Ο Ήλιος και το Δημοτικό τραγούδι

Γράφει ο Χρίστος Α. Τούμπουρος

Ήλιε μ’ που βγαίνεις το πρωί
και το ντουνιά ζεσταίνεις
μένα γιατί μ' αρνήθηκες;

σαν το δεντρί μαραίνομαι,
σαν φύλλο κιτρινίζω χωρίς
εσένα ήλιε μου

  μια χαραυγή αχ μαύρη χαραυγή

                                                στο σκότος θα πεθάνω
                                                και συ θα παίζεις θα γελάς

(φωτογραφία Κώστας Μαυροπάνος)

                                        Πίσω από μακρινές κορφές ο ήλιος βασιλεύει,
                                   και τ’ ουρανού τα σύνορα χίλιες βαφές αλλάζουν,
                                   πράσινες, κόκκινες, ξανθές, ολόχρυσες, γαλάζες,
                                   κι ανάμεσά τους σκάει λαμπρός λαμπρός ο Αποσπερίτης.

                                                                                                   Κώστας Κρυστάλλης

Ο Ήλιος, η βασικότερη πηγή ενέργειας, αποτελεί παράλληλα και βασική πηγή έμπνευσης και στιχουργίας.

Μου πήραν τον ήλιο μου, αλλά εγώ θα τον βρω.

                        Κανόνισα μια μυστική συνάντηση μαζί του

                       όπως εκείνος που πηγαίνει για παράνομο τύπο

ή για παράνομο υλικό. Θα γιομίσω τον κόρφο μου

           μεγάλα φύλλα χρυσαφιού και λάμπες για την κρύπτη μου,

πριν μου αφανίσουν την ψυχή να τη κυκλοφορήσω

χέρι με χέρι μες τη νύχτα.
                                           Νικηφόρος Βρεττάκος

«Εις την δημώδη  ελληνικήν ποίησιν είναι συνηθέσταται ποικιλώταται εικόνες και παρομοιώσεις ειλημμέναι εκ του ηλίου, προς παράστασιν της γυναικείας καλλονής… Πολλά δ’ επίθετα έχομεν με πρώτον συνθετικόν την λέξιν ήλιος προς δήλωσιν υπερόχου καλλονής… Το κάλος του ηλίου λαμβάνεται ως ορος συγκρίσεως προς το ανθρώπινον, προπάντων προς το γυναικείον». (Νικόλαος Γ. Πολίτης)  

Ο ήλιος του Μαγιού

Λάμπει ο ήλιος του Μαγιού και καίει τα λιθάρια,

Και η Χάιδω από το Πάπιγκο μαραίνει παλικάρια.

Κίντας κινάει για νερό, κίντας κινάει για πλύμα,

Μ’ αυτή την κόκκινη ποδιά την παραμπογιασμένη.

Και με τα μαύρα της μαλλιά στην πλάτη της ριγμένα,

Λάμπει ο ήλιος του Μαγιού και μάγεψε και μένα.

Ακόμα ο ήλιος ως ιερό ουράνιο σώμα είναι το σύμβολο, εκεί όπου δίνουμε «όρκο τιμής» και δύσκολα, μα πολύ δύσκολα μπορούμε πλέον να τον «καταπατήσουμε!»

Εγώ στον ήλιο ορκίστηκα ποτέ μην τραγουδήσω,
μ' απόψε για τους φίλους μου, για τους αγαπημένους,
θα πω τραγούδι θλιβερό και παραπονεμένο,
θα κάνω τα βουνά να κλαίν', τους κάμπους να δακρύζουν,
θα κάνω τη μανούλα μου να βγει στο παραθύρι.
- Ποιος είναι αυτός που σαν το γιο μου τραγουδεί,
είχα καιρό δεν τ' άκουσα, εδώ δώδεκα χρόνους,
ο γιος μου είναι στην ξενιτιά.

(Εξαιρετικό – υπέροχο ενακτήριο δημοτικό τραγούδι για κάθε γλέντι. Υπάρχουν πολλές εκτελέσεις. Τασία Βέρρα, Γλυκερία, Ελένη Βιτάλη, Φιλιώ Πυργάκη κ.α.)

Προκειμένου να εξαρθεί «κοσμολογικά» η γυναικεία ομορφιά, τότε συγκρίνεται με τα δυο άστρα. Ήλιο και Φεγγάρι.

Εσύ είσαι ένας ήλιος,
φεγγάρι λαμπερό,
που θάμπωσες το φως μου
και δεν μπορώ να διω.

Στα τραγούδια του γάμου αποδίδεται η «ένωση ανδρός και γυναικός» με τη συνύπαρξη και τη συμβολοποίηση του Ήλιου και του Φεγγαριού.

                  Ήλιος και φεγγάρι

Ο ήλιος επαντρεύτηκε και πήρε το φεγγάρι,

εκάλεσε και στη χαρά συμπεθερούς τ’ αστέρια·

τα σύγνεφα τους έστρωσε στρώματα για να

                                                                    κάτσουν,

τους έβαλε προσκέφαλα τις ράχες ν’ ακουμπήσουν,

τους έβαλε και τράπεζα στους κάμπους τα

                                                               λουλούδια,

τους έβαλε φαΐ να φαν το μόσκο και τα άνθια.

Κρασί τους έδωσε να πιουν θάλασσες και ποτάμια·

κι απ’ όλα τ’ άστρια τ’ ουρανού Αυγερινός δεν έρθε·

κι αυτού προς το ξημέρωμα Αυγερινός εφάνη,

φέρνει τον ύπνο ζωντανό στα νιόγαμπρα πεσκέσι,

φέρνει και στους συμπεθερούς λυχνάρι να τους

                                                                                   φέξει,

να φύγ’ν να παν στα σπίτια τους, τα νιόγαμπρα

νυστάζουν.

                         Ζωγράφειος Αγών Α’ σ. 168 (Ήπειρος

                        Από «Τα δημοτικά μας τραγούδια»

                        (επιμ. Γιώργος Ιωάννου, εκδ. «Ερμής»)

Στον ήλιο απευθύνεται και η μάνα για να μάθει νέα από το ξενιτεμένο της παιδί.

(ΦΩΤΟ. Κώστας Μαυροπάνος)

Ήλιε μου

Ήλιε μου και τρισήλιε μου και κοσμογυριστή μου,

Αυτού ψηλά που περπατάς και χαμηλά κοιτάζεις,

Μην ειδες, μην απάντησες τον αγαπητικό μου,

Σε τι βαρέλια κάθεται, σε τι τραπέζι τρώγει,

Τίνος χεράκια τον κερνούν και τα δικά μου τρέμουν,

Τίνος ματάκια χαίρονται και τα δικά μου κλαίνε,

Τίνος μανούλα χαίρεται και με πίνει φαρμάκι;

«Εδώ σε τούτ’ τη γειτονιά, εδώ σε τούτ’ τη ρούγα,

Εδώ είναι ναι πεντάμορφη, που λάμπει σαν τον ήλιο»