Κατάσταση διαρκούς προσωρινότητας, για το προσφυγικό

Οι παρακάτω σκέψεις έρχονται μετά τη δήλωση του υπουργού μεταναστευτικής πολιτικής, Γιάννη Μουζάλα στην ΚΕΔΚΕ (2/03/2016) , ότι η Ελλάδα μετατρέπεται από χώρα-διέλευσης (transit) σε χώρα εγκατάστασης αλλά και τις  μετέπειτα «διορθωτικές» δηλώσεις του.  Οι δηλώσεις (παρ)ερμηνεύτηκαν με διάφορους τρόπους αλλά αποτελούν ένα καλό παράδειγμα για να υπογραμμιστεί ο μύθος που έχει δημιουργηθεί για πολλά χρόνια στην Ελλάδα, ότι είμαστε μια χώρα-πέρασμα.

Η μεταμόρφωση της παγκόσμιας οικονομίας και το πέρασμα από το Φορντικό (οικονομία της παραγωγής) στο μετα-Φορντικό μοντέλο οικονομίας (ευέλικτες και απο-εδαφοποιημένες μορφές εργασίας), αποτέλεσε εφαλτήριο για νέες μορφές μετανάστευσης. Ως αποτέλεσμα άρχισαν να αναδύονται νέες εννοιολογήσεις που παραπέμπουν σε μια έννοια «διαρκούς προσωρινότητας» (Grzymala-Kazlowska 2005). Η επιλογή της διαδρομής -όπου υπάρχει η πολυτέλεια της επιλογής- συχνά σχετίζεται με το φαντασιακό (εικόνες και ιδέες) του νεο-φιλελευθερισμού. Ετσι ιεραρχείται στο μυαλό του μετανάστη ένας χάρτης χωρών, πόλεων ή τόπων  ανάλογα με τις συνθήκες ζωής που φαντάζεται, έχει ακούσει ή έχει δει  μέσω των  μεταναστευτικών δικτύων, ΜΜΕ ή των νέων τεχνολογιών. Το φαντασιακό αυτό εκκινεί την επιθυμία του/της.

Τι σημαίνει όμως χώρα διέλευσης; Η διεθνής βιβλιογραφία συνδέει τον όρο είτε με τη μετανάστευση χωρίς έγγραφα είτε με συγκεκριμένες ομάδες και χώρες ή και  με το ζήτημα της ασφάλειας χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ότι αντί για μια φάση κινητικότητας μιλάμε για μια κατάσταση. Το σημείο είναι κομβικό για  την ελληνική πραγματικότητα αυτήν τη στιγμή αφού υπογραμμίζει το πόσο οι κατηγορίες της διέλευσης και εγκατάστασης είναι ετικέτες. Στην πραγματικότητα υπάρχει μια πορεία εγκαταστάσεων ασαφούς διάρκειας που χαρακτηρίζει τη ρευστή μετανάστευση. Επίσης  ένα σημείο που πρέπει να αναδειχθεί είναι ότι συχνά η διέλευση δεν αφορά μια χώρα αλλά πόλεις  ή τόπους του ίδιου κράτους. Ετσι ενώ μια χώρα μπορεί να θεωρείται χώρα διέλευσης υπάρχουν τόποι - πυρήνες εγκατάστασης, ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι το στρατόπεδο Ζαατάρι στην Ιορδανία που ήδη μετρά τέσσερα χρόνια ζωής και γύρω στους 80.000 χιλιάδες πρόσφυγες - κατοίκους ή και το αντίστροφο, δηλαδή μια χώρα εγκατάστασης να έχει τόπους διέλευσης, όπως για παράδειγμα, η Γαλλία και «η ζούγκλα του Καλαί», όπως συχνά αποκαλείται.

Με αυτά τα δεδομένα, οι όποιες ιδέες που προβάλλουν την Ελλάδα μόνο ως χώρας διέλευσης είναι πλαστές ή εκφράζουν ευσεβείς πόθους. Στην κατάσταση διαρκούς προσωρινότητας, τίποτα δεν είναι μόνιμο παρά μόνο ίσως το αίσθημα του εφήμερου και του αβέβαιου. Σε μια χώρα που από το 2008 βιώνει μια συνθήκη αλλεπάλληλων προθεσμιών, στόχων και ματαιώσεων αυτή η εμπειρία προσωρινότητας και ανασφάλειας είναι μάλλον εμπεδωμένη. Αυτό μπορεί να είναι πλεονέκτημα ή κατάρα. To πρώτο μπορεί να μεταφράσει το προσωρινό ως δυνατότητα αλλαγής και ελπίδας. Το δεύτερο ενισχύει τη ματαίωση και την απελπισία.

Οι εικόνες που όλοι βλέπουμε, όχι πια διαμεσολαβημένες από τα ΜΜΕ, αλλά με όλες τις αισθήσεις έξω από τα σπίτια μας δε αφήνουν περιθώρια ούτε για πόθους χωρίς ουσία ούτε για εκφοβισμούς. Επιβάλλεται νηφαλιότητα και η ανάπτυξη ενός πολιτικού σχεδιασμού που λαμβάνει υπόψη τις παραμέτρους που αναφέρθηκαν και κυρίως συνδέει την εγκατάσταση μεταναστών και προσφύγων - για όσο διαρκέσει -με την ανάπτυξη της χώρας: έργα υποδομής, σχολεία, νοσοκομεία. Η πορεία για τη βελτίωση της δικής τους προσωρινότητας είναι μια διέλευση για την κοινωνία μας, ώστε η τελευταία να ξεπεράσει τη δική της αβεβαιότητά και ανασφάλεια. Και αυτό το έργο θα πρέπει να έχει διάρκεια.

Της Ελένης Σιδέρη

Η Ελένη Σιδέρη είναι κοινωνική ανθρωπολόγος.

www.protagon.gr