ στον χώρο υποδοχής, παίρνεις στο κατόπι το λιθόστρωτο και βουλιάζεις ψυχή τε και σώματι στον κόσμο του Συρράκου.

Σφιχταγκαλιασμένα αρχοντόσπιτα, βαριές ξύλινες πόρτες, φολιδωτές στέγες: ένα χειροπιαστό όνειρο φτιαγμένο από πέτρα πελεκητή.

Κάποτε η ιστορική κωμόπολη μετρούσε 3.000 ψυχές. Κάπου στους 500 τους βγάζει η τελευταία

απογραφή, οι γενναίοι, όμως, του χειμώνα είναι μετρημένοι στα δάχτυλα.

Το πατρικό του ποιητή Κ. Κρυστάλλη, νυν λαογραφικό μουσείο

Η μοναξιά προσθέτει στη γοητεία και έτσι περιπλανάσαι, μεταξύ άλλων, στη βαθύσκιωτη πλατεία με τα πλατάνια, στη θολωτή βρύση Γκούρα, στο παλιό Δημοτικό Σχολείο που μετουσιώθηκε στο πρώτης τάξεως ξενοδοχείο «Συρράκο» και στον πολιούχο Αγιο Νικόλαο (18ος αι.) με το περίτεχνο τέμπλο -έργο Μετσοβιτών ταλιαδόρων- και τον ρώσικο επιτάφιο.Και, ναι μεν, οι ηγετικές φυσιογνωμίες που αναδείχτηκαν απ' τους κόλπους του δεν έχουν τελειωμό (Ι. Κωλέττης, Λεπενιώτης, Σ. Μπαλτατζής κ.ο.κ.), παρ' όλα αυτά διασημότερο τέκνο τους θεωρείται ο «ποιητής του βουνού και της στάνης» Κ. Κρυστάλλης. Το πατρικό του στεγάζει έκθεση λαογραφίας και βιβλιοθήκη, ενώ το παρακείμενο Λαογραφικό Μουσείο Ερμηνείας Φωτιάδου λύνει τις όποιες περαιτέρω απορίες σχετικά με το παρελθόν.

«Ενα» με τα κατακόρυφα βράχια, η μετέωρη Μονή Κηπίνας

Το παλιό μονοπάτι τώρα που πηγαινοέρχεται ανάμεσα στα δυο Βλαχοχώρια έχει μήκος 4.5 χλμ. και σε φέρνει αντιμέτωπο με έναν πνιγμένο στη βλάστηση νερόμυλο, με παραμυθένια γεφύρια και τα δροσερά τους καταρρακτάκια.Αισίως στους Καλαρρύτες βρίσκεις την ησυχία σου στο καφεπαντοπωλείο οβελιστήριο «Ακανθος» του επαναπατρισμένου Ναπολέοντα Ζάγκλη, που όπερ και «ανανέωσε» το καφενείο-υποδηματοποιείο του παππού του, έφτιαξε το σήμα κατατεθέν του οικισμού!

Ψεγάδι δεν βρίσκεις στο Συρράκο!

20 άνθρωποι ξεμένουν γύρω του τον χειμώνα, η δε ταξιδιωτική εμπειρία επιφυλάσσει εξίσου απολαυστικές βόλτες, ξεδιψάσματα στις καλαρρυτινές πέτρινες βρύσες και αντίστοιχα βαθιές υποκλίσεις στη μοναδικότητα της ηπειρωτικής αρχιτεκτονικής.Τον Αύγουστο εγκαινιάστηκε και το Μουσείο Αργυροχρυσοχοΐας, ενώ ο τοπικός Αγιος Νικόλαος (15ος αι.) -ο κατεξοχήν προστάτης των ναυτικών θεωρείται και προστάτης των Βλάχων λόγω των εμπορικών ταξιδιών- φιλοξενεί εκκλησιαστικά είδη φτιαγμένα από τα χεράκια των διάσημων ντόπιων μαστόρων.

Ιστορίες του βουνού

Εξω από τους Καλαρρύτες αξιόλογη είναι η κρεμαστή σιδερένια γέφυρα Γκόγκου στον Καλαρρύτικο (το σημείο εκκίνησης των ποτάμιων αθλημάτων και χώρος του καλοκαιρινού River Festival), το γεφύρι της Κουιάσας και «στεφάνι» του Καρλίμπου προς το μοναστήρι Βόλιζα Ματσουκίου.

Εξ αυτών, η Μονή Κηπίνας (7 χλμ. μακριά) είναι αναμφισβήτητα το πιο εντυπωσιακό αξιοθέατο, όπως είναι γαντζωμένη στο χάος από το 1212. Το επιβλητικό σπηλαιομονάστηρο είναι επισκέψιμο, με δυνατότητα διανυκτέρευσης, μετά από επικοινωνία, στα τηλέφωνα: 26590 61790, 61186.

Νότια ξεδιπλώνονται τα Πράμαντα, η έδρα του δήμου που στρώνεται στα πόδια της κορυφής Στρογκούλα, με την πλατεία της Αγίας Παρασκευής και την ανθρωπόμορφη βρύση του Αράπη.

Αν πίνεις νερό στη βρύση του Αράπη, είσαι στα Πράμαντα

Από 'δω και έπειτα ο δρόμος εξ Ανατολής καταλήγει στο Ορειβατικό Καταφύγιο Πραμάντων και ύστερα στους Μελισσουργούς (που διοικητικά ανήκουν στον Νομό Αρτας, γεγονός που επιφέρει τις κλασικές τοπικές «διαμάχες»), ενώ η νότια οδός οδηγεί στα 270 επισκέψιμα μέτρα του Σπηλαίου της Ανεμότρυπας.Τέλος δρόμου στα Κατσανοχώρια, στα πετράδια της (δυτικής) κοιλάδας του Αραχθου.

Το τετράτοξο γεφύρι της Πολιτσάς ενώνει το Αμπελοχώρι με το Φορτόσι, ενώ το γεφύρι της Πλάκας παραμένει ο μεγάλος απών (ένα από τα μεγαλύτερα μονότοξα των Βαλκανίων κατέρρευσε τον Φεβρουάριο μετά από πλημμύρες).

Παρ' όλα αυτά, το ιστορικό τοπόσημο που ένωνε για 150 χρόνια τις όχθες του Αραχθου (τις όχθες Ιωαννίνων και Αρτας) έχει μπει σε πρόγραμμα αναστήλωσης με ευθύνη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

Ο,τι πάντως κι αν επιλέξεις να κάνεις, όσα θαύματα κι αν συναντήσεις, και όσα άλλα φανταστείς, τα θαυμαστά στο σύνολό τους Τζουμερκοχώρια παραμένουν ένα γνήσιο κομμάτι της ηπειρωτικής γης που ζουν σαν τα αγρίμια κάτω από μεγαλειώδεις κορυφές, που ευτύχησαν να υπάρχουν μακριά από οδικές αρτηρίες, που κάνουν μερικούς ανθρώπους να φαντάζονται εκεί την υπόλοιπη ζωή τους. Αυτό και μόνο λέει πολλά.

www.thetravelbook.gr